Fréttablaðið - 08.06.2005, Blaðsíða 40

„Mikil umbrot eru í landinu þar
sem milljónir manna eru að feta
leiðina frá kommúnistaeinveldi
til markaðshyggju. Þar leynast
víða tækifæri fyrir útlend fyrir-
tæki ef rétt er á málum haldið ...“
Þessi texti birtist í leiðara dag-
blaðs um miðjan tíunda áratug-
inn þegar útrásin til Kamsjatka í
Rússlandi stóð sem hæst. Síðan
hófst Rússlandsútrásin, fyrir-
tæki settu upp skrifstofur, keyp-
tu kvóta o.fl. Þegar búið var að
fjárfesta uppgötvuðu íslensku
fyrirtækin að Kamsjatka var
ekki bara rík af náttúruauðlind-
um heldur var á fáum stöðum öfl-
ugri svikastarfsemi af ýmsum
toga. Fyrirtækin lentu í margvís-
legum vandræðum og íslenska
útrásin á þetta svæði dróst veru-
lega saman. Bólan hjaðnaði síðan
þegar bakslag kom í rússneskt
efnahagslíf rétt fyrir aldamót og
skrifstofunum var lokað.
Nú er Kína og Asía mest í um-
ræðunni og talað um útrásina
þangað og þau miklu tækifæri
sem þar bjóðast. Fjölmiðlaum-
fjöllunin um útrásina er ekki
mjög ólík þeirri sem var í kring-
um rússnesku útrásina en svo
virðist sem fyrirtækin hagi sér
allt öðruvísi og hafi lært af
reynslunni. Það er rík ástæða til
að fara varlega og enda þótt
tækifærin í Asíu séu gríðarleg er
áhættan einnig mikil. Nefnum
nokkur dæmi:
Virðing fyrir höfundarétti og
einkaleyfum er lítil í mörgum
þróunarríkjum. Mikilvægt er
fyrir evrópsk fyrirtæki að taka
tillit til þess. Stór evrópskur
hjólaframleiðandi samdi við kín-
verska verksmiðju um fram-
leiðslu á nýrri gerð af hjóli sem
sýna átti á útivistarsýningu ári
síðar. Kínverska verksmiðjan
fékk teikningar af hjólinu og
gengið var frá samningum. Kín-
verska verksmiðjan stóð ekki við
sinn hluta samningsins og hjólin
voru ekki afhent fyrir sýninguna
ári síðar, en þar voru hins vegar
sýnd nákvæmlega eins hjól frá
óþekktum söluaðila. Svo vildi
einnig til að sama kínverska
verksmiðjan framleiddi hjólin.
Þetta gæti alveg eins hent ís-
lenska framleiðendur á gervifót-
um, minjagripum og fatnaði, svo
eitthvað sé nefnt.
Eftirlíkingar hafa sést af ís-
lensku útivistarmerkjunum Cin-
tamani og 66˚ Norður (en meðal
annars hafa sést eftirlíkingar af
66˚ North sem nefnast 66˚ North
Europe) á Asíumarkaði. Þótt gerð
eftirlíkinga sé vissulega vísbend-
ing um að vörumerki sé að verða
þekkt geta eftirlíkingar dregið
verulega úr vexti heiðarlegra
fyrirtækja sem hafa lagt fjár-
muni í hönnun og markaðssetn-
ingu vörumerkja. Áhætta af
eftirlíkingum fyrir íslenska
framleiðendur getur verið um-
talsverð.
Ýmsar aukagreiðslur til opin-
berra starfsmanna á Indlandi lei-
ddu til þess að kostnaður íslensks
fyrirtækis við stofnun fyrirtækis
í landinu jókst um 50%. Þetta fyr-
irtæki hugðist eins og fleiri nota
sér ódýrt vinnuafl og nálægð við
markaði en gerði sér ekki grein
fyrir þeim „menningarmun“ sem
er á opinberri þjónustu hér og í
mörgum þróunarríkjum.
Framkvæmdastjóri norska
verslunarráðsins sagði í ræðu
fyrir skömmu hjá Verslunarráði
Íslands að norskt fyrirtæki hefði
gert samning við fataframleið-
anda í Asíu og fengið afbragðs
sýnishorn af vörunni send til
Noregs. Þegar gámurinn barst
kom í ljós að gæðin voru allt önn-
ur en sýnishornin gáfu til kynna
og svo léleg voru fötin að þau
töldust ónothæf. Fyrirtækið tap-
aði 4 milljónum norskra króna.
Íslenskt fyrirtæki hafði pant-
að upp úr stórum vörulista kín-
versks framleiðanda um tuttugu
vörutegundir sem áttu að berast
fyrir jól. Síðar kom í ljós að
framleiðandinn var einungis
söluaðili og því bárust ekki nema
örfáar vörur á réttum tíma og
síðustu vörurnar bárust tæpu ári
eftir pöntun.
