Tíminn - 24.02.1974, Qupperneq 18

18_________________________________________ TÍMINN Sunnudagur 24. febrúar 1974.
Mftviit Afi ihðlðfni Undirskriftir og leyni-
ffivnn vi| mqivrni legar kosningar
Gamall sjóma&ur viö vinnu sina. Timamynd Róbert.
Undirskriftir
Aö undanförnu hefur gengið um
landið mikill undirskriftafaraldur
og menn verið að skrifa undir
margvisleg plögg með eða móti
hersetu. Af hálfu framkvæmda-
stjórnar Framsóknarflokksins
var varað við öllum slikum undir-
skriftum. Ástæðan var ekki
aðeins sú, að gildi þeirra er vafa-
samt, heldur er með undirskrifta-
söfnun verið að hverfa að nokkru
leyti aftur til fyrri tima, þegar
kosningar voru opnar og marg-
visleg annarleg áhrif gátu ráðið
afstöðu margra kjósenda. Það
bætist svo við, þegar um fjölda-
undirskriftir er að ræða, að mjög
erfitt getur verið að hindra ýmiss
konar falsanir, enda þótt for-
ustumennirnir geri sitt bezta til
að koma i veg fyrir slikt. Þegar
margir gerast söfnunarmenn,
gildir hið fornkveðna, að misjafn
sauður er i mörgu fé.
Til þess að skýra nokkuð við-
vörun framkvæmdastjórnar
Framsóknarflokksins varðandi
þessi mál, er ekki úr vegi að rifja
upp, hvernig ástandið var, áður
en teknar voru upp leynilegar
kosningar.
Upphaf leyni-
legra kosninga
Það mun hafa gilt til 1908, að
kosningar til Alþingis fóru fram i
heyranda hljóði og aðeins á ein-
um stað i hverju kjördæmi, og dró
það siðarnefndá mjög úr kjör-
sókn, eins og samgöngum var lika
háttað þá. Arið 1901 voru sett lög i
Danmörku um leynilegar
kosningar til þingsins. Þáverandi
þingmenn Gullbringu- og Kjósar-
sýslu, Björn Kristjánsson kaup-
maður og Þórður J. Thoroddsen
læknir, urðu fyrstir til að beita sér
fyrir hliðstæðri breytingu hér á
landi, og mun Björn hafa verið
aðalforgöngumaðurinn. Þeir
félagar fluttu á þingi frumvarp til
laga um breytingar á kosningum
til Alþingis, og var það aðalefni
þess, að kosningar yrðu leyni-
legar og kjörstaðir i hverjum
hreppi, i stað eins kjörstaðar i
hverju kjördæmi. Þetta frumvarp
dagaðiuppi á þinginu 1901, en var
samþykkt á þinginu 1902. Það
hlaut þó ekki staðfestingu
konungs. Stjórnin lagði hins veg-
ar nýtt frumvarp fyrir þingið
1903, sem var i höfuðatriðum
samhljóða fyrra frumvarpinu, en
gekk þó öllu lengra i þá átt að
tryggja leynilegar kosningar.
Það frumvarp var samþykkt nær
umræðulaust og hlaut siðan stað-
festingu konungs. Það var þó ekki
fyrr en 1908, sem fyrst var kosið
leynilega til Alþingis, og er ekki
ótrúlegt, að sú mikilvæga breyt-
ing kunni að hafa átt einhvern
þátt i hinum sögulegu úrslitum
þeirra kosninga.
Hell halarófa
Það féll i hlut Þórðar J.
Thoroddsens að mæla fyrir frum-
varpinu, sem var flutt á þingi
1901. Landshöfðinginn, sem þá
var Magnús Stephensen, svaraði
nokkru ræðu hans. Hann mælti
ekki beinlinis gegn leynilegum
kosningum, en taldi þeirra vart
þörf hér á landi. Aðalrökin fyrir
þvf, að leynilegar kosningar
heföu verið teknar upp erlendis,
hefðu verið þau, að „margir
kjósendur hafa stöðuga atvinnu
hjá sama manni og þora ekki að
kjósa öðruvisi en hann vill vera
láta, vegna þess að þeir óttast, að
þeir muni missa atvinnuna.”
Landshöfðinginn taldi slikar að-
stæður ekki fyrir hendi hérlendis.
Þessu svaraði Þórður J. Thorodd-
sen m.a. á þessa leið:
„Hann (þ.e. landshöfðinginn)
dró það i efa, hvort þessar leyni-
legu kosningar ættu við hér á
landi. Hann tók það fram, að
ákvæðin um leynilegar kosningar
i öðrum löndum væru sprottin út
af hlutfallinu milli vinnuveitenda
og vinnuþiggjenda, en sú ástæða
ætti sér ekki stað hér á landi.
