Fréttablaðið - 04.11.2005, Page 45

6 ■■■■ { vinnuvélar } ■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Fyrst eiginlega búvélin á Íslandi,
samkvæmt Búvélasafni Íslands á
Hvanneyri, var kvörn sem Gísli P.
Sigmundsson á Ljósastöðum í
Skagafirði smíðaði og notaði til
þess að mala áburð einhvern tím-
ann um 1880. Eftir að Dethlev
Thomsen flutti inn til landins fyrsta
bílinn árið 1904 byrjuðu fljótlega
að berast hingað stórvirkari vinnu-
vélar. Nokkru síðar hófu fyrstu
vörubílarnir að keyra um frum-
stæða vegi og götur landsins. Þetta
voru engar stórvirkar vinnuvélar en
vissulega fluttu þessir bílar vörur á
milli staða. Tækninýjungar átti sér
hins vegar fyrst og fremst stað í
sveitunum. Fyrsti traktorinn barst
hingað til lands árið 1918, svokall-
aður Akranestraktor, en hann var af
gerðinni Avery. Ekki náðist að nýta
hann nógu vel og fljótt hugðu
menn að því að svokallaðir þúfna-
banar, mun stórvirkari og stærri
tæki, hentuðu betur fyrir íslenskan
landbúnað. Á þriðja áratugnum
voru margir þannig keyptir inn en
virkuðu ekki sem skyldi.
,,Þúfnabaninn var svo þungur
og erfiður í meðferðum og hann
vann eiginlega bara ekki nógu vel.
Þess vegna datt hann upp fyrir á
svona sex árum. Um 1928 byrja
menn svo að skipta aftur yfir í
minni og léttari traktora. Sem dæmi
um það kom fyrsti landbúnað-
artraktorinn til landsins árið 1921
en hann var ekkert notaður, menn
trúðu bara á þúfnabanann. Hann
gekk svo í endurnýjun lífdaga
nokkrum árum seinna,“ segir Bjarni
Guðmundsson prófessor og safn-
stjóri Búvélasafnsins á Hvanneyri.
Um 1930 skall heimskreppan á
af fullum krafti og augljóslega gátu
menn lítið verið að flytja inn nú-
tíma vinnuvélar til landsins auk
þess sem ekki áttu sér miklar fram-
farir stað á þeim tíma. En eins og
með marga aðra hluti kom seinni
heimsstyrjöldin skriði á hlutina. Á
Íslandi birtust nú hinar byltingar-
kenndu gröfur og ýtur sem nýttust
við ýmsar framkvæmdir. Að sögn
Þórodds Árnasonar, vélvirkja á
Norðfirði og áhugamanns um
vinnuvélar, voru fyrstu ýturnar hjá
bandaríska hernum en fyrsti Íslend-
ingurinn sem flutti inn ýtu var Sig-
fús Þórarinsson Öfjörð í Sandvíkur-
hreppi í Flóa. Hann var einnig fyrsti
stjórnandi hennar og notaði hana
til þess að ýta upp vegi heim að
bænum. Ýtan var af gerðinni
International Harvester TD 9 og vó
hún tæp fimm tonn án ýtutanna og
var heil 46 hestöfl. Ýturnar voru
aðallega notaðar við vegavinnu og
jarðvinnslu. Fyrsta almennilega
grafan kom einnig til landsins um
svipað leyti. Sú fyrsta var af gerð-
inni Priestman Cub og vó hún með
skóflu alls 8,8 tonn og var notuð á
Akranesbæ í Garðaflóa. Reyndar
höfðu staðbundnar og mun frum-
stæðari gröfur verið notaðar í tvo
áratugi á undan. Á næstu árum
fjölgaði öllum vinnuvélum hratt og
síðan þá hafa framfarir verið gífur-
legar, eins og reyndar allir þekkja,
en þær hafa verið ein af undirstöð-
um nútímasamfélags.
