Fréttablaðið - 24.09.2004, Blaðsíða 22

Fögnum fákeppni!
Snjólfur Ólafsson prófessor veltir því fyr-
ir sér í Morgunblaðsgrein á miðvikudag-
inn hvernig bregðast eigi við aukinni fá-
keppni í viðskiptalífinu en sumir hafa
talið hana mikla meinsemd í íslensku
þjóðfélagi. Svar Snjólfs er óvanalegt:
„Með fögnuði“, segir hann og rökstyður
mál sitt með þeim orðum að fákeppni á
litlum mörkuðum eins og hér á landi
sé gjarnan forsenda framþróunar og
hagkvæmni. Snjólfur segir algengt
að menn rugli fákeppni saman við
litla samkeppni en þetta tvennt sé
ekki hið sama. Mörg dæmi séu um
að samkeppni hafi aukist við fá-
keppni neytendum til hagsbóta og
sé matvörumarkaðurinn
hér á landi mjög skýrt
dæmi um það. Hann nefnir einnig
banka og flutninga sem dæmi um þjón-
ustu sem batnað hafi verulega við öfluga
fákeppni.
Auka skrekkur
Nýskipaður þjóðleikhússtjóri, Tinna
Gunnlaugsdóttir, er meðal leikenda á
fyrstu frumsýningu Þjóðleikhússins
á nýju leikári í kvöld. Verkið er
Svört mjólk eftir 27 ára gaml-
an Rússa, Vasilij Sigarjov, í
leikstjórn Kjartans Ragnars-
sonar. Meðal leikenda er
einnig Jóhann Sigurðar-
son en hann, Tinna og
Kjartan voru meðal
átján umsækjenda
um embætti þjóð-
leikhússtjóra. Sagt er að ofan á frum-
sýningarskrekk hafi bæst spenna vegna
þess að skipun í embætti þjóðleikhús-
stjóra var talin í vændum
í vikunni eins og raunin
varð. Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir mennta-
málaráðherra tók af
skarið í gær og gekk frá
ráðningu Tinnu og er
líklegt að í kjölfarið
muni eitt-
hvað slak-
na á
spennu í
leikhúsinu.
Birgir Björn Sigurjónsson, for-
maður samninganefndar sveitar-
félaga, lýsti því yfir í útvarpi í
gær að deiluaðilar í kennaradeil-
unni hefðu nú um viku til að rífa
sig upp úr hjólförum sem viðræð-
urnar festust í sl. sunnudag. Þeir
hefðu um það bil eina viku til að
finna nýja nálgun á deilumál sín,
viku til að búa til ferskan grund-
völl að standa á. Að öðrum kosti
stæðu menn frammi fyrir
langvarandi skotgrafahernaði
með ófyrirsjáanlegum afleiðing-
um.
Það virðist að sönnu rétt að á
þessu máli er engin einföld lausn.
Fjárhagur sveitarfélaga er þröng-
ur og kennarar eru síst ofsælir af
launum sínum, ekki frekar en þau
þúsund launamanna innan vé-
banda aðildarfélaga ASÍ, sem
fylgjast grannt með þróun deil-
unnar. Þessi klemma hefur nú
vakið upp gamalkunnar hugmynd-
ir um það hvernig leysa megi skip-
an mennamála á grunnskólastigi
til að koma í veg fyrir kennara-
deilur í framtíðinni. Í blöðum gær-
dagsins mátti sjá a.m.k. tvær til-
lögur að slíkum lausnum. Annars
vegar ýtti ritstjórn Morgunblaðs-
ins úr vör hugmynd sinni um sér-
stakt skólaútsvar bæði í leiðara og
í viðtölum á leiðarasíðu. Hins
vegar setti Þorvaldur Gylfason
fram einkaskólahugmyndina með
býsna sannfærandi hætti í pistli
sínum hér í Fréttablaðinu. Þessar
hugmyndir eru í eðli sínu mjög
ólíkar, en þó er athyglisvert að
þær gera báðar ráð fyrir að meira
opinbert fé renni til menntamála
en áður. Þorvaldur heldur því
raunar opnu hvort aukið fjár-
streymi til menntakerfisins komi
af almannafé eða skólarnir fái að
afla þess sjálfir með einhverjum
hætti.
