Tíminn - 21.03.1976, Blaðsíða 20

Tíminn - 21.03.1976, Blaðsíða 20
20 TÍMINN Sunnudagur 21. marz 1976 Sunnudagur 21. marz 1976 TÍMINN 21 Þá var búið stórbúi » á Vífilsstöðum — Rætt við Björn Konráðsson, fyrrum ráðsmann á Vífilsstöðum, og Signhild konu hans eiginlegum þörfum, svo að segja í einni svipan: skólum, heilbrigðis- þjónustu, barnaleikvölium og öðru sliku, sem óhjákvæmilegt er að sé til staðar i bæjum, að ekki sé minnzt á jafnsjálfsagða hluti og sameiginlega vatnsleiðslu og skolpræsakerfi. Allt kostar þetta mikið fé, og það reynir lika mikið á árvekni þeirra sem með völdin fara i slikum bæjarfélögum, að vera alltaf viðbúnir hinu öra að- streymi fólks. Hofsstaðaætíin — Þú nefndir áðan hestaverk- færin, sem þið notuðuð á Vifils- stöðum. Voru þá ekki alltaf all- mörg hross á búinu? — Það voru alltaf til sex góðir dráttarhestar, sem voru notaðir til vinnu flesta daga ársins, nema rétt um háveturinn. Með þeim var unnið að heyskapnum á sumrin, og við jarðvinnsluna haust og vor. — Þegar dráttarvél- arnar komu til sögunnar, ger- breyttist allt, Siðustu árin voru þrir til fjórir traktorar á búinu. — Fækkaði þá ekki starfsfólki? — Jú, jú. Dráttarvélarnar voru svo fljótar og stórvirkar, að fólki sem vann að heyskap fækkaði um helming, eða rösklega það. En nú er allt þetta liðin tið, og enginn búskapur lengur á Vifils- stöðum. — Þú værir kannski vis að segja méreitthvað um sjálfan þig, fyrst við eruin búnir að fylgja bú- skapnum á Vifilsstöðum á leiðar- enda? — Það er nú fljótgert. Ég er Skagfirðingur að uppruna, fædd- isti Oslandshlið 6. desember 1894, fór i búnaðarskólann á Hólum og útskrifaðist þaðan árið 1919. Svo nam ég búfræði i Noregi og Danmörku árin 1920 til 1922, með- al annars i búnaðarháskólanum á Asi i Noregi, eins og ég gat um hér að framan. Ég er af hinni kunnu Hofsstaða- ætt i Skagafirði. Móðir min var Sigriður Björnsdóttir frá Hofsstöð um. Björn afi minn, sem ég var skirður i höfuðið á, átti allmörg börn, en sum þeirra dóu i æsku, Auk móður minnar komst upp stúlka, sem Pálina hét, og giftist Jónasi bónda á Syðri-Brekkum, Þau voru foreldrar Hermanns heitins Jónassonar, fyrrum for- sætisráðherra. Þannig vorum við Hermann systrasynir. Fleiri voru systkin móður minnár, og bjuggu tvöþeirra i Hofsstaðaseli i Skaga- firði, sitt i hvoru lagi. Þau hétu Anna og Sigurður. Sigurður eign- aðist aðeins eina dóttur barna. Hún heitir Björg og giftist hingað til Reykjavikur, Sigurði Gisla- syni. Hann var lögreglumaður i Reykjavik um langt skeið. Mikill mannkostamaður ognaut trausts og virðingar i störfum sinum.' Hann er látinn fyrir nokkrum ár- um. — Það þýðir annars varla að ég sé að rekja ættina lið fyrir hð, þvi að fáir hafa not af sliku nema þeir.sem vita þetta hvort sem er. Móðir móður minnar hét Mar- grét Pálsdóttir, og var dóttir Páls bónda á Syðri-Brekkum, þess er mikið komst i kast við Bólu-Hjálmar á sinum tima, enda var Páll hreppstjóri sveitar sinn- ar. — Eitthvað mun þaö hafa hald- izt i