Tíminn - 06.05.1973, Qupperneq 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 6. mai 1973.
Þóroddur Guómundsson
hann bærði varirnar og ég vissi
að hann var að 'gera visu. Hann
brosti og andlit hans ljómaði og
hann tautaði eitthvað fyrir munni
sér. Ég greindi orð, en einhvern
veginn vissi ég samt að hann var
að yrkja. Hann hafði engin ritfæri
þarna i hlöðunni, sem von var og
ég held að hann hafi lagt þetta á
minnið fyrst og siðan sett það á
pappir siðar, til varðveizlu og
nauðsynlegrar skoðunar og fá-
gunar. Ég minnist þess til að
mynda, þegar hann sat við
skriftir þá raulaði hann visur
sinar gjarnan undir einhverju
fornu kvæðalagi til að ná
hrynjandinni, eins og alsiða var
þá . — Nú en með hitt, hvenær mér
var ljóst/ að faðir minn var
frægur rithöfundur og skáld. Ég
held að það hafi komið svona
smám saman. Ég man til dæmis
eftir nágranna okkar Jónasi
Jónssyni á Silalæk, sem var
giftur systur pabba. Hann bar
mikla virðingu og auðsæja fyrir
föður minum, sem listamanni.
Samt er Jónas mér minnisstæðari
fyrir annað en það. Hann var sá
maður, er mér þótti vænzt um
allra utan heimilis, þvi hann hafði
mjög næman skilning á barns-
sálinni, en það finna börn á sér
með óskýrðum hætti.
Þegar ég varð svo læs, en það
var mjög snemma, þá las ég
meðal annars það, sem pabbi
hafði skrifað og ég hafði þá — og
siðar mestar mætur á dýrasögum
hans, sem út komu þegar ég var
barn að aldri. Hann kom mér
eins fyrir sjónir i bókum sinum
og hinu daglega lifi.
Viðhorf hans voru þar hin sömu.
rekur, sem höfum lagt fyrir okkur
ljóðagerð. Bjartmar hefur þó
gefið út lika, t.d. smásagnasafn
og Valtýr bóndi á Sandi hefur lika
lagt stund á ljóðagerð, þótt ekki
hafi hann gefið út bækur. Hann
hefur oft flutt eftirmæli við
jarðarfarir og i honum er tvi-
mælalaust lýrisk æð. Kannski
hefur einmitt þetta haldið aftur af
honum..Ég vil ekki neita þvi, að
samanburður var gerður og er
gerður alla tið á okkur bræðrum
og föður okkar. Kannski ekki svo
mikið i opinberum skrifum, en
þeim mun meira i samtölum, og
þá oft siður en svo okkuri hag.En
þegar öllu er á botninn hvolft, þá
held ég að þetta hafi verið heldur
til góðs. Hafi orðið til að við
vönduðum kvæði okkar meir, en
ella hefði verið og hafi lika orðið
til þess að beina ljóðlist okkar inn
á persónulegri brautir, til þess
beinlinis að forðast eftirlikingar.
Oft ' kemur það. lika fyrir, að
kvæði okkar Heiðreks eru borin
saman, svo segja máað það sé i
rauninnisama sagan, að á þvi sé
ekki munur, hvort faðir manns er
skáld, eða bróðir manns, að til-
hneiging er til samanburðar og
samhliða skoðunar á ljóðunum.
Þegar ég fór að birta eftir mig
kvæði á prenti, voru kunningjar
pabba oft og einatt að skrifa
honum og minntust þeir þá
gjarnan á skáldskapinn hjá
sonum hans. Pabbi lofaði mér
stundum að sjá þetta. Ekki voru
þetta allt neinar hrakspár, né til
að drepa úr manni hugrekkið.
Við vorum hins vegar allir afar
hikandi að sýna gamla mann-
Skáldskapurinn hefur
verið minn lífs- elexír
segir Þóroddur Guðmundsson, skáld frá Sandi
— Ég er fæddur á Sandi i
Aðaldal 18. ágúst árið 1903, i sól-
skini og sunnanvindi, sagði
skáldið og brosti við siðustu orðin.
Móðir mín minntist þess oft
hvernig veðrið hefði verið þennan
dag, þegar ég kom i heiminn. Þau
voru að liirða lieyið af bezta
engjateignum þennan dag. Það
var Fuglataðan, sem svo var
nefnd, en þar skiptust á vall-
lendisholt og mýrasund og allt
var með kafgresi hvert sumar.
Ég var þriðja barn foreldra
minna, Guðrúnar Oddsdóttur og
Guðmundar Friðjónssonar,
(skálds og rithöfundar á Sandi).
Móðir min var Bárðdælingur,
fædd i Hrappsstaðaseli, sem
sumir nafna Hrafnsstaðasel.
lengst inni á Fljótsheiði, en er nú
löngu farið i eyði.
Móðir min er alltaf i minni
vitund bezta kona i heimi sem
ekki er óþekkt viðhorf barna til
mæðra sinna. Hún var hlédræg
kona og hógvær, kvenna bezt hús-
móðir og afar ljóðhneigð. Ég held
hún hafi verið einhver ljóð-
hneigðasta manneskja sem ég
hefi kynnzt, en ekki held ég að
hún hafi ort sjálf, þótt margt gæti
bent tii þess. Hún var t.d. snjall
bréfritari, einhver sá bezti, sem
ég hefi fengið bréf frá og þótt
svona nokkuð sé talsvert til-
finningamál, er mér það ljóst að
hún var mikill stilisti á ritað mál.
