Fréttablaðið - 09.12.2004, Blaðsíða 26
Það var átján stiga hiti inni í bíln-
um og 36 fyrir utan. Ég spurði bíl-
stjórann, hvort hann byggi
kannski svo vel að hafa líka loft-
kælingu heima hjá sér. Nei,
herra, sagði hann: það er of dýrt.
Hversu dýrt? – spurði ég. Tíu
þúsund cedis á mánuði bara fyrir
rafmagnið, sagði hann. Það gerir
röska tíu dollara, hugsaði ég.
Hann sagðist borga fimmtán þús-
und cedis í mánaðarleigu fyrir
íbúðina, þar sem hann býr með
fjölskyldu sinni í miðri Accra,
höfuðborg Gönu. Hann hlýtur að
kvíða því hálfpartinn að fara
heim úr vinnunni á kvöldin: að
stíga að loknu dagsverki út úr
loftkældum bíl og inn í svækjuna
heima hjá sér. Ég hlakka á hinn
bóginn til að fara heim á kvöldin,
því að þar er loftið svalt og veitir
velkomna lausn frá svækjunni
fyrir utan: það er eins og vorið
komi á hverju kvöldi.
Þessi tilfinning – að vera ekki
hálfur maður vegna hita og
svækju – hlýtur að eiga umtals-
verðan þátt í rýrum afköstum
vinnandi fólks í fátækum hita-
beltislöndum eins og t.a.m.
malaría og aðrir hitabeltissjúk-
dómar, sem leggja lamandi hönd
á líf fólksins þarna suður frá.
Samt ætti vandinn að vera auð-
leystur. Það kostar a.m.k. ekki
mikið að uppræta malaríu og aðra
slíka sjúkdóma, eins og Jeffrey
Sachs prófessor í Kolumbíu-
háskólanum í New York þreytist
aldrei á að brýna fyrir mönnum:
honum finnst það ófyrirgefanlegt
og nánast glæpsamlegt að leggja
ekki fram það fé, sem til þarf.
Svipað á við um loftkælingu, enda
þótt heitt loft sé aðeins lýjandi og
ekki banvænt eins og mýflugna-
bitið þarna suður frá, án lyfja.
Þannig komust Hong Kong og
Singapúr í álnir: með því m.a. að
kæla loftið, ekki aðeins á heimil-
um og vinnustöðum, heldur
einnig utan húss, að heita má, því
að þar er hægt að ganga langar
leiðir inni í byrgðum loftkældum
verzlunarmiðstöðvum: þetta er
eins og að ganga Laugaveginn
loftkældan eða upphitaðan eftir
atvikum.
Vandinn er ekki bundinn við fá-
tæk lönd, eða var það a.m.k. ekki
til skamms tíma. Loftkæling hí-
býla hélt ekki innreið sína í
Bandaríkin fyrr en í stjórnartíð
Roosevelts forseta á fjórða áratug
síðustu aldar. Loftslagið í Was-
hington D.C. er viðlíka heitt og
rakt á sumrin og í Accra árið um
kring. Mörgum fannst því nánast
ólíft í Washington á sumrin allt
fram á daga loftkælingarinnar,
viftur hrukku skammt, og sendi-
mönnum erlendra ríkja þar í borg
var greiddur sérstakur harð-
ræðiskaupauki, en hann lagðist af,
þegar loftkæling kom til sögunn-
ar. Það heimili er nú varla til í
Washington, þar sem loftkæling
þykir ekki jafnsjálfsagt heimilis-
tæki og ísskápur, sjónvarp og ryk-
suga. Í Afríku er loftkæling hins
vegar sjaldgæfur munaður, sem
aðeins efnamenn geta veitt sér.
Hvers vegna þyrfti bílstjórinn
minn í Gönu að greiða nánast
jafnmikið fyrir rafmagn til loft-
kælingar, hefði hann ráð á því, og
í leigu fyrir litla íbúð? Orka er
heimsmarkaðsvara eins og t.a.m.
fiskur, kann nú einhver að hugsa.
Rafmagnsreikningurinn í Gönu
ætti þá að réttu lagi að vera jafn-
hár og annars staðar, alveg eins
og fiskverð er nokkurn veginn
hið sama alls staðar. En rafmagn
er ekki heimsmarkaðsvara eins
og fiskur, a.m.k. ekki enn, því að
raforkunetið í Vestur-Afríku
tengir löndin þar að vísu saman
(Nígeríu, Gönu, Fílabeinsströnd-
ina o.fl. lönd), en orkunetið er
samt ekki beintengt við heimsnet-
ið. Af þessu leiðir, að raforka Afr-
íku hentar ekki til beins útflutn-
ings, enda þótt hægt sé að baka
hana inn í ál og selja hana þannig
óbeint á heimsmarkaðsverði.