Ferð Útflutningsráðs með for-
seta Íslands til Kína var afar vel
heppnuð og opnar mörg og ein-
stök tækifæri fyrir íslensk fyrir-
tæki. Hins vegar verður að muna
að íslensk fyrirtæki eru mörg
hver afar lítil og veikburða í út-
rás og mörg fyrirtæki hafa verið
„arðrænd“ í þróunarríkjum. Stór
íslensk fyrirtæki með töluverða
alþjóðlega reynslu hafa eðlilega
meiri burði og fjárhagslegt út-
hald til að stefna á nýja markaði.
Eins og sást í Kínaferð viðskipta-
lífsins taka mörg þeirra nú
ákveðin en varfærin skref í aust-
urátt.
Reynsla íslenskra fyrirtækja
er ekkert ólík annarra evrópskra
fyrirtækja í sambandi við útrás
til þróunarlanda og því er alveg
ástæða til að fara varlega. Við Ís-
lendingar höfum ennþá fremur
takmarkaða reynslu af útrás
nema til Lundúna og Skandinavíu
og þar höfum við í raun verið á
heimavelli. Viðskiptaumhverfi í
mörgum þróunarríkjum fer batn-
andi og mörg tækifæri leynast í
þessum löndum. Það er þó full
ástæða til að fara varlega og læra
af reynslu annarra fyrirtækja af
starfsemi og fjárfestingum á
þessum svæðum.
MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 2005 MARKAÐURINN16
S K O Ð U N
Af hverju er ríkisstjórnin að velta fyrir sér álverum?
Tími bjargráðanna
er liðinn á Íslandi
Þórlindur Kjartansson
Umræða um hátt gengi krónunnar hefur náð flugi með reglulegu
millibili á síðustu vikum. Þetta veldur vanda hjá fyrirtækjum í út-
flutningi og einnig í ferðamennsku en neytendur njóta hins vegar
góðs af stöðunni þar sem verð á aðfluttri vöru lækkar auk þess sem
uppihald og ferðalög í útlöndum verða ódýrari.
Þótt hér á landi ríki nú frelsi á flestum sviðum atvinnulífsins er
ekki þar með sagt að ákvarðanir stjórnvalda skipti engu um fram-
vindu efnahagslífsins. Ákvarðanir um uppbyggingu stórvirkjunar
eru á borði ríkisstjórnarinnar og með áherslu sinni á stóriðju hefur
ríkisstjórnin skapað þær aðstæður sem nú eru uppi í gengismálum.
Það má þó ekki gleymast að ruðningsáhrifin vegna stóriðjunnar eru
alls ekki einu áhrifin af uppbyggingu stóriðju. Miklu mikilvægari
áhrif eru hin jákvæðu áhrif sem framkvæmdirnar hafa á efnahags-
lífið og sjást best á hagvaxtarspám næstu ára.
Þótt stóriðjuframkvæmdirnar fyrir austan eigi án vafa nokkurn
þátt í þeirri efnahagsuppsveiflu sem nú ríkir á Íslandi er óvíst að
hversu miklu leyti það er. Á mörgum
öðrum vígstöðvum í hagkerfinu er
blússandi uppgangur og ef einhver
hefði getað spáð fyrir um það hefði
tímasetning á stóriðjuframkvæmdum
hugsanlega mátt vera önnur. Það dugir
hins vegar lítið að bölsótast yfir háu
gengi nú löngu eftir að allar ákvarðanir
hafa verið teknar og framkvæmdir
komnar af stað.
Áframhaldandi uppbygging stóriðju
beint í kjölfar Kárahnjúkaframkvæmd-
anna orkar hins vegar verulega tví-
mælis. Áhugi stjórnmálamanna á stór-
karlalegum framkvæmdum, einkum í
eigin kjördæmi, er skiljanlegur út frá
pólitísku sjónarmiði. Það er nefnilega
mikið til í því sem haft var eftir Níkíta
Krútsjoff að stjórnmálamenn vilji ólm-
ir byggja brýr, jafnvel þar sem engin sé
áin. Þetta má heimfæra upp á stóriðju-
hneigð margra stjórnmálamanna í dag.
Íslenska hagkerfið kemst vel af án þess
að hver stóriðjuframkvæmdin reki aðra, en aukaverkanir slíkra
framkvæmda geta rutt úr vegi tækifærum til raunverulegrar og
langvarandi atvinnusköpunar. Stóriðjuframkvæmdir verða ekki
grundvöllur framtíðarhagvaxtar þótt tímabundin uppsveifla fylgi
uppbyggingunni sjálfri.
Langvarandi hagvöxtur ræðst af öðrum þáttum, svo sem frum-
kvöðlastarfsemi, nýsköpun og stöðugu umhverfi í efnahagsmálum.