Þannig er ljóst að hvorugt þess-
ara kerfa myndi leysa bráðavanda
yfirstandandi deilu, sem snýst jú
um að ekki fæst meira fé í kerfið.
Vissulega eiga einkareknir
grunnskólar rétt á sér og eru kær-
komin viðbót við hinn almenna
hverfaskóla, sem er og hefur
verið normið í íslensku samfélagi.
Jafnvel kynni að vera æskilegt að
einkaskólarnir væru eitthvað
fleiri en nú er til að halda uppi
heilbrigðri faglegri samkeppni í
kerfinu í heild. Að setja hins
vegar allt skólakerfið á flot einka-
væðingar og halda því einvörð-
ungu saman með sameiginlegri
aðalnámskrá og hugsanlega sam-
ræmdum prófum er stórvara-
samt. Grunnskólinn með sinni
skólaskyldu og grunnuppeldi er
hvað þetta varðar margfalt við-
kvæmari en háskólarnir, sem
Þorvaldur stelst til að nota í sam-
anburði sínum. Á umliðnum árum
hefur sjálfstæði skólanna verið
aukið og skólastarfið víða tekið
enn sterkari faglegum tökum – en
það er einmitt það sem Þorvaldur
vill að gerist með skipulagsbreyt-
ingu sinni. Aðalatriðið er þó að það
vantar fé inn í kerfið og spurning-
in snýst í raun um það, að hve
miklu leyti þetta á að vera
sjálfsaflafé skólanna. Hvort selja
eigi aðgang að skólunum við inn-
ganginn eða hvort aðgangseyrir-
inn á að vera tekinn í gegnum
skatta. Það verður því ekki séð að
einkavæðingin út af fyrir sig leysi
það grundvallarvandamál sem nú
er við að glíma nema þá í einstaka
skólum þeirra betur stæðu. Hún
mun hins vegar skapa mörg ný
vandamál.
Hin lausnin sem landsmönnum
var kynnt á vanda grunnskólanna
í gær er mjög sérstök og gæti
flokkast undir eins konar Morgun-
blaðssósíalima. Morgunblaðið fer
ekki þá leið, eins og mátt hefði
ætla af meintri hægri slagsíðu í
ritstjórnarskrifum, að tala fyrir
einkavæðingu. Þvert á móti talar
blaðið fyrir því að hækka skatta til
að leysa fjárhagsvanda grunn-
skólakerfisins. Hækkun útsvars
til að standa straum af skólamál-
um á, samkvæmt blaðinu, að vera
eins konar val kjósenda í hverju
sveitarfélagi – holræsaskattur til
skólamála. Ekki er alveg ljóst
hvort Morgunblaðið sér fyrir sér
að íbúar sveitarfélaga geti greitt
um það atkvæði í beinni kosningu
fyrir gerð fjárhagsáætlana sveit-
arfélaga ár hvert hvort þeir vilji
greiða sérstakt skólaútsvar eða
ekki, en hitt er alveg ljóst að í
þessu felst mjög ákveðinn áfellis-
dómur yfir sveitarstjórnarmönn-
um almennt og fulltrúalýðræðinu
sjálfu. Eftir umræðu sumarsins
um málskotsrétt og þingræði eru
þetta athyglisverð sjónarmið úr
þessari átt. Lýðræðislega kjörn-
um fulltrúum er að dómi Morgun-
blaðsins ekki treystandi til að
standa við kosningaloforð (hafi
þau verið gefin) um að byggja upp
grunnskólann í sínu sveitarfélagi.