Ég man að pabbi hélt þvi lika
fram, að hún væri betri bréfritari
en hann, sem gerði þó svo miklar
kröfur til þeirra hluta. Móðir min
dó haustir 1966, á 93.aldursári.
Faðir minn var hins vegar
fæddur á Silalæk i Aðaldal, enda
þótt hann kenndi sig alltaf við
Sand, en þangað flutti hann mjög
ungur með foreldrum sinum,
Hólmfriði Indriðadóttur og F'rið-
jóni Jónssyni. Friðjón afi minn
var vel hagmæltur og kastaði vist
oft fram visum á sinum yngri
árum, en hætti yrkingum, þegar
leið á ævina. Sagt er að hann hefði
verið mjög vandfýsinn á skáld-
skap yfirleitt, og hafi talið skáld-
skap sinn litilsigldan og þvi hætt.
Hann var hins vegar mjög
áhugasamur um félagsmál og
stjórnmál. Um hann var þetta
kveðið i sóknarvisum:
Ég á Sandi Friðjón finn.
Flestum þykir skæður.
Honum lýtur hreppsnefndin
Hann þar öllu ræður.
Og það merkilega er að hann
var hvorki hreppstjóri, né odd-
viti, en þótti afskiptamikill.
Amma min Hólmfriður
Indriðadóttir þótti hins vegar gott
skáld og orti rimur bara eins og
fara gerði, að þvi er sagt var. I
hug minn kemur oft visa eftir
hana. ún mansöng eða rimna-
upphafi, er hljóðar svo:
Úr nausti dregst minn kjalars
knör,
hvernig tekst það reynslan
skýrir.
Hratt fram ekst þó ekki för,
af þvi sextug kerling stýrir.
Þess visu gerði hún sextúg.
Hólmfriður naut skáldgáfu sinnar
ekki mikið, fremur en þúsundir
annarra, sem hæfileikur voru
búnir á þeim árum, en ég hitti
samt oft fólk, sem kunni ljóð
hennar og er það eitt útaf fyrir sig
mikils virði.
— En faðir þinn. Hvenær fórstu
fyrst að gera þér grein fyrir, að
hann var frægt skáld og rit-
höfundur?
— Ég man fyrst eftir föður
minum við heyskap, en ekki rit-
störf. Það var á sólfögrum degi og
hann gekk fáklæddur að hey-
þurrkinum af miklum áhuga.
Hann var mjög ákaflyndur og
kappsamur. Ég held að það hafi
lika verið við heyskap, sem ég
varð fyrst var við yrkingar hans.
Ég var mjög ungur og var eitt-
hvað að hjálpa.honum við að
koma heyi i hlöðu. Ég man að
Hann var einhver mesti dýra-
vinur, sem ég hefi kynnzt og hann
hafði sérstakt dálæti á fuglum og
andúð hans á allri drápsfýsn er
mér minnisstæð, þótt hins vegar
beygði hans sig undir lifkeðjuna
eins og aðrir menn.
— Maður hefur heyrt sögur af
Þingeyingum að þeir hafi lengi
vel verið mjög fornir i háttum og
tali og tilgerðarlegir?
— Já, heyrt hefur maður það.
Það hefur verið reynt að gera gys
að Þingeyingum fyrir að reyna að
hefja fornmál til vegs. Þetta er
misskilningur. Alþýða manna
talaði saman á gullaldarmáli i
minni æsku, ekki af tilgerð eða
sögulegri ölvun. Þetta var aðeins
almennt islenzkt málfar manna,
sótt i bókmenntir eigin þjóðar og
varðveitt i kvæðum og sögum i af-
skekktri byggð. Hvort það er ein-
hvers virði, verður svohverað
svara fyrir sig.
— Nú atvikast það svo, að þið
bræður, margir hverjir. leggið
fyrir ykkur bókmenntastörf. Var
ekki svolitið erfitt að byrja i
,,skugga” gamla mannsins?
Erfitt að sanna gildi byrjanda-
verka og vera niðji frægs manns,
sem kunnur var af faglegum
efnistökum sinum meðal annars?
— Það eru nú aðallega við Heið-
inum kvæðin, sérstaklega var ég
hræddur við það, en það var svo
sem ástæðulaust og það var ákaf-
lega örvandi, ef eitthvað kom,
er hlotið gat viðurkenningu hans.
Ég held að honum hafi aldrei
komið til hugar að skjalla neinn
fyrir kvæðin, allra sizt börn sin.
Hann var vanastur þvi að segja
alltaf eins og honum fannst. Svo
þegar skoðað er ofan'i kjölinn, þá
vildi ég segja, að það hafi fylgt
þvi allt eins vel kostir, eins og
gallar, að vera sonur rithöfundar
og skálds, þegar fyrst var farið að
fást við bókmenntastörf.
I uppvexti minum var lifs-
baráttan hörð. Þvi má ekki
gleyma, að þótt bókmenntaáhugi
væri mikill á Sandi, þá hlutu
búannir auðvitað að ganga fyrir
öllu öðru, liggur mér við að segja.
Faðir minn var bóndi i betra lagi.
Auðvitað voru ýmsar aðrar jarðir
arðmeiri og hagkvæmari en
Sandur, sem var fremur erfið
jörð. Sérstaklega voru miklar
hættur fyrir féð og aðrar skepnur.
Þar voru hraunholur, dý, kilar og
tjarnir, sem gæta sin varð á.
Miklar hættur fyrir dýrin. Pabbi
hafði miklar áhyggjur af þessum
hættum og held ég að ég hafi,
hvorki fyrr né siðar kynnzt
annarri eins gaumgæfni um