Fréttablaðið - 09.12.2004, Blaðsíða 76

Þennan dag árið 1982 lést
Ásmundur Sveinsson mynd-
höggvari. Hann fæddist að Kols-
stöðum í Dalasýslu 20. maí 1893.
Ásmundur fluttist til Reykjavíkur
árið 1915 og nam tréskurð af Rík-
harði Jónssyni. Eftir að hann lauk
námi í tréskurði árið 1919 fór
hann til Kaupmannahafnar og var
í Teikniskóla hinnar konunglegu
listaakademíu undir stjórn Viggo
Brandt í eitt ár. Hann tók inntöku-
próf í Listaháskólann í Stokk-
hólmi haustið 1920 og sat þar við
nám í sex ár, aðallega undir hand-
leiðslu myndhöggvarans Carl
Milles.
Vorið 1926 útskrifaðist hann
frá sænska Listaháskólanum og
flutti til Parísar, þar sem hann
dvaldi næstu 3 árin undir hand-
leiðslu ýmissa kennara, svo sem
Despiau myndhöggvara. Ásmund-
ur sneri til Íslands árið 1929 eftir
10 ára dvöl erlendis.
Verk Ásmundar eru víða. Í
Reykjavík má finna sum bestu
verk hans, eins og til dæmis Járn-
smiðinn við Eiríksgötu, Vatnsber-
berann á Öskjuhlíð, Móður Jörð í
Laugardal og margar fleiri. Þess-
ar þrjár eru allar frá fjórða ára-
tugnum, sem margir telja hátind-
inn í sköpun Ásmundar. Ekki er
hægt að segja að samtíðarmenn
hans hafi allir komið auga á
snilldina og miklar deilur urðu
bæði um Vatnsberann og Járn-
smiðinn. Sú fyrrnefnda var til
dæmis ekki sett upp fyrr en ára-
tugum eftir að Reykjavíkurborg
keypti hana og þá utan alfaraleið-
ar. En nú eru allar gagnrýnisradd-
ir löngu þagnaðar. Fleiri verk
myndhöggvarans eru á almanna-
færi í höfuðborginni og ómaksins
vert að skoða þau. Í skeifunni
framan við aðalbyggingu Háskóla
Íslands er fræg mynd af Sæmundi
á selnum. Fyrir framan Mennta-
skólann við Lækjargötu er eitt
yngri verka hans, sett upp seint á
sjöunda áratugnum, og við Hótel
Loftleiðir er verkið „Gegnum
hljóðmúrinn“.
En Ásmundur var ekki einham-
ur. Hann var geysilega afkasta-
mikill og í safni hans við Sigtún
má sjá dæmi um verk frá öllum
ferlinum. Þar setja mikinn svip á
umhverfið tröllamyndir hans og
einnig járnverkin sem eru
kannski seinasta sköpunarskeið
þessa mikla listamanns. Úti um
land má nefna Sonatorrek sem er
við Borg á Mýrum. Ásmundur er
án vafa einn merkasti myndlistar-
maður Íslendinga á tuttugustu öld
og margar mynda hans munu ef-
laust verða taldar meðal perlna
íslenskrar myndlistar um ókomna
tíð. Ásmundur setti ekki aðeins
svip á bæinn með höggmyndum
sínum, húsbyggingar hans eru
líka vitnisburður um snilld höf-
undar síns og listrænt áræði. Árið
1933 byggði hann hús við Freyju-
götu, sem nú hýsir Listasafn al-
þýðu. Hann hóf byggingu kúlu-
hússins við Sigtún árið 1942 og
bætti píramídunum við skömmu
síðar. Bogabygginguna reisti hann
á árunum 1959. Hann ánafnaði
Reykjavíkurborg verkum sínum.
■
32 9. desember 2004 FIMMTUDAGUR
JOHN MILTON FÆDDIST
ÞENNAN DAG 1608.
Frægasta verk hans, Paradísarmissir, var
þýtt á íslensku af sr. Jóni á Bægisá.
Snillingur myndmálsins
ÁSMUNDUR SVEINSSON: MESTI MYNDHÖGGVARI TUTTUGUSTU ALDAR
„Góð bók er lífsblóð snillingsins“
Blindur og fátækur seldi hann útgáfuréttinn
að snilldarverki sínu fyrir 10 pund.
timamot@frettabladid.is
VATNSBERINN Snilldarverk falið í útjaðri borgarinnar.
