Tíminn - 09.11.1975, Page 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 9. nóvember 1975.
Sunnudagur 9. nóvember 1975.
TÍMINN
21
■sw.v

SV.W.V.W.V.

■Vlikiö má vera, ef mönnum rennur ekki til rifja að sjá slfka mynd sem þessa. Einhvern tima hefur jarð-
vegurinn verið jafnþykkur hæð torfunnar, sem nú stendur ein eftir. Allt hitt er fokið út i veður og vind,
og á haf út.
annað, og ég er enn að læra.
— Var ekki ungt fólk áhuga-
samt og auðvclt að fá það til
starla á þessum árum?
— t raun og veru var skógrækt-
in hér að stiga sin fyrstu spor um
þetta leyti. Innflutningur fræs
hafði enginn verið á striðsárun-
um, og fyrir strið hafði sáralitið
verið fengizt við aðrar tegundir
en birki og reynivið. Það var þvi
engin von að almenningur væri
þegar i stað með á nótunum. Við
verðum að hafa hugfast, hve stutt
er siðan skipuleg skógrækt hófst i
landinu, og skógrækt er starf-
semi, sem krefst þolinmæði og
langtima áætlana. Merkúr
prófessor, Mork að nafni, hefur
sagt, að 50 ár séu lágmarks-
timi til þess að hægt sé að dæma
um, hvort tiltekin planta eigi
framtið fyrir sér við tiltekin skil-
yrði.
Ákvæöisvinna ætti
ekkiað eiga
sér stað
— Þú ncfndiráðan, að þú hefðir
i upphafi gert þér rangar hug-
inyndir um skógrækt. Er hún lik-
amlcga erfitt starf?
— Já, hún er það, eins og öll
ræktunarstörf eru i raun og veru.
Og skógræktin er meira að segja
erfiðari en mörg hliðstæð verk
vegna þess, að þar er svo óhægt
að koma við nýtizku verkfærum.
Þar er eiginlega allt unnið með
skóflu og haka. tsland er enn svo
litið vaxið skógi, að gróðursetning
hlýtur að verða meginuppiátaðan
i starfi þeirra skógræktarmanna,
sem nú eru uppi, og trúlega hefur
næsta kynslóð sömu sögu að
segja. Plöntuskóflan verður ó-
hjákvæmilegur förunautur is-
lenzkra skógræktarmanna enn
um sinn.
— Þetta er auðvitaö moldar-
verk, íyrst og fremst?
— Já, að sjálfsögðu, öll jarð-
rækt er það, meira eða minna. Ef
einhver teljandi árangur á að
nást, verða skógræktarmenn að
vinna verk sin, hvort sem veður
er gott eða vont, en þó æskilegast
að unnið sé i rigningu, þvi að þá
eru mestar likur á að verkið
heppnist vel. En gróðursetning
reynir alltaf mjög mikið á bak
manna, og ef unglingar vinna ó-
gætilega, getur það hæglega or-
sakað verulegan heilsubrest.
— Eru þá ekki veruleg brögð að
þvi, að unglingar gefist hreinlega
upp, þegar þeir finna að skógrækt
er annað og meira en rómantfk?
— Reynsla min er sú, aö hver
Úr llallormsstaðarskógi. Hér geta menn séð, hvflikri hæð tré geta náð á islandi, þar sem skilyrði eru
hagstæð frá náttúrunnar hendi, og mannshöndin hjálpar til.
maður sem hefur unglinga undir
stjórn sinni við skógrækt, verði að
vinna með þeim. Og það er meira
að segja ekki nóg að hann taki
fullan þátt i störfum þeirra, hann
verður llka að segja þeim, strax i
upphafi, satt og rétt um það,
hvers verkið krefst af þeim. Tak-
ist honum þannig að eignast trún-
aö þeirra, gengur allt vel. En á-
kvæðisvinna við skógrækt ætti
alls ekki að eiga sér stað, og allra
sizt þar sem unglingar eiga i hlut.