Ríkisorkufyrirtækin í þessum
Afríkulöndum gætu því boðið
fólkinu ódýra orku og gert því
kleift að kæla húsin sín, en það
gera þau ekki, enda eru þau jafn-
an óhagkvæm og illa rekin eins
og mörg önnur ríkisfyrirtæki
þarna suður frá og víðar. Rafork-
an í Afríku á því ýmislegt sam-
merkt með vörum og þjónustu,
sem henta ekki vel til millilanda-
viðskipta, eins og t.a.m. klipping.
Það kostar sama og ekki neitt
að láta klippa sig í Afríku, því að
hárskerarnir þar keppa ekki við
aðra rakara á heimsmarkaði.
Verðið á klippingu er því ekki
hærra en svo, að heimamarkaður-
inn geti borið það. Þetta er einn
munurinn á fiski og klippingu.
Raforka liggur þarna einhvers
staðar mitt á milli og verður e.t.v.
heimsmarkaðsvara á endanum
með samtengingu rafmagns um
allan heim. Og kannski verður
einhvern tímann jafndýrt að láta
klippa sig um allan heim, frá Bol-
ungarvík til Bangladess. En það
verður þó ekki í bráð, því að hvor-
ugt plássið liggur nógu nálægt al-
faraleið. ■
M argir ánægjulegir hlutir koma fram um íslensktmenntakerfi í nýbirtri Pisa-rannsókn á frammistöðu15 ára ungmenna í 41 landi í stærðfræði, lestri og nátt-
úrufræði. Þegar niðurstöður svokallaðrar Timms-rannsóknar
1995 voru birtar urðu miklar umræður um kennslu í grunnskól-
um vegna þess að íslensk ungmenni komu mjög illa út úr þeirri
könnun. Lentu þau í 32. sæti af 41. Það var einkum stærðfræði-
kunnátta íslenskra ungmenna sem rætt var um þá.
Þetta er önnur Pisa-könnunin sem nú er birt, en sú fyrri var
gerð árið 2000 og þá var lögð áhersla á að kanna lestrarkunn-
áttu 15 ára nemenda. Að þessu sinni var áherslan á stærðfræði
og náði könnunin til 3.900 íslenskra nemenda í 10. bekk. Í könn-
uninni nú reyndust íslensku nemendurnir vera við meðallag
OECD-ríkjanna í lestri og náttúrufræði, en yfir meðallagi í
stærðfræði. Ísland varð í 10.-14. sæti í stærðfræði innan OECD-
ríkjanna og með aðeins betri árangur en nágrannalöndin Sví-
þjóð og Danmörk og við reyndumst vera verulega betur sett en
Norðmenn. Finnar trónuðu hins vegar á toppnum miðað við all-
ar þjóðirnar sem tóku þátt í rannsókninni og þar voru líka Hong
Kong, Kórea og Holland. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem Finnar
sýna góðan árangur í könnunum sem þessum. Þar er kennara-
menntun í hávegum höfð, og gætum við eflaust lært eitthvað af
þeim á því sviði.
Eitt af því athyglisverða sem kom fram í rannsókninni hvað
varðar Ísland er að engin eða mjög lítil tengsl virðast vera á
milli menntunar og fjárhags foreldra og árangurs nemenda í
námi. Þá reyndist vera tiltölulega lítill munur á milli skóla hér
á landi, þannig að nemendur hér virðast fá svipaða kennslu
hvar sem er á landinu. Stórir skólar í þéttbýli virðast ekki
standa litlum skólum í dreifbýli framar.
Í rannsókninni kom hins vegar fram að á Íslandi er sjáanleg-
ur og reyndar einstæður munur á árangri stúlkna og drengja í
stærðfræði. Íslenskar stúlkur eru mun betri í stærðfræði en
piltarnir, og er þá miðað við 15 ára aldur. Íslenskar stúlkur eru
í áttunda sæti í stærðfræðikunnáttu í könnuninni í heild, en pilt-
arnir hér eru í 20. sæti. Það eru piltar í dreifbýli sem hafa dreg-
ist aftur úr.
