Tíminn - 22.07.1973, Blaðsíða 18

n r
18
TÍMINN
rr'ai ...v
Sunnudagur 22. júll 1973.

/ /
Aðförin gegn Reykja
vík" í framkvæmd
Myndin er tekin þegar Björn Jónsson tók við ráðherraembætti af Hannibal Valdimarssyni. Björn Jónsson heilsar Hallgrfmi Dalberg, ráðuneytis
stjóra I félagsmálaráðuneytinu. A milli þeirra eru Hannibal og Brynjólfur Ingólfsson, ráðuneytisstjóri f samgönguráðuneytinu.
Það hefur verið heldur hljótt
um „aðför ríkisstjórnarinnar
gegn Reykjavik” i Morgunblað-
inu að undanförnu. Reikningar
Reykjavikurborgar fyrir árið
1972 hafa lika verið lagöir fram og
sanna svart á hvitu, hvernig þessi
„aðför” reyndist i framkvæmd.
Mbl. fjallaði að visu um reikn-
inga borgarinnar i forystugrein
og þar var hagstæðri útkomu
borgarsjóðs þakkað góðri fjár-
málastjórn og aðhaldi. Miðað við
fyrri skrif Mbl. mánuðum saman
um „aðförina gegn Reykjavik”
og siðustu fjárhagsáætlun, sem
Geir Hallgrimsson, lagði fram i
borgarstjóratið sinni, koma þau
skrif út sem hin naprasta ádeila á
Geir. Fjármálastjórnin hlýtur þá
að hafa batnað svo mjög eftir aö
Geir hætti, að ekki aðeins var
hægt að verjast þeim miklu
„áföllum,” sem hin vonda rikis-
stjórn stefndi gegn Reykjavik,
heldur var einnig hægt að ná tæp-
lega 100 milljónum meira i tekj-
um og leggja 70 milljónir króna til
geymslu þrátt fyrir það, að fram-
kvæmdir væru meiri á árinu á
vegum borgarinnar en nokkru
sinni fyrr. Formaður útgáfufé-
lagsins Arvakurs h.f. geldur
þarna pólitisks klaufaskapar
starfsmanna sinna, sem hann þó
á vissulega rótina að. Þannig
hefnist nú fyrir þann ofsa og
öfgar, sem Sjálfstæðisflokkurinn
beitti gegn hinum nýju tekju-
stofnalögum, sem rikisstjórnin
setti.
Nú hefnist Geir
fyrir öfgarnar
Sjálfstæðisflokkurinn réðst með
miklu offorsi gegn þessari laga-
setningu og stóð sá áróður lát-
laust i Mbl., á Alþingi og i borgar-
stjórn, mánuðum saman. Þar
hafði Geir forystuna og áróðurinn
var grundvallaður á þvi að lögun-
um væri fyrst og fremst beint
gegn hagsmunum Reykjavikur.
A grundvelli þessa áróðurs not-
aði meirihluti ihaldsins i Reykja-
vfk alla möguleika til fulls til
aukaálagningar á Reykvikinga
og hin aukna skattbyrði var að
sjálfsögðu kennd rikisstjórninni
og hinum vondu tekjustofnalög-
um.
Viö bráðabirgðauppgjör ársins
1972 kom i ljós, að hagur borgar-
sjóðs Reykjavikur var mjög góð-
ur, þrátt fyrir það að meira fé
hafði verið varið til framkvæmda
en nokkru sinni fyrr. Almennt
höfðu hin nýju tekjustofnalög
hagstæð áhrif á afkomu sveitar-
félaganna i landinu.
Með hliðsjón af þessu ákvað
rikisstjórnin i upphafi þessa árs
að banna sveitarfélögunum auka-
álag á útsvör gjaldenda.
Enn rak ihaldið upp rama-
kvein. Enn var verið að ráðast á
hagsmuni Reykjavikur. Var það
talið stappa nærri ódæðisverki að
banna borgarstjórnarmeirihlut-
anum að hækka verulega útsvörin
á Reykvfkingum.