ættinni að vera i fyrirsvari á opinberum vettvangi? — Ja, ef þú átt við mig, þá er það svo,. að ég var kosinn i hreppsnefnd Garðahrepps árið 1931, og var þar þangað til 1970, en hætti þar það ár. Nú heitir þetta bær en ekki hreppur. Ég var oddviti hér frá 1931—1958, og i sýslunefnd Gull- bringusýslu frá 1931. Svo hef ég verið i stjórn Búnaðarfélags Garðahrepps og lika i stjórn Bún- aðarsambands Kjalarnesþings, — hvort tveggja vist i ein þrjátiu ár, eða svo. — En þótt ég pvari svona, af þvi að þú spurðir, þá máttu samt ekki halda að sam- skipti min og sveitunga minna hafi verið eitthvað lik skiptum þeirra Páls langafa mins og Bólu-Hjálmars forðum. Timarnir hafa breytzt, — og sem betur fer að mörgu leyti til batnaðar. Húsfreyja með tuttugu manns i heimili — Við erum nú búnir að spjalla svo margt, Björn, aö ég má til mcö aö segja fáein orö viö frúna, Signhild Soffiu. Hvemig undir þú Þetta er fyrir daga dráttarvélanna. Maöur, hestur og múgavél úti á túni. Hesturinn, sem dregur vélina, • hét Tvistur og var meö beztu dráttarhestunum á Vifilsstööum um sina daga. Vifilsstaðaspitali. Björn Konráðsson fræddi okkur á þvi, aö húsiö til hægri væri leguskáli, starfsmannahús til vinstri.en Ibaksýn sæii toppinn áVIfilsfelli. Gamall Ford-bill, sem eitt sinn var notaöur i þágu sjúkrahússins á Vifilsstööum, en gekk síöar til Vifilsstaöabúsins, þar sem lians naut lengi viö. — Þau hafa búiö á Vifilsstöðum og i næsta nágrenni um hálfrar aldar skeiö, og rösklega þó. Frú Signhild kom hingaö frá Færeyjum kornung stúlka, aðeins átján ára gömul, —og sannarlega hefur hún skilaö is- landibæði miklu og góöu dagsverki. — Tlmamynd GE. tóku mikinn túna. En eftir 1929 þurfti aldrei að kaupa mjólk að, þvi aö þá voru kýr staðarins orðn- ar á milli fimmtiu og sextiu og urðu enn fleiri siðar, eins og ég sagði áðan. Þegar flest var, voru þar sjötiu mjólkandi kýr, en þá voru um hundrað gripir i fjósi, þegar ungviði er meðtalið. Dráttarvélarnar ger- breyttu öllu — Þurfti ekki margt fólk til þess að annast þetta stóra bú? — Ég gerðist ráðsmaður á Vifilsstöðum vorið 1923, nýkom- inn ofan úr Borgarfirði. Þá var ráðsmaður á Vifilsstöðum Þor- leifur heitinn Guðmundsson, mik- ill dugnaðarmaður. Það var hann sem undirbjó þá miklu ræktun, sem siöar átti eftir að verða þarna. Hann lét ræsa fram Vetr- armýrina og vinna ýmis önnur undirbúningsverk að ræktun. — Jú, það var alltaf margt kaupa- fólk á sumrin, og aö vetrinum þurfti þrjá til fjóra vetrarmenn til þess að hirða fjósið og sjá um mjaltir. Ekki leið á löngu áður en vél- ar fóru að létta undir, en framan af árum var ekki um annaö að ræða en hestaverkfæri, hvort sem var til heyskapar eða jarðvinnslu. Upp Ur 1920 fóru góöar heyvinnu- vélar að koma, þá var Arni G. Eylands starfandi hjá Búnaðarfé- lagi Islands og SÍS, og starfsemi hans er svo kunn, að óþarft er aö ég sé að rekja hana hér. Góöar sláttu- og rakstrarvélar flýttu á- kaflega mikið fyrir og þóttu hinir mestu kjörgripir, þótt þær væru