Væri þá ekki með sama hætti eðli-
legt að fjárlaganefnd Alþingis léti
árlega kjósa um útgjaldaaukningu
eða ekki útgjaldaaukningu til heil-
brigðismála?! Þótt óskandi væri
að Morgunblaðið hefði rétt fyrir
sér um að skólaútsvar myndi
höggva á þann erfiða hnút sem
kjaramál grunnskólakennara eru
komin í, þá jaðrar hugmyndin því
miður við barnaskap. Hún myndi
einfaldlega skapa fleiri vandamál
en hún leysir.
Fyrir utan að vera lausnir gær-
dagsins sýna þessar tillögur úr
blöðum það svart á hvítu að hér er
ekki á ferðinni nein venjuleg
kjaradeila. Hér er um pólitískt
verkfall að ræða, þar sem tekist er
á um skiptingu opinberra útgjalda
og menntastefnuna í landinu. Deil-
una ber að nálgast sem slíka. Þess
vegna getur ríkisstjórnin ekki
setið ábyrgðarlaus hjá. Hvað sem
hún gerir eða gerir ekki er spurn-
ing um stórpólitíska ákvörðun.
Enn um sinn er ábyrgðin hjá
samninganefndum kennara og
sveitarfélaga og vonandi finnst
nýr flötur á samningaviðræð-
unum innan þeirra tímamarka
sem Birgir Björn setti sér í gær-
morgun. Takist það ekki verður sú
spurning ágeng, hvort samnings-
aðilar séu í raun sjálfir búnir að
gefast upp, og bíði einfaldlega
eftir því að ríkisvaldið komi og
höggvi með einhverjum hætti á
hnútinn?! Því miður bendir ýmis-
legt til að það hafi gerst, jafnvel
fyrir nokkru síðan. ■
Eftir misheppnaðan sáttafund í gær er ljóst að kennara-deilan verður í hnút næstu daga og jafnvel vikur. Það erudapurlegar fréttir fyrir þjóðfélagið allt. Og í rauninni
óviðunandi að við bjóðum börnum okkar upp á þetta. Vandinn
er bara sá að svo breitt bil er á milli deilenda að erfitt er að sjá
hvernig þeir eiga að ná samkomulagi. Kennarar hafa komið sér
í þá stöðu að þeir eiga erfitt með að samþykkja tilboð sem
miðast við svipaðar kjarabætur og aðrir launþegar hafa verið
að fá. Og gangi sveitarfélögin of langt til móts við kröfur kenn-
ara leiðir það af sér uppnám á almennum vinnumarkaði.
Lausnin mun að líkindum liggja í breytingum á vinnufyrir-
komulagi en hætt er við að það taki nokkurn tíma að útfæra
viðunandi lausnir á því sviði.
Ekki er við því að búast að viðsemjendur í kennaradeilunni
komi fram með eitthvert nýstárlegt útspil. Það kæmi að minnsta
kosti mjög á óvart. Launanefnd sveitarfélaga er málsvari ólíkra
aðila og hefur hvorki skipulagslegan styrk né pólitískt umboð til
að láta sér detta í hug óvenjulegar eða róttækar lausnir. Kennara-
samtökin hafa um árabil verið meðal íhaldssömustu stéttarsam-
taka landsins og með fullri virðingu fyrir þeim mun óhætt að
segja að ekki sé von á nýmælum úr þeirri átt.
Aftur á móti hafa kennaradeilur stundum leyst úr læðingi hug-
myndir og framkvæmdir sem til framfara hafa orðið. Kennara-
verkfallið haustið 1984 varð þannig hvati að stofnun nýs einka-
skóla, Tjarnarskóla, og deilan sem stendur yfir hefur kveikt
áhugaverðar umræður í blöðum um nauðsyn skipulagsbreytinga
í skólamálum. Hefur ungt fólk í Frjálshyggjufélaginu til dæmis
viðrað að nýju hugmyndina um ávísanakerfi, frelsi til handa for-
eldrum skólabarna til að kaupa menntun þar sem hún býðst best.