Sjálfshirting
En nú verður sem sagt þetta
sama borgarstjórnarihald að
leggja fram reikninga borgarinn-
ar og þar með dóminn um eigin
málflutning. Reikningarnir reyn-
ast fela i sér einstæða pólitíska
sjálfshirtingu fyrir þá, sem
leggja reikningana fram. Niður-
staöa reikninganna er dómur um
réttmæti margra mánaða áróð-
urs-moldviðris og stóryrða for-
kólfa Sjálfstæðisflokksins. Og
dómsorðin eru svohljóðandi I
samandregnu máli: Eitt mesta
asnaspark i sögu íhaldsins i
Reykjavik. Það er þungur dómur.
1 stuttu máli er „aðför rikis-
stjórnarinnar gegn Reykjavik”
þessi:
Eftir að hafa gert Reykvikingum
að greiða óþörf aukaálög á útsvör
og fasteignagjöld hafði borgar-
stjórnarihaldið svo mikla peninga
handa á milli, að það gat ekki
komið þeim öllum i lóg á árinu og
varð að setja hvorki meira né
minna en 73 milljónir á geymslu-
reikning um sl. áramót.
Þessar 73 milljónir urðu eftir,
þrátt fyrir þá staðreynd, að hærra
hlutfalli af tekjum borgarsjóðs
var varið til framkvæmda á veg-
um borgarinnar en nokkru sinni
fyrr.
Tekjuliðir borgarinnar fóru 92.5
milljónir króna fram úr þvi, sem
ihaldið vildi áætla þá.
Við umræður i borgarstjórn
Reykjavikur benti Kristján Bene-
diktsson, borgarfulltrúi Fram-
sóknarflokksins, á þessar stað-
reyndir og sýndi fram á,að i stað
„aðfarar” rikisvaldsins gegn
hagsmunum Reykjavikur hefðu
fjárhagsleg samskipti borgarinn-
ar við rikissjóð orðið borginni
mjög hagstæð á árinu. Hann benti
m.a. á, að skuld rikissjóðs við
borgarsjóð hefði lækkað úr 119
milljónum I 86 milljónir króna og
væri vissulega ánægjulegt til þess
að vita, að núverandi rikisstjórn
hefði stigið svo myndarlegt skref
til að grynna á skuldum þeim við
borgarsjóð, sem safnazt hefðu á
undanförnum árum i tið „við-
reisnarstjórnarinnar”. Ennfrem-
ur sagði Kristján:
Sjúkrahús
„Aætlað hafði verið að greiða
þyrfti 10 millj. króna halla á
Borgarspitala. Reyndin varð sú,
aö hagnaður varð á rekstrinum
um 4.7 milljónir.
A viðreisnarárunum var þessu
öfugt farið. Þá dugðu daggjöldin
sjaldnast fyrir rekstrarkostnaði,
þannig að borgarsjóður varð að
hlaupa undir bagga og greiða
hallann. Arið 1968 nam sú upphæð
41 milljón og 1969 24 milljónum
króna.
Þá hefur fjármálaráðherra
samið um greiðslu á gömlum
skuldum Iþróttasjóðs við borgina.
Verða þessar gömlu skuldir
greiddar upp á næstu 4-5 árum, en
þær voru orðnar margir milljóna-
tugir.
Löggæzla
Með nýju tekjustofnalögunum
frá 17. marz 1972 tók rikissjóður
að sér allan kostnað við löggæzlu,
annan en þann, er varðaði fanga-
húsin. Með lögum frá sl. vetri var
þessu breytt þannig, að nú greiðir
rikissjóður allan kostnað við bæði
byggingu og rekstur héraðsfang-
elsa.
Arið 1972 kostaði þessi þáttur
löggæzlunnar 9 millj. kr. fyrir
borgarsjóð.
Þannig hefur á mörgum sviðum
verið unnið að þvi, að koma á
gleggri verkaskiptingu milli rik-
isins og sveitarfélaganna og létta
útgjöldum af sveitarfélögum,
eins og bezt sést með löggæzluna
og Borgarspitalann.