Þennan dag árið 1963 var dyrum lokað á verksmiðjum
Studebaker-fyrirtækisins í South Bend í Indiana-ríki. Þar
með lauk um það bil aldarlangri sögu. Henry Stude-
baker hét ættfaðirinn, bóndi og járnsmiður á fyrri hluta
19. aldar rétt við Gettysburg í Pennsylvaníu. Hann átti
fimm syni sem allir urðu vagnasmiðir. Tveir settust að í
South Bend í Indiana og komu undir sig fótunum í
vagnasmíðinni þegar gullæðið geisaði í Kaliforníu um
miðbik aldarinnar. Undir lok 19. aldar fóru þeir að gera
tilraunir með bíla, og voru meðal frumherjanna í
bandarískri bílaframleiðslu allan fyrri hluta tuttugustu
aldar. Þótt hart væri í ári tókst Studebaker að lifa af
kreppuna. Þótt tímarnir væru áfram slæmir eftir seinni
heimsstyrjöld, því Kóreustríðið dró mikið úr bílasölu,
rann nú upp það skeið sem margir telja gullöld
Studebaker. Um 1950 kom fram byltingarkenndur bíll
frá Studebaker, sem íslenskir bíladellukallar hafa kallað
kúlunefið. 1953 kom „Starliner“, sem af mörgum bíla-
áhugamönnum er talinn gullmoli bandarískra bíla frá
því um miðja öldina. Studebaker hvarf úr eigu fjölskyld-
unnar á sjötta áratugnum og komst í eigu peninga-
manna sem hugsuðu meira um stundargróða en fram-
tíðina. 1954 rann fyrirtækið saman við Packard, 1963
var framleiðslunni hætt í Bandaríkjunum og þremur
árum seinna var verksmiðjunni í kanada, þeirri
seinustu, lokað líka. ■
1963
ÞETTA GERÐIST MERKISATBURÐIR
1749 Skúli Magnússon skipaður
landfógeti fyrstur Íslendinga.
1926 Sjö hús brenna á Stokkseyri.
1926 Benny Goodman flytur
fyrstu sóló sína.
1929 Ginger Rogers kemur fram í
fyrsta sinn á Broadway.
1940 Bretar hefja gagnárás gegn
herjum Ítala í Norður-Afríku.
Þeir tóku 40.000 Ítala hönd-
um á þrem dögum.
1956 Stærsta skip Íslendinga,
Hamrafellið, kemur til lands-
ins.
1958 John Birch-félagið stofnað í
Bandaríkjunum. Félagið var
um árabil áhrifamesti vett-
vangur öfgafullra hægri-
manna þar í landi.
1963 Verksmiðjum Studebaker í
South Bend í Indiana lokað.
Þrem árum seinna lauk
framleiðslu á þessum fræga
bíl þegar verksmiðjunum í
Kanada var lokað.
Hætt að framleiða Studebaker
AFMÆLI
Þorsteinn Ingólfsson
sendiherra er sextugur.
Þorsteinn er í leyfi frá
utanríkisráðuneytinu og
starfar hjá Alþjóðabank-
anum í Washington.
Hermann Gunnarsson, gulldrengurinn
úr Val, er 58 ára í dag.
Snorri Zophoníasson, jarðfræðingur og
vatnamælingamaður, er 55 ára í dag.
Inga Lísa Middleton kvikmyndagerðar-
maður er fertug í dag.
ANDLÁT
Vilborg Guðbergsdóttir, Bergstaðastræti
11a, Reykjavík, lést fimmtudaginn 2.
desember
Björn Andersen, Efstasundi 41, Reykja-
vík, lést mánudaginn 6. desember.
Sævar Þór Björgvinsson, Skólagerði 68,
Kópavogi, lést sunnudaginn 5. desem-
ber.
Egill Fannar Grétarsson, Fellsenda,
Þingeyjarsveit, lést sunnudaginn 5. des-
ember.
JARÐARFARIR
13.00 Jón Sigbjörnsson verður jarðsung-
inn frá Grafarvogskirkju.