— En svo viö vikjum að þér
sérstaklega: Ilvar. á landinu
liefur þú aðallega unnið að skóg-
rækt?
— Haustið 1949 gerðist ég kenn-
ari við Skógaskóla undir Eyja-
fjöllum. Upp frá þvi 'vann ég
skipulega að skógrækt með ung-
lingum á hverju vori, allt til árs-
ins 1960. Jafnframt vann ég þá i
Þjórsárdal og Haukadal, en frá
1961 til 1970 hef ég unnið á Hall-
ormsstað meira eða minna á
hverju vori.
— Um þaö hefur verið mikið
rælt og jafnvel deilt, hvar á land-
inu bezt væri að rækta skóg. Hver
er skoðun þin á þvi máli?
— Úr þvi máli getur enginn
skorið nema reynslan ein. Um
Hallormsstað þarf ekki að ræða.
Hann hefur fyrir svo löngu sann-
að ágæti sitt til þessara hluta.
En margir aðrir staðir lofa einnig
góðu. Ég nefni aðeins SKORRA-
DAL I Borgarfirði og Vatnsdal i
Fljótshlið .
— En livað er að segja uin okk-
ar ágætu norðlen/.ku dali með sin-
um margrómuöu staðviðrum?
— Þótt ég sé Skagfirðingur
þá þekki ég Norðurland miklu
minna en Suður- og Austurland.
Vist veit ég að skógarlundir i döl-
um Húnaþings gefa miklar vonir,
og i Þingeyjarþingi eru áreiðan-
lega svæði, sem eru mjög vel fall-
in til skógræktar, að minnsta
kosti fyrir rauðgreni, lerki og blá-
greni.
— Þú trúir þvi þá að hægt sé að
rækta hér nytjaskóg?
— Hugtakiö „nytjaskógur”
hefur svo oft og lengi verið hár-
rogaö, aö ég vil ekkert um það
segja, hvort hér megi rækta stór-
við eða ekki. Framtiðin mun
svara þvi. En ég vil leyfa mér að
benda á lerkið á Hallormsstað frá
1905, 1918 og 1939. Hver maður
sem sér þessi tré og sannfærist þó
ekki um að hér sé hægt að rækta
ágætan viö, hlýtur að vera ófær
um að veita einföldustu stað-
reyndum viðtöku.
— Og svo eru nú skógarnytjar
ckki bundnar við stórvi.ð einan
saman?
— Nei, öðru nær. Hér eru um
allt land leifar af birkiskógum, og
eru þær viða mjög illa farnar.
Nægir þar að nefna birkið i öræf-
um, Núpsstaðarskóg, Skaftár-
tungubirkið, birkikjarrið i kring-
græðslusjóð. Þau kynni leiddu til
þess að ég fór að vinna við-skóg-
rækt i Reykjavik og nágrenni
hennar vor og haust, á meðan ég
var bundinn við skólanám hér. Ég
stundaði þá nám i norrænudeild
Háskóla Islands á vetrum, fór
gjarna i sild á sumrin, en helgaði
skógræktinni vorið og haustið,
eins og ég sagði. Stóð svo, allt
þangað til ég lauk prófi vorið
1949.
— Ilvaða störf vannst þú eink-
uin þessi fyrstu ár þin hjá Skóg-
ræktinni?
— Þaö var nær eingöngu
gróðursetning. Og dálitið fór ég
viðar en um nágrenni Reykjavik-
ur, þótt ég nefndi það sér á parti
áðan. Ég vann i Haukadal, litið
eitt að Skógarkoti i Þingvalla-
sveit og i Þórsmörk.
— Var ekki ákaflega róman-
tiskl að vinna þessi þjóönytjastörf
einmitt árið 1944 og næstu misser-
in þar á eftir, þegar segja mátti
að vorhugur væri i allri þjóðinni?