Þorvaldur Gylfason hagfræðingur, fastur pistlahöfundur
Fréttablaðsins, benti á það hér í blaðinu í gær að til þess að bæta
kjör kennara verulega þyrfti að breyta skipulaginu sem skóla-
kerfið byggir á. Í stað miðstýrðra samninga vekur hann athygli á
kostum beinna samninga í hverjum skóla. Hann telur nauðsyn-
legt að fjölga einkaskólum og gefa þeim og ríkisskólunum frjáls-
ari hendur en þeir hafa nú til að fara eigin leiðir til að koma til
móts við óskir og þarfir barna og foreldra.
Þorvaldur Gylfason segir að skipulagsbreytingu skólamál-
anna þurfi að fylgja aukið fjárstreymi til menntamála. Annað
hvort frá almannavaldinu eða að skólunum yrði leyft að afla fjár
á eigin spýtur, til dæmis með því að leggja hófleg gjöld á nem-
endur eða stofna til samstarfs við einkafyrirtæki eins og hann
segir að mjög hafi færst í vöxt í framhaldsskólum og háskólum í
nálægum löndum. Bendir Þorvaldur í þessu sambandi á að nú
þegar kaupi foreldrar margs konar viðbótarmenntun börnum
sínum til handa.
Engum dettur í hug að leggja til að skólakerfi okkar verði um-
turnað í einu vetfangi. Allar breytingar þurfa að gerast í áföng-
um með eðlilegum hætti og finna sér farveg samráðs og skoðana-
skipta. En kennaradeilan beinir sjónum að því að raunveruleg
umskipti verða ekki á kjörum kennara nema menn þori að velta
fyrir sér og rökræða róttækar hugmyndir um skólakerfið og
skipulag þess. ■
24. september 2004 FÖSTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Kennaradeilan gæti leyst úr læðingi nýjar hugmyndir
í skólamálum.
Það þarf að breyta
skipulaginu
Lausnir gærdagsins
ORÐRÉTT
Ætli hjólið sé með bjöllu?
Ég geri mér vonir um það næsta
sumar að vera kominn í svo
góða þjálfun að geta hjólað yfir
Vaðlaheiði og þiggja góðar veit-
ingar hjá Skúla Ágústssyni í
Vaglaskógi, sem býður dugleg-
um hjólreiðamönnum í grill-
veislu einu sinni á ári.
Halldór Blöndal, þingforseti og hjól-
reiðakappi
Morgunblaðið 23. september
Erfitt verkefni
Það er kaldhæðnislegt fyrir okkur
samningamennina að reka okkur
svona á vegg hjá mönnum sem
hafa engan áhuga á að semja. Við
getum talað við snaróða byssu-
menn og fólk í sjálfsvígshugleiðing-
um en ekki við yfirmenn okkar.
Það segir kannski ýmislegt.
Ragnar Jónsson, sérþjálfaður samn-
ingamaður hjá lögreglunni
DV 23. september
Kvalalosti á Hlíðarenda?
Og ég fékk það á tilfinninguna
að sumum Valsmönnum líði bet-
ur ef félaginu gengur illa. Þá er
hægt að ræða um eitthvað.
Njáll Eiðsson, fyrrum þjálfari
meistarflokks karla hjá Val
Morgunblaðið 23. september
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Gunnar Smári Egilsson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
Í DAG
EINKAVÆÐING OG
SKÓLAÚTSVAR
BIRGIR
GUÐMUNDSSON
Hér er ekki á ferð-
inni nein venjuleg
kjaradeila. Hér er um póli-
tískt verkfall að ræða, þar
sem tekist er á um skipt-
ingu opinberra útgjalda og
menntastefnuna í landinu.
,,
gm@frettabladid.is