dregnaraf hestum en ekki knuöar með bensini eins og seinna varö. Siðan liðu tuttugu ár. Um 1940 fóru dráttarvélarnar að flytjast, og þá gerbreyttist allt. Afköstin jukust svo stórlega, að ekki er hægt að kalla það neitt annað en byltingu. — Menn hafa fljótlega lært aö fara meö þessar nýju vélar? — Já. Ég var svo heppinn að MARGT HEFUR verið rætt og ritað um Vifilsstaði, bæði hér i blaðinu og annars staðar. Eins og lesendur Timans rekur ef til vill minni til, hefur höfundur þessa greinarkorns lagt þangað leið oft- ar en einu sinni, og meira að segja rætt við yfirlækni staðarins i útvarpi. — Þessar viðræður hafa átt það sameiginlegt, að þar hefur nær eingöngu verið f jallað um sjúkra- húsið á Viflsstöðum og það læknisfræðilega starf, sem þar hefúr verið unnið á siðustu árum, eöa er unnið á liðandi stund. Hins vegar hefur ekki verið gerð grein fyrir búskapnum á Vifilsstöðum, — sem vissulega var ekki neitt smár i sniðum — og þvi, hversu ó- ræktuðu umhverfi staðarins var breytt i blómleg tún, sem nú blasa við augum vegfarenda. Þegar Vetrarmýrin varð að túni En nú stendur til aö bæta að nokkru fyrir téða vanrækslu. Blaðamaður hjá Timanum var svo heppinn að ná tali af Birni Konráðssyni, ekki alls fyrir löngu, og fá að leggja fyrir hann nokkrar spurningar, hverjum Björn svaraði vel og skilmerki- lega. Og það var ekki komið að tómum kofunum, eins og vita mátti fyrirfram, þvi að Björn var ráðsmaður á Vifilsstöðum ein fjörutiu ár eða svo, og veit þvi flestum mönnum betur það, sem blaðamanninum lék hugur á aö fræðast um. Aö svo mæltu er bezt að byrja á spurningunum: — Hvenær geröist þú ráösmaö- ur á Vifilsstöðum, Björn? — Það var vorið 1923. — Þá hefur veriö ööru visi um- horfs þar en nú er? — Já, það var eðlilega harla ó- likt. Túnið er litið, en þó hafði gamla Vifilsstaðatúnið veriö endurbætt og stækkað dálitið, en það haföi áður veriö talið gefa af sér hálft annað kýrfóður. Rækt- unaröldin var að ganga i garð. Þúfnabaninn var nýlega kominn til landsins, og hann var stórvirkt jarðvinnslutæki. Þegarégkom að Vífilsstöðum, var þúfnabaninn nýbúinn að vinna Vetrarmýrina, en svo hét landspilda á milli hæð- anna norðan við hælið. Hún var um þrjátiu hektarar að stærð. Mýrin var ákaflega votlend, þar þurfti að gera skurði, en annars var erfitt um framræslu, þvi að þetta er gamall vatnsbotn, sem aðfok hefur gert að blautri forar- mýri. Einu sinni eða tvisvar lenti þúfnabaninn i diki, sem erfitt reyndist að koma honum upp úr, þvi að hann var mjög þungt tæki. Og nú gerðist nokkuð merki- legt: Þegar þessi mýrarsvakki sleppti úr sér vatninu, sem hann hafði geymt öldum saman, lækk- aði yfirborð landsins stórlega, talsvert á annan metra. Landið seig. Frændi minn, Valtýr heitinn StefánsSon, siðar ritstjóri, sem þá vann hjá Búnaöarfélagi tslands, mældi landspilduna og gerði kort af henni, og sagöi, að hún hefði sigið hálfan annan metra. Skýr- ingin á þessu mun hafa verið sú, að landið var i rauninni syndandi plata ofan á