— Þegar ég leiði hugann að
þessu núna, er ég eiginlega alveg
undrandi á þvi, hve fáránlegar
hugmyndir ég gerði mér um
skógrækt á þessum árum. Ég
hélt, að skógrækt væri ekkert
annað en nokkurs konar dans á
rósum, — að ekki þyrfti annað en
að fara með plöntu út i mó og
setja hana þar niður, og siöan
þyrfti ekki að hugsa meira um
það. Seinna komst ég að raun um
A ÖLLUM TIMUM hafa verið til
menn — og þeir ófáir, sem betur
fer, — sem hafa notið þeirrar náð-
ar að eiga sér áhugamál, sem
miða að heill samfélags, sem þeir
lifa og hrærast i. Það er mikil
hamingja hverjum manni, ef sér-
hvert handtak sem hann vinnur
til framgangs persónulegum á-
hugamálum sinum, stuðlar jafn-
framt að betra og farsælla lifi i
landi hans, hvort sem litið er til
nútiðar eða framtiðar.
Þá var vor i lofti
Einn slikur maður er Jón Jósep
Jóhannesson, sá hinn sami, sem
hér ætlar að spjalla stundarkorn
við lesendur Timans. Jón er ekki
einungis hámenntaður maður og
ágætur fræðari ungmenna, hann
hefur lika látið sér annt um upp-
eldi þess ungviðis, sem ekki
þakkar fyrir mat sinn með orð-
um, heldur með grænum grein-
um, brumiog blöðum. Hann er, —
svo öllu rósamáli sé sleppt — i
fremstu röð islenzkra skógrækt-
armanna, og er þá ekki litið sagt,
þvi að þá höfum við átt bæði
marga og vel mennta i sinni
grein. — En nú verður þessi for-
máli ekki hafður lengri, það er
mál til komiö að byrja að spyrja:
— Ilvenær hófust kynni þin af
islenzkri skógrækt, Jón?
— Ég kynntist Hákoni Bjarna-
syni skógræktarstjóra árið 1944, i
sambandi við söfnun fjár i Land-
hægt að koma smám saman upp
fræskógi.
— Er ekki líka full ástæða til
þess að telja skjólbclti meðal
nytjaskóga?
— Jú, hvort það nú er. Hér er
um að ræða stórmál. Það verður
áreiðanlega eitt veigamesta
verkefni islenzkra skógræktar-
manna á næstu árum og áratug-
um að koma upp skjólbeltum um
landið. Ef einhver skyldi efast um
gagnsemi þess, ætti sá hinn sami
að lita til józku heiðanna. Þær
væru blátt áfram ekki byggileg-
ar, ef ekki væru skjólbeltin, sem
Danir hafa komið þar upp siðustu
mannsaldrana. — Hvað okkur Is-
lendinga varðar, þá er komin svo
góð reynsla af sitkagreni hér
sunnanlands, að hér má áreiðan-
lega nota það i skjólbelti, en birki-
eða viðitegundir ásamt blágreni
norðanlands.
Skjólhelti eru ekki einungis nyt-
samleg til þess að skýla garð-
ávöxtum eða korni. Gras vex
miklu betur og er óháðara vor-
kuldum, þar sem skjólbeltin eru,
það vita allir, sem einhvern tima
hafa séð gróður dafna i skjóli
skóglendis, en auk alls þessa er
auðvelt að hafa gifurlegt not af
skjólbeltum i þágu kvikfjárrækt-
ar.
— Mér skilst á þessu að þú litir
á skógrækt sem fullgilda bú-
grein?
— Já, auðvitað. Skógrækt er
um Heklu, ennfremur á Mýrum
vestur, á Snæfellsnesi, Fells-
strönd og enn víðar, svo sem i
Skagafjarðardölum, Þingeyjar-
sýslu, á Héraði og viða i Suður-
fjörðum. Vestfirði þekki ég þvi
miður ekki. Þessi landgæði
verðum við að vernda og efla,
engu siður en fiskimiðin i kring-
um landið, svo sjálfsagt mál, sem
það er.