Árið 1968 greiddi borgarsjóður
Reykjavikur 36 millj. króna fyrir
löggæzlu og vegna halla á Borg-
arspitala, Hvitabandsspitala og
Landakotsspitala 59 millj. króna.
Þessar 95 milljónir námu þá
10.2% af rekstrargjöldum borgar-
sjóðs, sem voru 928 millj. króna
það ár.
Þá greiddi borgarsjóður til
Sjúkrasamlagsins 58 millj. og i
lifeyrisuppbætur 11 millj. kr. árið
1968.
Ef núverandi lög hefðu gilt 1968
hefði borgin losnað við greiðslu
lifeyrisuppbótanna og einungis
þurft að greiða 29 millj. til
Sjúkrasamlagsins. Þarna hefðu
þvi sparazt 40 millj. króna i við-
bót, eða 4.3% af heildarrekstrar-
gjöldum borgarsjóðs.
A þeim gjaldliðum, sem nefndir
hafa verið, spara nýju tekju-
stofnalögin um 14.5% af rekstrar-
gjöldum borgarsjóðs miðað við,
að hlutfall þessara gjaldliða sé
svipað i heildarútgjöldunum og
það var 1968.”
Þannig fór nú um áróöurinn i
Mbl. um „aðförina gegn Reykja-
vik.” Þessi áróður er nú orðinn
almennt aðhlátursefni manna.
Og það er
meira grjót í
glerhúsinu
Og ekki fer heldur hjá þvi að
mönnum stökkvi bros, þegar Mbl.
er ;að áfellast núverandi rikis-
stjorn fyrir það, i miklum um-
vöndunartóni, að hún hafi fellt
gengi krónunnar, marg oft.
Undanfarna marga áratugi
hafa Islendingar fylgt þeirri reglu
að miða skráningu krónunnar við
dollara. Þgar viðreisnarstjórnin
kom til valda haustið 1959 var
dollarinn skráður á kr. 16.10 og að
viðbættu yfirfærslugjaldi þvi,
sem rann til útflutningsuppbóta á
kr. 25.30. Þegar viðreisnarstjórnin
fór frá völdum og núverandi rik-
isstjórn tók við, var doilarinn
skráður á kr. 88.10 (sölugengi). A
þessu timabili hafði gengið verið
fellt fjórum sinnum miðað við
dollar.
Núverandi rikisstjórn felldi
gengi krónunnar i desember sl. 1
aprilmánuði hækkaði hún gengi
krónunnar aftur og hafði slikur
atburður þá ekki gerzt i hálfa öld,
á Islandi.
En það hafa verið miklar
sveiflur og sviptingar i alþjóðleg-
um gjaldeyrismálum á undan-
förnum mánuðum og bandariskur
dollar sifellt verið að lækka,
gagnvart öðrum myntum. Þetta
hefur skapað mikinn vanda i okk-
ar utanrfkisverzlun og rikis-
stjórnin gaf út bráðabirgðalög,
sem leyfðu meiri sveigjanleika i
gengisskráningu. Gagnvart doll-
ar er nú búið að gera betur en
vinna upp gengislækkunina, sem
varð i desember og gengi islenzku
krónunnar gagnvart dollar er nú
hærra, en þegar viðreisnarstjórn-
in lét af völdum og núverandi rik-
isstjórn tók við. Þá var sölugengi
dollara kr. 88.10 eins og fyrr sagði
en nú er sölugengi dollarans
skráð kr. 87.00.
Vandinn í gjald-
eyrismólum
Bandarikjamarkaður er okkar
mikilvægasti útflutningsmarkað
ur og verðlag á fiskafurðum þar
hefur verið mjög hagstætt. Fór
verðið sihækkandi og vann þvi
verulega upp gegn falli dollarans
fyrir íslenzkan fiskútflutning, þar
til Nixon forseti greip til verð-
stöðvunar og mun verðið haldast
óbreytt meðan hún varir.