Enda þótt ég játi það, að það er
kannski ekki eins mikið um það
hlutfall milli vinnuveitenda og
vinnuþiggjenda, eins og á sér stað
i öðrum löndum, þá eru ýms hlut-
föll hér á landi, sem eru eins
sterk. Það eru dæmi til hér á
landi, þegar um kosningar hefur
verið að ræða, að einn maður,
sem mest hefur mátt sin i þessum
og þessum hreppi, hefur komið
með heila halarófu á eftir sér af
kjósendum til að kjósa þann eina,
sem hann hefur viljað hafa fram.
Hér kemur alveg sama hlutfal)
fram: Sá maður, sem mest má
sin, hefur hina alveg á valdi sínu,
og að þvi leyti getur maður sagt
það, að þessir menn séu þessum
eina manni háðir, og þora ekki að
láta atkvæði sitti ljós opinberlega
öðruvisi en hann vill. Ég álit, að
hæstvirtur landshöfðingi sé ekki
svo ókunnugur hér á landi, að
hann verði að játa með mér, að
slikt hefur komið fyrir hér á landi
og getur komið fyrir, en einmitt
leynilegu kosningarnar eiga að
fyrirbyggja, að slikt geti komið
fyrir.”
Áhrif peninga-
valds og
embæftisvalds
Meðal þeirra, sem ræddu um
mikilvægi leynilegra kosninga,
var Guðlaugur Guðmundsson
sýslumaður, sem þá var þing-
maður Vestur-Skaftfellinga Hann
sagði m.a.:
„Enn sem komið er, hefur ekki
mikið brytt á ósjálfstæði kjósenda
gagnvart vinnuveitendum, sVo
sem verzlunarstjórum eða kaup-
mönnum, eða gagnvart, mönnum,
sem þeir að einhverju leyti hafa
átt meira og minna undir (Lands-
höfðingi: Sýslumönnum), já, svo
sem sýslumönnum og banka-
stjórum o.s.frv., en ég hugsa, að
það hafi þó heldur borið meira á
þessu i seinni tið, og mér finnst
rétt að byrgja brunninn, áður en
barnið er dottið ofan i hann, þvi
að sé það ekki gjört i tæka tið, má
búast við mjög alvarlegri and-
stöðu móti leynilegum kosningum
frá þeim mönnum, sem vilja nota
sér ósjálfstæði annarra.”
Guðlaugur Guðmundsson sagði
ennfremur:
„Reynslan er sú, að plls staðar
þar sem kosið er munnlega eða i
heyranda hljóði, þá getur það
verið, að menn, sem eiga annað
hvort mikið peningaafl eða emb-
ættisvald undir sér, geti haft ólög-
lég áhrif á atkvæði manna, og
meir að segja þó þeir ekki ætlist
til að gera það, þeir geta haft það
öldungis óvart og óviljandi* menn
sem geta hagað kosningu sinni á
þann hátt, sem þeir hyggja þeim
manni, sem það vald hefur, geð-
feldast, án þess að hann leggi
nokkurt orð þar til og án þess að
hann hafi beinlinis nokkur áhrif á
það. Þetta er fyrirbyggt með
hinum leynilegu kosningum.”
f,Passað upp
á atkvæði"
Meðal þeirra, sem tóku til máls
um þetta efni á þinginu 1902, var
Hallgrimur Sveinsson biskup,
sem þá var konungskjörinn
þingmaður. Hann sagði m.a.:
„En ég þykist mega fullyrða,
að flestir, bæði þingmenn og
landsbúar almennt,muni telja það
ástand, sem nú er, svo óheppilegt,
að þeir munu æskja eftir að þetta
frumvarp verði samþykkt. öllum
er kunnugt, að það rikir mikil
óánægja með það ástand, sem nú
er. Þeir, sem atkvæði eiga að
greiða, eru oft i miklum vanda
staddir, þar sem sannfæring
þeirra er öðru megin, en hinu
megin ef til vill einhver þau áhrif,
sem gera að minnsta kosti litil-
sigldum og fátækum kjósendum
nokkuð erfitt eða ótiltækilegt að
kjósa eftir ósk sinni og sannfær-
ingu...Um leið og kosningarnar
eruheimullegarer þvi fargi létt af
frjálsræði manna, sem þvi er
samfara, að þeir vita, að það er
passað upp á atkvæði þeirra, og
þeir kvaddir til reikningsskapar,
ef þeir hafa kosið öðruvisi en
þeim mönnum likar, sem þeir
máské atvinnu sina undir.”
Á þinginu 1902 tók einnig til
máls um þetta efni séra Eggert
Pálsson, þingmaður Rangæinga.
Hann sagði m.a.:
„Það má að visu segja, að það
sé illa viðeigandi, að menn geta
ekki látið uppi i heyranda hljóði,
hvern þeir vilja helzt kjósa. En
vér vitum, að þvi er nú i raun og
veru svo varið, að hver einstakur
kjósandi hefur ekki uppburði i sér
til að kjósa' eftir sannfæringu
sinni, og þess vegna verðum við
að taka þvi, eins og það nú er.”