Á undanförnum misserum hefur verið mikil umræða hér
varðandi konur og raungreinar. Nú er reyndar svo komið að
þriðjungur þeirra sem stunda nám í verkfræði við Háskóla Ís-
lands er konur og hefur hlutfall þeirra hækkað stöðugt á undan-
förnum árum. Ef skoðaður er námsárangur kvenna og karla í
verkfræði kemur í ljós að konurnar standa sig betur en karlarn-
ir. Árangur íslenskra stúlkna í stærðfræði í nýbirtri Pisa-könn-
un bendir þá til þess að hlutur kvenna í raungreinum eigi enn
eftir að aukast, og er það ánægjuefni. Það þarf þó enn að hvetja
stúlkurnar í þessum efnum, því svo virðist sem sjálfsímynd
þeirra sé ekki eins sterk og drengja í grunnskólum. ■
9. desember 2004 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Þriðjungur verkfræðinema í Háskóla Íslands er konur.
Áfram stúlkur
FRÁ DEGI TIL DAGS
Eitt af því athyglisverða sem kom fram í
rannsókninni hvað varðar Ísland er að engin eða
mjög lítil tengsl virðast vera á milli menntunar og fjár-
hags foreldra og árangurs nemenda í námi.
,,
Í DAG
LOFTKÆLING Í
HITABELTISLÖNDUM
ÞORVALDUR
GYLFASON
Það kostar a.m.k.
ekki mikið að upp-
ræta malaríu og aðra slíka
sjúkdóma, eins og Jeffrey
Sachs prófessor í Kol-
umbíuháskólanum í New
York þreytist aldrei á að
brýna fyrir mönnum: hon-
um finnst það ófyrirgefan-
legt og nánast glæpsamlegt
að leggja ekki fram það fé,
sem til þarf.
,,
Þegar vorið kemur á hverju kvöldi
Lágt skrifaðir
„Mundirðu kaupa notaðan bíl af þess-
um manni?“ er stundum sagt, yfirleitt í
sérstökum tón, þegar draga á trúverð-
ugleika viðkomandi í efa. Af einhverj-
um ástæðum eru bílasalar sú starfs-
stétt sem víðast hvar nýtur minnst álits
og trausts. Á þriðjudaginn birtist í
Bandaríkjunum ný Gallup-könnun sem
er enn ein staðfestingin á því að bíla-
salar eru lágt skrifaðar. Aðeins 9%
Bandaríkjamanna tóku undir það að
sölumenn notaðra bíla væru heiðarleg-
ir. Næstneðst komust auglýsingagerðar-
menn, sem aðeins njóta trausts 10%
manna vestanhafs. Það eru hjúkrunar-
fræðingar sem sitja í toppsætinu;
næstum 80% gáfu þeim bestu með-
mæli. Næstir koma grunnskólakennar-
ar, lyfjafræðingar og foringjar í hernum.
Rétt tæplega fjórðungur treystir starfs-
fólki fjölmiðla.
Umsókn ekki lesin?
Ekki er um það deilt að Ingibjörg Rafn-
ar er vel hæf til að gegna hinu mikil-
væga embætti umboðsmanns
barna. En gagnrýnt hefur verið að
aðrir umsækjendur um embættið
fengu ekki að kynna sig fyrir veit-
ingarvaldinu. Ætlar einn þeirra, Bragi
Guðbrandsson, að kæra málsmeðferð-
ina. Jón Björnsson, sem var meðal um-
sækjenda, varpar ljósi á hraðann sem
var á málinu í bréfi sem birtist í Frétta-
blaðinu í gær. Þegar tilkynnt var um
niðurstöðu Halldórs Ásgrímssonar for-
sætisráðherra var sagt að meðal um-
sækjenda væri Jón Björnsson, „fram-
kvæmdastjóri fjölskyldu- og þróunar-
sviðs Reykjavíkurborgar“. Fjögur ár eru
síðan Jón lét af því starfi. Þetta gæti
bent til þess að enginn í ráðuneytinu
hafi gefið sér tíma til að lesa umsókn-
ina. Jón segir í bréfinu að hann hafi
varið meira en heilli síðu í umsókninni
til að lýsa störfum sínum síðan hann
hætti hjá borginni. Einhvern veginn fór
það framhjá forsætisráðherra og starfs-
mönnum hans.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: Frétt ehf. RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG DREIFING:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is
SETNING OG UMBROT: Frétt ehf. PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SKOÐANIR OG UMRÆÐUR Á VISIR.IS