tjörn. Þetta hafði meðal annars þær afleiöingar i för með sér, að ailtaf þurfti að halda skurðunum við, til þess að „Mýrin” væri viðunanleg um- ferðar, svo mjög sem hún var lægri en landið i kring. Næstu árin var unnið sleitu- laust að þvi að rækta Mýrina upp, og um 1925—1926, var hún öll orð- in að túni. Þrjú þúsund hestar heys — hundrað gripir i fjósi — Hversu mikill var heyskap- urinn á Vifilsstööum á þessum ár- um ? — Hann fór smám saman vax- andi, eftir þvi sem meira var ræktað, og þegar mest var, mun láta nærri að hann hafi veriö rösklega þrjú hundruð hestburð- ir. Meginhluti þess heys var af Vetrarmýrinni, þótt holtin og mó- arnir i kring væru lfka tekin til ræktunar. — Var þetta gott land til rækt- unar? — Það var ekki svo slæmt, en mjög mikið verk var að hreinsa grjótið af melunum. Aður hefur þetta allt verið kjarri vaxið land, eins og enn má sjá i hæðunum i kringum Vifilsstaði. Rofabörðin þar i grenndinni sýna, að þar hefur verið meira en meters þykkur jarðvegur. Það voru svo þessi blásnu börð og melar, sem við tókum til ræktunar, og gafst yfirleitt vel. Ræktað land i kring- um Vifilsstaði er rétt um sextiu hektarar, þegar allt er talið. — Hvað höföuö þiö svo stórt bú? — 1 upphafi voru kýrnar á milli tiu og tuttugu, á meðan Þorleifur heitinn Guðmundsson var ráðs- maður á Vifilsstöðum. Eins og kunnugt er, tók búið til starfa áriö 1916, enda voru fyrstu gripahúsin byggð það ár. Fyrstu árin varð að kaupa þvi nær allt heyið, en rætt- istúrþvismátt ogsmátt, eftirþvi sem túnræktin óx og fleiri melar i kringum hælið urðu að túni. — Kúnum hefur svo lika farið fjölgandi? — Já, það liðu ekki mörg ár, þangað til þær voru orðnar þrjá- tiu. Fyrst var byggt fjós fyrir átján kýr, en bráðabirgðahúsnæði notað, þegar fleiri kýr voru, eink- um að sumrinu. Seinna var þetta fjós stækkað tvisvar. Arið 1925 var stærð þess tvöfölduð, svo það tók þrjátiu og sex gripi, og 1928 var enn aukið við, svo eftir það rúmuðust þar sjötiu og tveir naut- gripir innan veggja. En þá var heyskapurinn lika orðinn mjög mikill, og langt frá þvi að nokkru sinni þyrfti að kaupa hey eftir það. — Dugöi þessi búskapur til þess aö fæöa alla sem á hælinu voru, sjúklinga og starfsfólk? — Fyrstu árin, og allt fram til ársins 1928, þurfti að kaupa mikla mjólk. Hún var aðallega keypt á sveitabýlunum i grenndinni, og henni ekiö á hestvögnum heim að Vifilsstöðum. Þá var ekki farið að gerilsneyða mjólk. Þessir mjólkurflutningar voru erfiðir og hafa kynnzt dráttarvélum Uti i Noregi árin 1920 og 1921. Ég var þá f búnaðarháskólanum á Asi, og þar voru dráttarvélar notaðar, og eins á hinum stærri bændabýlum i landinu. Dráttarvélarnar á Ási voru viðs vegar að, sunnan úr Evrópu, og ein vestan frá Banda- rikjunum, litill beltatraktor, sem hét Cleveland. Með þessum vél- um fengum við að vinna, strák- arnir sem vorum i jarðræktar- deild skólans. — Við minntumst áöan á vetr- arhirðingu i fjósi. Þurftuö þið ekki lika aö handmjólka allar þessar kýr? — Fyrstu