Fréttablaðið - 21.12.2004, Qupperneq 25

neyðarhemill yrði byggður inn í
ferlið; ef til bakslags kæmi hvað
varðar réttarríkisreglur eða
mannréttindi í Tyrklandi yrði taf-
arlaust hlé gert á aðildarviðræð-
unum.
Í samþykkt ESB-leiðtoganna
frá því á föstudag er tekið fram að
í boðinu um að hefja aðildarvið-
ræður felist ekki skuldbindandi
fyrirheit um að þeim muni lykta
með inngöngu. Í sjónvarpsviðtali
fyrir leiðtogafundinn lét Chirac
Frakklandsforseti þess getið að þó
hann styddi aðildarviðræður af
heilum hug gæti hvaða ESB-land
sem er hafnað inngöngunni þegar
þar að kæmi, og hann áskildi
frönsku þjóðinni rétt til að eiga
síðasta orðið.
Krafa Tyrkja: „Fær leið“
Hvað sem fyrirvörum Evrópubúa
líður eru Tyrkir almennt mjög
áhugasamir um að verða viður-
kenndir sem fullgildir jafnokar
Evrópuþjóðanna sem fyrir eru í
ESB. Skoðanakannanir sýna að yf-
irgnæfandi meirihluti Tyrkja
styður stefnuna á ESB-aðild, um
75% að meðaltali. Mestur er ESB-
áhuginn meðal Istanbúlbúa og
annarra íbúa Vestur-Tyrklands.
Hann er jafnframt meiri meðal
yngri kynslóðarinnar en eldra
fólks.
Tyrklandsstjórn lítur svo á að
innganga í ESB jafngildi því að
hrinda að fullu í framkvæmd
stefnu ríkisstofnandans Kemals
Atatürks um að gera Tyrkland að
veraldlegu nútímaríki með evr-
ópsku sniði. Í aðdraganda leið-
togafundarins nú fyrir helgina
lagði tyrkneska stjórnin áherslu á
að Tyrkir myndu ekki láta bjóða
sér hvað sem er til að fá náðar-
samlegast að ganga í sambandið.
Forsætisráðherrann Recep
Tayyip Erdogan sagði Tyrki
myndu „fara sína eigin leið“ ef
Evrópusambandið setti upp
ósanngjörn skilyrði fyrir inn-
göngu þeirra. Að hans sögn væru
það „hræðileg mistök“ af hálfu
ESB að haga sér eins og „kristinn
klúbbur“. Hann vænti þess af
ráðamönnum sambandsins að þeir
byðu Tyrkjum „færa leið“ til að-
ildar og hét því að umbótum á
tyrknesku stjórn- og efnahags-
kerfi yrði markvisst fram haldið.
Það er reyndar talsvert sem
stjórn Erdogans hefur afrekað í
þessa átt. Þrátt fyrir íslamskan
bakgrunn sinn í stjórnmálum hef-
ur Erdogan og stjórnin sem hann
hefur farið fyrir undanfarin tvö
og hálft ár gert mikið átak í að
laga tyrknesk lög að löggjöf Evr-
ópusambandsins.
Eftirtektarverðustu breyting-
arnar eru í fyrsta lagi að bundinn
hefur verið endir á völd hersins til
beinna afskipta af stjórnmálum
landsins. Herinn vék frá fjórum
ríkisstjórnum á tímabilinu 1960-
1997, ýmist fyrir þær sakir að vera
veikar eða of hallar undir að
blanda trúnni í stjórnmálin. Þá
hafa margvísleg lýðræðis- og borg-
araréttindi verið styrkt með nýjum
og breyttum lögum, þar á meðal
bann við pyntingum og dauðarefs-
ingu. Loks ber að nefna að stjórnin
hefur tekið fast á spillingu í stjórn-
kerfinu og komið efnahagsmálun-
um í mun stöðugri farveg.
Armenamorð og Kýpur
Franska stjórnin lagði í vikunni til
viðkvæma viðbót við prófsteina á
ESB-aðildarhæfni Tyrklands er
hún fór fram á að tyrknesk stjórn-
völd viðurkenndu opinberlega
sögulega ábyrgð á þjóðarmorðinu
á Armenum, sem tyrkneski her-
inn framdi í lok heimsstyrjaldar-
innar fyrri.