Pólitískar ákvarðanir um byggingu stóriðju geta verið til blessunar
en það er misskilningur að halda að álver séu eitt allsherjar bjarg-
ráð sem skapa muni hagsæld og hamingju.
Tími bjargráðanna í íslenskum efnahagsmálum er blessunar-
lega liðinn í hugum flestra. Nú þegar íslensk fyrirtæki eru mörg
orðin stöndug á alþjóðlegan mælikvarða er kominn tími til að
treysta kröftugu atvinnulífi og markaðnum til þess að velja stefn-
una í uppbyggingu atvinnulífsins. Þess vegna er mjög áríðandi að
álver framtíðarinnar lúti sömu lögmálum og allur annar atvinnu-
rekstur. Engum dettur í hug að ríkisstjórnin eigi að hlutast til um
stofnun banka eða kjörbúða. Hví ætti hið sama ekki að gilda um ál-
ver?
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Hafliði Helgason RITSTJÓRN: Björgvin Guðmundsson, Dögg Hjaltalín, Eggert Þór Aðalsteinsson, Þórlindur Kjartansson AUGLÝSINGASTJÓRI: Jónína
Pálsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@markadurinn.is og auglysingar@markadurinn.is VEF-
FANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeypis með Fréttablaðinu á heim-
ili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Markaðurinn áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi
og í gagnabönkum án endurgjalds.
Líkir Evrópusambandinu við Evróvisjón
Sunday Times | David Smith, dálkahöfundur Sunday
Times, líkir Evrópusambandinu við Söngvakeppni
evrópskra sjónvarps-
stöðva. Hann bendir á
að sömu sex þjóðir og
skrifuðu undir Róm-
arsáttmálann, sem markaði upphafið að Evrópu-
sambandinu, hafi stofnað til söngvakeppninnar.
Hvoru tveggja hafi verið ætlað að auka samkennd
Evrópumanna eftir seinna stríð og að fyrstu árin
hafi stofnþjóðirnar skipst á að vinna Evróvisjón og
skipt með sér þeim ágóða sem hlaust af Evrópu-
sambandinu. Í dag sé þessu hins vegar öðruvísi far-
ið: gömlu Evrópuþjóðirnar leggi til mestan hluta
fjárins en fái ekkert í staðinn. Austantjaldsþjóðir
vinni Evróvisjón á meðan nýrri og smærri aðildar-
þjóðir hagnast af inngöngu sinni í Evrópusamband-
ið. Gamla Evrópa sitji svo eftir með sárt ennið á
báðum vígstöðvum.
Regluvæðing alþjóðaviðskipta
The Economist | The Economist segir þær viðskipta-
deilur sem blossað hafa upp á undanförnum vikum
og mánuðum hafa sýnt hversu vel hafi tekist til við
regluvæðingu alþjóðaviðskipta. Bandaríkin og
Evrópusambandið hafa falið Alþjóðaviðskipta-
stofnuninni (WTO)
að úrskurða í deilu
f lugvélarisanna
Boeing og Airbus.
Kínverjar hafa kvartað undan verndarstefnu
Bandaríkjamanna og Evrópusambandsins er kem-
ur að innflutningi á textílvarningi frá Kína.
Economist telur að sú deila muni leysast af sjálfu
sér því samkvæmt aðildarsamningum Kínverja við
WTO er ekki leyfilegt að beita Kínverja þvingun-
um lengur en til ársins 2008. Segir jafnframt að ef
ekki væri fyrir reglugerðir WTO hefði Bush-
stjórnin fyrir löngu látið undan þrýstingi frá þing-
mönnum um að hækka verndartolla. Blaðið telur að
næsta stóra áskorun verði að fá þriðja heims ríki
að opna eigin hagkerfi og hætta öllu styrkjabetli.
U M V Í Ð A V E R Ö L D
Það er nefnilega
mikið til í því sem
haft var eftir Níkíta
Krútsjoff að stjórn-
málamenn vilji ólmir
byggja brýr, jafnvel
þar sem engin sé
áin. Þetta má heim-
færa upp á stóriðju-
hneigð margra
stjórnmálamanna
í dag.
bjorgvin@markadurinn.is l dogg@markadurinn.is l eggert@markadurinn.is
haflidi@markadurinn.is l thkjart@markadurinn.is
Þór Sigfússon
Framkvæmda-
stjóri Verslunarráðs
Íslands
O R Ð Í B E L G
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
Arðrán í þróunarríkjum
Fjölmiðlaumfjöllunin um útrásina er ekki mjög ólík
þeirri sem var í kringum rússnesku útrásina en svo
virðist sem fyrirtækin hagi sér allt öðruvísi og hafi
lært af reynslunni.