árin, jú, en árið 1928 fengum við mjaltavélar frá Alfa-Laval i Stokkhólmi, — ein- mitt árið sem kúnum fjölgaði mest hjá okkur. Þetta gerði mjaltirnar vitaskuld miklum mun léttari. Þá sást ekki til sjávar fyrir skógi — Var ekki lika einhver sauö- fjárbúskapur á Vifilsstöðum? — Nei, sauðfé höfðum við aldrei. Landið i kringum Vífils- staði, hraunið og hliöin, er með talsverðum birkiskógi. Það var allt girt og friðað, og þar fékk engin sauðktnd að koma. Sauð- fjárbúskapur kom þvi aldrei til greina á Vffilsstöðum, eftir að ég fór að þekkja til þar. — Þessi frið- un hefur gert ákaflega mikið gott, birkið er i stöðugum vexti, Skóg- ræktarfélag Reykjavíkur hefur plantað skógi i hliðina i stórum stil, og ég er sannfærður um, að eftir svo sem hálfa öld, eða kannski tæplega það, verður kominn þarna stórvaxinn skógur, hæfur til húsagerðar. Fyrr á timum voru Vifilsstaðir taldir góð sauðfjárjörð, þvi að féö gekk sjálfala meginhluta vetrar- ins i hrauninu og hliðinni. Má nærri geta, hvort það hefur ekki komið niður á skóginum. Svo var heilsuhælið byggt þar árið 1910. Björn Konráösson. — Timamynd: hag þinum á Vifilsstööum allan þennan tima, Signhild? — Agætlega, þar er prýðilegt að vera, og hefur alltaf verið þar. Þar var og er sérlega gott fólk. — En var þetta ekki ákaflega umsvifamikið og erfitt? — Það voru sjaldan færri en tuttugu manneskjur I heimili, og stundum fleiri, Þegar fæst var orðið um háveturinn, og fólkið komið niður I tiu manns, eða um það bil, fannst mér orðið fátt i kringum mig! Við hjónin áttum fjögur börn, og svo var vinnufólk- ið þar fyrir utan. — Varst þú aldrei neitt hrædd viö aö vera meö ung börn i þessu nágrenni viö sjúklinga, sem þjáö- ust af hættulegum og smitandi sjúkdómi? — Nei, það var ég ekki. Þótt það kunni að þykja undarlegt, þá var ég aldrei hrædd um að börnin min smituðust af berklum, enda varð það ekki. — Hvað varst þú gömul, þegar þú komst hingaö til tslands frá Færeyjum? — Átján ára, —■ og hef verið hér siðan, — næstum allan timann á Vifilsstöðum. Húsið okkar, sem við byggöum fyrir nokkrum ár- um, — þar sem við erum núna stödd — er ekki nema spölkom fyrir neðan sjúkrahúsið. Eftir að við fluttumst hingað fór ég að vinna á Vifilsstöðum, og geri það enn, þrjú kvöld i viku, svo ég er alls ekki laus úr tengslum viö þann ágæta stað, þótt ég eigi ekki lengur heima þar. Mér finnst á- kaflega gaman aö geta komið þangað og unni þar þessi kvöld, það er mér andleg heilsubót. — Þaö er nú ekki neitt smá- ræöi, sem þiö hjónin hafið komið i Starfsmannahús Vifilsstaöabúsins var byggt 1926—1927. Til vinstri viö starfsmannahúsið sést hluti af fjóshlööu. GE. verk um dagana. Finnst þér ekki aö þetta hafi verið langur og strangur starfsdagur, þegar þú litur um öxl? — Liklega hefur þetta verið erfitt, en við fundum ekki mikið til þess á meðan á þvi stóð. Okkur fannst þetta gaman, við fundum bæði að við unnum ekki til einsk- is, og við vorum svo lánsöm að eiga alltaf samvinnu við ágætt