Annað viðkvæmt mál er viður-
kenning Tyrklands á kýpverska
lýðveldinu sem fékk aðild að ESB
þann 1. maí sl. Það var aðeins
gríski hluti eyjarinnar sem fékk
inngöngu þá, ekki tyrkneski norð-
urhlutinn sem Tyrkir hafa haldið
hersetnum í 30 ár. Tyrklands-
stjórn hefur verið óviljug til þess
að viðurkenna lýðveldi Kýpur-
Grikkja þar sem hún álítur Kýp-
ur-Grikki ekki verðskulda hana
eftir að áætlun Sameinuðu þjóð-
anna um sameiningu Kýpur var
felld í þjóðaratkvæðagreiðslu í
gríska hlutanum í vor. Kýpur-
Tyrkir staðfestu hana. Þótt Tyrk-
landsstjórn hefði fyrir leiðtoga-
fundinn ekki verið reiðubúin til að
gefa nein fyrirheit um viðurkenn-
ingu ESB-aðildarríkisins Kýpur
stóð Kýpurstjórn ekki gegn
ákvörðuninni um aðildarviðræð-
urnar, gegn því að ekkert verði
dregið undan í kröfugerð Kýp-
verja á hendur Tyrkjum í aðildar-
viðræðunum sjálfum.
Í leiðtogaráðs-ályktuninni um
upptöku aðildarviðræðna er ekki
gerð skýlaus krafa um að Tyrkir
viðurkenni fyrst Kýpurlýðveldið
að fullu. Hins vegar fóru leiðtog-
arnir fram á að Tyrkir sýndu sam-
starfsvilja í þessum efnum með
því að undirrita Ankara-bókunina
svonefndu, sem felur í sér skuld-
bindingu um að samningur ESB
og Tyrklands um tollabandalag
nái einnig til nýju aðildarríkjanna
tíu, þar á meðal Kýpur.
Í þessu sambandi er vert að
gefa því gaum að Grikklands-
stjórn hefur beitt sér eindregið
fyrir aðildarviðræðunum við
Tyrki. Samskipti grannþjóðanna
tveggja, sem hafa marga hildi háð
í gegn um tíðina (og voru fyrir að-
eins fáeinum árum nær farnar í
stríð vegna landamæradeilna í
Eyjahafi), eru nú með betra móti.
Vekur þetta vonir um að Grikkir
geti miðlað málum við Tyrki í
Kýpurdeilunni.
Niðurstaðan ekki fyrirfram gefin
Sumir sérfræðingar í evrópskum
stjórnmálum eru reyndar þeirrar
skoðunar, að jafnvel þótt aðildar-
viðræður fari fram af fullri al-
vöru næstu árin kunni svo að fara
að ekkert verði af aðildinni.
Þannig hefur fréttavefur BBC eft-
ir John Palmer, forstöðumanni hjá
rannsókna- og ráðgjafarstofnun-
inni European Policy Centre
(EPC) í Brussel, að þær umbætur
sem hrint hafi verið í framkvæmd
í Tyrklandi fram til þessa dugi til
að hafnar verði aðildarviðræður,
en þær séu langt frá því að vera
nægilegar til að landið teljist upp-
fylla aðildarskilyrðin.
„Þetta verða óvenjulegar við-
ræður. Báðir samningsaðilar eru
sammála um að 15 til 20 ár kunni
að líða áður en niðurstaða fæst,“
segir Palmer. „Að mínu áliti munu
Tyrkir ekki gera sér rellu út af
tímanum [sem ferlið tekur]. Það
sem skiptir máli er að umbótaferl-
ið í Tyrklandi er tengt aðildar-
samningaferlinu. Það er síðan
spurning út af fyrir sig hvort báð-
ir aðilar komist að jákvæðri nið-
urstöðu þegar þessu ferli lýkur.
Ég tel ekki að sú niðurstaða sé
fyrirfram gefin.“ ■
25ÞRIÐJUDAGUR 21. desember 2004
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
14
5
4
1
SKILYRÐI ESB FYRIR AÐ HEFJA AÐILDARVIÐRÆÐUR VIÐ TYRKI
3. OKTÓBER 2005:
Tyrkland undirriti samning um að láta tollasamstarf þess við ESB ná til nýjustu
aðildarríkja þess, þ. á m. Kýpur
Aðildarviðræðurnar verði opnar, þ.e. engar tryggingar gefnar fyrir því að samningar
um inngöngu náist
Skyldi svo fara að aðildarsamningar náist ekki mun ESB ekki snúa baki við Tyrklandi
Tyrkland verður að halda áfram á braut pólitískra og efnahagslegra umbóta
Fyrirvarar kunna að vera gerðir um hömlur á frjálst flæði launþega frá Tyrklandi
24-25 (360) 20.12.2004 16.14 Page 3