— En er ekki hægara sagt en
gert að snúa vörn i sókn?
— Það sér hver maður, að
birki, sem hefur verið höggvið og
þrautbeitt öldum saman, hlýtur
að vera komið að fótum fram.
Þar sem svo stendur á, að skóg-
urinn er alveg að eyðast, verður
að friða hann og planta i hann
frætrjám, en sé skógurinn of þétt-
ur, verður að grisja hann, en þó
með mjög mikilli gát.
Skógrækt er búgrein, og
skjólbeltaræktin er eitt
veigamesta verkefnið
— Þú ininntist aöeins á friöun,
«g cr ekki alger friðun einmitt
það eina sem dugir?
— Hér er um svo gifurlega stór
landsvæði að ræða, að engin tiltök
eru aögirða i kringum þau öll. En
fyrr er hægt að friða en alfriðað
sé. Það er til dæmis hægt að létta
stórlega á beitinni, og ef hirt er
um skóg og hann nytjaður hóflega
og skynsamlega, ætti að vera
hvorki sport né rómantik, heldur
gallhörð nauðsyn. Þvi fyrr sem
við skiljum og viðurkennum i
verki að hún er einn þáttur land-
búnaðar á Islandi, þvi betra.
— Þú mihntist óðan á skógar-
svæði, sem þyrfti að hjálpa til
vaxtar, þótt ekki væri hægt að
girða þau. Getur skógur orðið
fallegur, þótt hann sé ógirtur með
öllu?
— Þú ert fæddur og alinn upp á
Austurlandi, og hlýtur þar af leið-
andi að þekkja Ranaskóg i Fljóts-
dal. Þú hefur lika sjálfsagt veitt
þvi athygli, hve mjög hann er ó-
líkur öðrum skógum. — Ég segi
fyrir mig, að þetta vakti undrun
mina, þegarég kom þangað fyrst,
og ég spurði Metúsalem heitinn á
Hrafnkelsstöðum aö þvi, hverju
þetta sætti. Hann svaraði þvi til,
að hann heföi alltaf skilið falleg-
ustu trén eftir sem frætré, og gætt
þess vel að beita skóginn aldrei á
vetrum, heldur halda þvi ofan
skógar. Þetta sagði hann að for-
feður sinir hefðu lika gert, þvi aö
um það væru til skrifaðar heim-
ildir. — Hins vegar sagðist hann
hafa beitt skóginn, en alltaf með
fullri gát og skipulaga. Til dæmis
sá hann jafnan svo um, að alfriö-
uð væru þau svæði þar sem skóg-
urinn var að yngja sig upp. Gilti
sú regla, þangað til trén höfðu náð
þeirri hæð, að búpeningur gat
ekki skemmt þau.
unnið, skógræktinni til gagns og
landi sinu til heilla siðustu tuttugu
og fimm árin. Ég hef oft oröið
þess var, mér til undrunar, að
fólk gerir sér almennt ekki grein
fyrir þvi, að það eru einungis
sárafáir fullorðnir menn, sem
þarna hafa að unnið. Næstum
allur mannafli islenzkrar skóg-
ræktar siðan i kringum 1950 hafa
veriö unglingar. — Mér finnst
þetta gjarna mega koma fram,
þvi ekki vantar hitt, að alltaf er
verið að tala um gerspillta æsku.
ef var ekki meira að segja brosað
að henni.
En ef þessi skynsamlega tillaga
hefði verið framkvæmd þegar i
stað, ættum við nú vel nothæft
girðingarefni i hálfvöxnum skógi
viðs vegar um landið, gróðursett
af unglingum eingöngu. Það vita
allir, að enginn vandi er að rækta
ágæta girðingarstaura úr lerki,
skógarfuru, beinvöxnu birki, og
jafnvel sitkagreni á þeim tima,
sem Jónas Pétursson gerði ráð
fyrir, það er að segja tuttugu til
þrjátiu árum. Hins vegar hefur
okkur þótt betur við hæfi að láta
hina uppvaxandi kynslóð i land-
inu ganga meira eða minna at-
vinnulausa, sumar eftir sumar,
og flytja svo inn frá útlöndum
rándýra og lélega girðingar-
staura, sem eru ekki einu sinni
fúavaröir, og endast þar af leið-
andi ekki nema fá ár. — Þetta er
nú búmennska sem segir sex!