Það var mikil hækkun á
kjötverði I Bandarikjunum sem
átti rikan þátt i þeirri stöðugu
hækkun, sem varð á fiskverði i
Bandarikjunum. Til að stuðla að
lækkun kjötverðs og þar með fisk-
verðs, sem er háð verði á kjöti á
neyzlumarkaði, greip Nixon til
þess ráðs að setja útflutnings-
bann á sojabaunir og fleiri fóður-
vörur, sem notaðar eru við
kjötrækt i Bandarikjunum
Þessar ráðstafanir kunna að hafa
áhrif á fiskverð i Bandarikjunum,
þegar verðstöðvun þar lýkur, en
þessi ráðstöfun hefur aftur á móti
þau hagstæðu áhrif á islenzkan
þjóðarbúskap nú þegar, að verð á
fiskmjöli á Evrópumarkaði hefur
stórhækkað, Þetta sýnir, hve
mjög við erum háðir þróun efna-
hagsmála i viðskiptalöndum
okkar.
Kjarni okkar vanda i þessum
gjaldeyrissviptingum i heiminum
er sá, að við flytjum út til
Bandarikjanna fyrir 5.600 millj-
ónir en innflutningur þaðan nem-
ur aðeins 1600 milljónum króna.
Annar innflutningur kemur að
megin hluta til frá Evrópulöndum
og Japan, en gjaldmiðlar þeirra
landa hafa allir hækkað verulega
gagnvart dollar og gengi vestur-
þýzka marksins þó mest. Við-
skiptakjör okkar fara þvi versn-
andi af þessum sökum.
Nýlega komu fimm ungmenni i
Sjálfstæðisflokknum saman til að
spjalla um flokkinn sinn af
nokkru hispursleysi. Þau fengu
inni á ritstjórnarskrifstofum Mbl.
og ritstjórinn iánaði þeim segul-
band. Viðræðurnar voru siðan
hljóðritaðar. Þessar viðræður
hafa nú verið prentaðar á þykkan
og góðan myndapappir i timarit-
inu Stefni, sem er gefið út af Sam-
bandi ungra Sjálfstæðismanna.
Þessar viðræður ungmenn-
anna, sem sum gegna trúnaðar-
störfum fyrir Sjálfstæðisflokkinn,
eru talsvert merkilegar og skki
dregur þar úr, að þær fara fram á
áðurnefndum stað og undir
verndarvæng leiðarahöfundar
Mbl.
Ungu fólki er
illa við Sjálf-
stæðisflokkinn
1 umræðunum kemur þetta
m.a. fram hjá hinum einstöku
þátttakendum:
„G: Já ég held að nú sért þú að
koma inn á annað atriði, en þá ná-
skylt því, sem við höfum verið að
ræða. Ég vil taka það fram, að
þessi atriði, sem ég var að tina til,
eiga við áhugaleysi almennings á
stjórnmálum yfirleitt. Hvers
vegna mörgu ungu fólki virðist
vera illa við Sjálfstæðisflokkinn
er svo töluvert annar handleggur.
Við vitum, að það hefur átt sér
staðsfðustu árin nokkuð merkileg
og sérstæð stjórnmálaþróun með-
al ungs fólks á Vesturlöndum. 1
örstuttu máli hefur þessi hreyfing
einkennzt af gagnrýni á, i fyrsta
lagi hinar neikvæðu aukaverk
anir iðnþróunarinnar, svo sem
mengun og firringu og i öðru
lagi af mjög harðri andstöðu gegn
striði og hernaðarstefnum. Sú
barátta hefur náð hámarki i
Bandarikjunum i andstöðu gegn
Viet-Nam styrjöldinni og þátttöku
Bandaríkjamanna i þeirri styrj-
öld. Nú vil ég halda, að þessi þró-
un ógni ekki á nokkurn hátt
kjarna sjálfstæðisstefnunnar, en
hitt er svo annað mál, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur reynt að
leiða þessa rödd samvizkunnar
hjá sér en einn og einn flokks
maður hefur svo litið á málin
svipað og McCarthy sálugi hefði
gert á sinum tima. Afleiðingin
verður svo sú, að ungt fólk á Is-
landi litur á þessa fáu flokksmenn
sem dæmigerða málsvara Sjálf-
Framhald á bls. 39.