starfsfólk. — Þér hefur ekki fundizt þú einmana i framandi landi? — Ég fann ekki mikið til þess, enda var alltaf mikið af Færey- ingum á Vifilsstöðum, bæði á bú- inu hjá okkur hjónunum, og eins á sjúkrahúsinu. Þessi tengsl hald- ast enn þann dag i dag. Núver- andi forstöðukona á Vifilsstöðum er frá Fææreyjum. — Þú hlýtur að hafa tengzt Vifilsstööum ákaflega sterkum böndum, þar sem þú hefur átt þar hcima siðan þú varst ung stúlka innan viö tvitugt? — Já, sannarlega, — bæði Vifilsstöðum og fólkinu þar, Helgi Ingvarsson, fyTrverandi yfir- læknir á Vifilsstöðum, og Guðrún Lárusdóttir kona hans, eru ein- stakar afbragösmanneskjur, sem hljóta að vekja virðingu og aðdá- un allra, sem þeim kynnast. Börn þeirra hjónanna léku sér með börnum okkar, og enn finnst mér næstum eins og ég sé að heilsa börnunum minum, þegar ég hitti börn þeirra Guðrúnar og Helga. — Þú eri þá ánægö, þegar þú litur yfir annasama starfsævi þina hér á íslandi? — Já, það er sannarlega ekki ástæða til annars, eftir að hafa fengið aö kynnast og vinna með svona ágætu fólki. —VS. eins og kunnugt er, — það tók til starfa i september um haustið en þá voru Vifilsstaðir ekki taldir nema eins og hvert annað smá- kot. Nokrkir bæir voru i grennd- inni, en þó ekki margir. Næstir voru Hofsstaðir, þar sem sagan segir að Vifill landnámsmaður hafi byggt hof sitt. Og fyrst ég minntist á Vifil sakar ekki að ég rifji upp gömlu sögnina um að hann hafi þurft að ganga upp á hæðirnar fyrir ofan bæ sinn, — sumir segja Vifilsfell — til þess að sjá tii sjávar, hvort hægt væri að róa. Hann sá nefnilega ekki til sjávar að heima frá sér fyrir birkiskóginum, sem þakti allar hæðir og lautir i kringum bæinn. Auðvitað er þetta þjóðsaga, en hún þarf ekki að vera ósönn fyrir það. Birkið hérna fyrir utan gluggann hjá mér sýnir svo ekki verður um deilt, að skógur getur þrifizt vel hér á Flötunum ef hann fær að vera í friði. Trén min eru ekki nema þrjátiu ára, þau elztu, og sum talsvert yngri, og þá má nærri geta, hvemig gróðurinn hérna hefur verið, þegar landið hafði staðið ósnortið um þúsundir ára. Fyrir utan Hofsstaði voru bæ- irnir Arnarnes, þar sem glæsileg- ar byggingar hafa risið á siöari árum,og Hraunsholt. Ekki em þó þessar bæjarleiðir langar, að minnsta kosti ekki þegar miðað er við dreifbýli, eins og það gerist viða annars staðar. A milli Vifils- staða og Hofsstaða er ekki nema einn kilómetri, frá Hofsstöðum að Arnarnesi er örlitið lengra, og á- lika langt að Hraunsholti. Siðan voru Fifuhvammur eða Hvamm- kot, og Digranes, en eftir það vom ekki neinir bæir fyrr en i Reykjavik. — Þaö er oröiö harla ólikt um að litast hér nú, en var þegar þú komst fyrst á þessar slóðir. — Já, heldur betur. Fallegir bæir, eins og Kópavogur og Garðabær, hafa risið þar sem áður vom ber holt eða grjótflák- ar. En svo snöggri uppbyggingu þéttbýlis fylgja margir annmark- ar. Það er hægara sagt en gert aö sjá fjölda fólks fyrir öllum sam-

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.