— Nú ert þú, Jón, búinn að
vinna að skógrækt i þrjátiu ár og
einu belur þó. Ertu ekki farinn
neitt að þreytast, eða gætir þú
liugsað þér að lialda áfram lcngi
enn?
Ekki vantar nú bú-
mennskuna!
— Skilningur liinna lullorönu á
gildi skógræktar fer lika vaxandi,
eða er ekki svo?
— Jú, við skulum segja það.
Samt er nú ekki lengra en um þaö
bil tólf ár, oiðan Jónas Pétursson,
fyrrverandi alþingismaður, flutti
þingsályktunartillögu þess efnis,
að tekin yrðu ákveðin svæði innan
hvers héraðs til þess að rækta þar
skóg, sem siðar yrði notaður i
girðingastaura. Gekk Jónas út frá
þvi.að það tæki tuttugu til þrjátiu
ár unz skógurinn skilaði nothæf-
um staurum, og var sú áætlun
engan veginn óraunhæf. En skiln-
ingur háttvirtra alþingismanna
var nú ekki skarpari en svo, að
tillögunni var i engu sinnt, og gott
— Halda áfram? Já, ég hvorki
vil né get hætt að sinna þessum
málum.
Öll gróðursetning hefur
verið framkvæmd af
unglingum
— Nú ért þú kennari, Jón. Ferð
þú ekki alltaf i gróðursetningar-
lerðir meö nemendum þinum?
— Eftir að ég hætti kennslu i
Skógum, fór ég til Englands og
stundaði þar nám i ensku og ensk-
um bókmenntum i eitt ár. Þegar
ég kom heim aftur, fór ég að
kenna i Reykjavik, og eftir það
hef ég ekki fariö með nemendum
minum i skógræktarleiðangra, en
ég hef oft verið austur á
Hallormsstað siðan, og álltaf
unnið þar að skógrækt með ung-
lingum. Ég verð að segja, að sú
reynsla er ákaflega uppörvandi.
— Illutur islenzkra unglinga cr
auðvitað mjög mikill?
— Það sakar ekki þótt á það sé
minnt, sem margir vita að visu,
að bókstaflega öll gróðursetning
skógarplantna, er fram fer á Is-
landi er framkvæmd af ungling-
um. Það er þvi ekki neitt smá-
ræði, sem æska þessa lands hefur
Ungur drengur hjá llulduklettum i Heiðmörk. Ef til vill á liann ein
livern lima eftir að taka sér skóflu i hönd og gróðursetja trjáplöntur
eða lielta uppbláslur með jaröyrkju. Slikt væri aö minnsta kosti verð
ugl verkefni svo myndarlegum sveini.
Kalviðir, þar seni áður var hirkiskógur. Þessi blettur má inuna fifil
sinn legri, — og er slikt að sönnu nær þvi að vcra regla en undantekning
á landi hcr.
Þessi mynd er tekin I Heiðmörk voriö 1973. Sjálfsagt hafa krakkarnir gert það lyrir Ijósmyndarann að skipa sér saman I hóp á meðan myndin var
tekin, en sum liafa reyndar ckki lagt frá sér verkfærin og önnur gefa sér ekki einu sinni tima til þess að lita uþp, þótt maður með myndavél um
öxl sé kominn í hcimsókn.
1 l ::;;■■ Pl ■■■■

SKOFLU
HAK A
■ 1 IJL JLjl\.
Rætt við Jón Jósep Jóhannesson kennara
í-' yj
14 je L 1-