Gildi undir-
skriffa
Segja má, að undirskriftum
fylgi allir þeir ókostir, sem eru
fylgjandi opnum kosningum. Við
þetta bætist svo, eins og áður
segir, að miklu erfiðara er að
fylgjast með, að ekki sé beitt ým-
iss konar fölsunum i sambandi
við undirskriftasöfnun, sem ekki
verður komið við i sambandi við
kosningar, þótt opnar séu. Eink-
um gildir þetta þó um fjölda-
undirskriftir. 1 viðtali, sem Morg-
unblaðið birti nýlega við Þorstein
Sæmundsson stjörnufræðing, vék
hann einmitt að ýmsum tilraun-
um, sem hefðu átt sér stað i þessa
átt, enda þótt forustumenn þeirr-
ar söfnunar, sem hann ræddi um,
hefðu reynt að útiloka það eftir
megni.
Af þessum ástæðum öllum er
gildi undirskrifta vitanlega allt
annað og minna en leynilegra
kosninga. Af þessum ástæðum
ber að vara við, að gripið sé til
undirskrifta-aðferðarinnar, þótt
hún geti átt vissan rétt á sér undir
alveg sérstökum kringumstæð-
um. Verði yfirleitt farið inn á þá
braut i deilumálum að gripa til
undirskrifta, getur það ■ stefnt
frjálsræði og lýðræði i vissa
hættu. Með þvi er verið að auka
áhrif ýmissa annarlegra afla,
sem reynt var að útiloka með hin-
um leynilega kosningarétti.
Meðalvegurínn
Annars hafa þær undirskriftir
og fundahöld, sem efnt hefur ver-
ið til I sambandi við varnarmálin,
ekki gert annað en að staðfesta
það, sem áður var vitað, að þjóðin
er mjög klofin um þessi mál. Ný
staðfesting þessarar vitneskju
sýnir það, að hér má ekki láta þá
ráða, sem yzt standa sitt til
hvorrar handarinnar, heldur
verður að leita eftir
meðalvegi. Það er gert með þeim
tillögum, sem Einar Ágústsson
utanrikisráðherra hefur lagt
fram um skipan varnarmálanna.
Með þeim er stefnt að þvi tvennu,
að hér verði ekki herseta til lang-
frama, en landinu þó tryggðar
engu lakri varnir en nú, þar sem
er þátttaka i Atlantshafsbanda-
laginu og fullnæging þeirra skuld-
bindinga, sem henni fylgja.
Varnarmálin eru viðkvæm mál
og vandasöm. Þau verður að
leysa af fyllstu yfirsýn. Þau
verður að leysa þannig, að þau
sundri ekki þjóðinni, að þjóðar-
helmingur standi ekki gegn þjóð-
arhelmingi. Að þessu er stefnt
með tillögum Einars Agústs-
sonar. Það væri þjóðinni góð gjöf
á þjóðhátiðarárinu, ef það tækist
aö leysa þetta mál á þann veg, að
sem allra flestir landsmenn
mættu vel við una.
Hvað vill
Sjálstæðis-
flokkurinn?
Enn hefur engin skýring fengizt
á þvi, hvað fyrir Sjálfstæðis-
flokknum vakir, þegar hann seg-
ist fylgjandi endurskoðun á varn-
arsamningnum. Helzt verða þó
loðin ummæli Mbl. og sumra for-
ustumanna hans skilin á þann
veg, að hann vilji fjölga hermönn
um hér. Mbl. segir t.d., að hér sé
ekki nóg að hafa eftirlitsstöð,
heidur verði einnig að hafa nógu
öfluga varnarstöð. Eins og er, þá
er Keflavikurstöðin fyrst og
fremst eftirlitsstöð. Hún var
hrein varnarstöð fram til 1961, en
þá var henni breytt i eftirlitsstöð,
án þess að nokkurt samráð væri
haft við Alþingi eða utanrikis-
málanefnd.
Meðan skýrt svar er ekki fyrir
hendi hjá Sjálfstæðsflokknum,
skal það ekki fullyrt, að fyrir hon-
um vaki að auka hersetuna. En
hin loðnu ummæli Mbl. valda þvi,
að fullur vafi leikur nú á um af-
stöðu hans.
Þá er það ekki siður óijóst,
þegar sjálfstæðismenn tala um
þau skilyrði, sem þurfi að vera
fyrir hendi.til þess að hægt sé að
láta herinn fara. Samkvæmt
skrifum Mbl. virðist þó mega
skilja, að þau þurfi a.m.k. að vera
þessi:
Helzt enginn rússneskur floti,
sem geti verið fær um að hertaka
ísland, megi vera á Norður-
Atlantshafi.
Engin hætta megi stafa af
óhæfuverkum erlendra óaldar-
manna; sbr. Tyrkjaránið.
Engin hætta megi stafa af nýj-
um Jörundi hundadagakonungi.
Hvenær skyldi þessum skil-
yrðum verða svo vel fullnægt, að
Sjálfstæðisflokkurinn treysti sér
til að láta herinn fara? — Þ.Þ.