13.00 Guðsteinn Þengilsson læknir,
Grenimel 32, Reykjavík, verður
jarðsunginn frá Neskirkju.
13.00 Ólafía Jóhannesdóttir, Ölduslóð
46, Hafnarfirði, verður jarðsungin
frá Hafnarfjarðarkirkju.
13.00 Sveinn Ólafur Tryggvason, Álfhóls-
vegi 53, Kópavogi, verður jarð-
sunginn frá Bústaðakirkju.
Elskulegur sonur okkar, bróðir, unnusti,
dóttursonur og frændi,
Egill Fannar Grétarsson
Fellsenda, Þingeyjarsveit,
varð bráðkvaddur sunnudagskvöldið 5. desember.
Minningarathöfn mun fara fram laugardaginn 11.desember
klukkan 14:00 í Þorgeirskirkju í Þingeyjarsveit.
Fyrir hönd aðstandenda,
Kristín Harpa Þráinsdóttir Sigurður Haraldsson
Hjartans þakkir fyrir auðsýnda samúð, hlýhug
og vináttu vegna andláts og útfarar okkar ástkæra
eiginmanns, föður, tengdaföður, afa og langafa,
Jóhanns Kristinssonar
fyrrverandi framkvæmdastjóri,
Ránargötu 9, Akureyri.
Sérstakar þakkir til starfsfólks Birkihlíðar á Dvalarheimilinu
Hlíð, fyrir umönnun og einstakan hlýhug.
Guðrún Aspar
Kristinn Halldór Jóhannsson Margrét Alfreðsdóttir
Elín Björg Jóhannsdóttir Sævar Sæmundsson
Ingunn Þóra Jóhannsdóttir Skúli Eggert Sigurz
Björn Jóhannsson Sigrún Harðardóttir
Jóhann Gunnar Jóhannsson Ragna Ósk Ragnarsdóttir
Ásta Hrönn Jóhannsdóttir Gísli Agnar Bjarnason
Magnús Jóhannsson
Sólveig Jóhannsdóttir Þröstur Vatnsdal Axelsson
afa- og langafabörn.
Skúli Magnússon varð landfógeti
þennan dag 1749. Vinnuskyldur
hans í hinu nýja embætti voru fyrst
og fremst að innheimta skatta og
gjöld fyrir kónginn en hann lét ekki
þar við sitja. Strax árið eftir setti
hann fram tillögur um viðreisn at-
vinnuveganna. Þar lagði hann til að
reistar yrðu verksmiðjur hér á
landi. Þetta var í anda ráðandi hag-
fræðistefnu í Danmörku, merkan-
tílismans eða kaupauðgistefnunnar.
Stjórnvöld í Danmörku voru hlynnt
þessu. Tillögur Skúla fógeta fengu
því góðar undirtektir í kansellíinu.
Konungur var hinu nýja fyrirtæki,
Innréttingunum, mjög velviljaður.
Hann lagði því til mikið fé og kóngs-
jarðirnar Reykjavík, Örfirisey og
Hvaleyri, til afnota. Verksmiðjum
innréttinganna var valinn staður í
Reykjavík og enn stendur eitt hús-
anna lítt breytt, við Aðalstræti. Það
er elsta hús Reykjavíkur og hýsir
nú veitingahús. Hluti af Aðalstræti
16, sem nú er verið að breyta í hót-
el, er líka frá upphafsdögum þétt-
býlis í Reykjavík. Nokkrir munir
frá dögum Innréttinganna hafa
fundist við fornleifauppgröft í kvos-
inni. Innréttingunum farnaðist ekki
sérlega vel en þó var hluti af þeim
rekinn fram á 19. öld. Þessi atvinnu-
rekstur var upphafið að þéttbýli í
höfuðstaðnum en Reykjavík fékk
kaupstaðarréttindi 18. ágúst 1786.
Skúli er því gjarnan kallaður faðir
Reykjavíkur. Skúli tók sér bólstað í
Viðey og reisti sér þar veglegt íbúð-
arhús sem enn stendur. Hann lést
1794. Fjöldi Íslendinga 21. aldar er
kominn af honum. ■
VIÐEYJARSTOFA
Kallaður faðir Reykjavíkur
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M
»
FA
S
T
U
R

» PUNKTUR