Heimildir:
Sigurður Guðmundsson prófessor,
símaviðtal 1.11.05
Þóroddur Árnason, símaviðtal
1.11.05
Árni G. Eylands. Skurðgröfur Véla-
sjóðs 1942-1966
Freyr 1944, Skýrsla verkfæraráðu-
nauts
Sigurður Hreiðar Hreiðarsson, Saga
bílsins á Íslandi 1904-2004.
Smursprautunni skipt út
SJÁLFVIRK SMURKERFI LEYSA GÖMLU SMURSPRAUTUNA AF
HÓLMI OG GETA STÓRLEGA AUKIÐ ENDINGU VINNUVÉLA.
Vinnuvélar fyrri tíma
Eins og á öðrum sviðum nútímasamfélags hafa orðið gríðarlegar framfarir á vinnu-
vélum og öðrum tækjum og tólum sem nýtast við ýmsar vinnuframkvæmdir. Fyrstu
vinnuvélarnar skiluðu sér seint og illa hingað til lands í fyrstu en hafa nú sannað sig
sem einn helsti bakhjarl í framförum þjóðarinnar.
AKRANESSTRAKTORINN – fyrsti
traktorinn sem til Íslands kom, í
ágúst 1918. Hann hefur ekki
varðveist. Myndina fékk Bú-
vélasafnið frá afkomendum
kaupenda traktorsins á Akranesi.
ÞÚFNABANINN – sá fyrsti kom síðsumars 1921 en hann var af gerð-
inni Lanz frá Mannheim í Þýskalandi. Þúfnabani er til í Búvélasafn-
inu á Hvanneyri, annar tveggja, ef ekki sá eini, sem til er í heiminum.
Árni G. Eylands hefur líklega tekið myndina, sem afkomendur hans
gáfu Búvélasafninu á Hvanneyri.
FYRSTA ÝTAN sem flutt var til
landsins af Sigfúsi Þórarinssyni
Öfjörð. Myndin er tekin úr
skýrslu verkfæraráðunauts sem
birtist í landbúnaðartímaritinu
Freyr árið 1944.
Lárus Brandsson selur Vogel sjálfvirk smurkerfi, sem geta bætt mörgum árum við líftíma
vinnuvéla. FRÉTTABLAÐIÐ/HEIÐA
„Þetta er búnaður sem er ætlaður til
að smyrja vinnuvélar og vörubíla,
þannig að í staðinn fyrir gömlu
smursprautuna sem menn voru með
alltaf á lofti er búnaður í tækinu
sjálfu sem smyr hann sjálfvirkt
þannig að það eina sem menn þurfa
að hugsa um er að fylla á forðabúrið
sem tilheyrir kerfunum,“ segir Lárus
Brandsson, framkvæmdastjóri Rótors
í Hafnarfirði, en Rótor flytur inn
Vogel smurkerfi.
Sjálfvirk smurkerfi eru að verða sá
þáttur í útgerð og rekstri vinnuvéla,
lyftara og atvinnubifreiða sem ræður
hvað mestu um rekstrarkostnað,
endingartíma og endursöluverð, að
sögn Lárusar. Kerfin samanstanda af
rafstýrðri dælu sem dælir litlu magni
af smurfeiti inn á alla slitfleti vélar-
innar og getur tækið smurt oft á
dag.
„Þau er búin að vera í tugi ára í
notkun erlendis, en Íslendingar eru
nýbyrjaðir að kaupa þetta,“ segir
Lárus, en Rótor var fyrsta fyrirtækið
sem flutti sjálfvirk smurkerfi til
landsins.
Vogel-smurkerfin borga sig upp á
einu til þremur árum. „Þau marg-
borga sig. Menn eru að kaupa sér
mörg ár aukalega á tæki sem kosta
auðvitað margar milljónir,“ segir
Lárus.
06-07 vinnuvélar lesið 3.11.2005 15:53 Page 2