Tíminn - 28.03.1976, Blaðsíða 29

Sunnudagur 28. marz 1976
ftMINN
29
{
r ■ ■
o
ÖKKVA
Mjoijjorou r
M.1Ó U J Uil« \1Í1IHK1,I,I 1! 't 1)1 H• \11 I \SVSI.I
Lýsing einnar sveitarinnar hefst meö þessari mynd. Hún er tekin i júli
1951 að afloknum einum mesta snjóavetri, sem nokkru sinni hcfur kom-
ið á Austurlandi.
Nýtt bindi af
Sveitum og
• •• X /
joroum i
AAúlaþingi
vartá vænleik fjár i Kelduhverfi,
heldur en i hinum hreppunum.
Byrjað var að flytja mjólk úr
Kelduhverfi til innleggs á Húsa-
vik fyrir 12 árum. Hafa bændur
stundað mjólkurframleiðslu sem
aukabúgrein siðan. Flestir urðu
þeixyum 30, sem það gerðu, en
þeim hefur fækkað siðustu árin,
siðastliðið ár (1975) voru þeir 17.
Enginn þeirra hefur gert nokkrar
varanlegar ráðstafanir til
framleiðsluaukningar og er útlit
fyrir, að búgreinin fjari út.
Astæðan er hnignandi vegasam-
band og vonleysi um úrbætur.
tbúar Kelduhverfis losuðu töluna
240, þegar þeir voru flestir, nú eru
þeir um 200. Sá sem lifir á sauð-
fjárrækt nú, þarf af kunnum
ástæðum að hafa þrefalda tölu
búf jár miðað við það, sem fyrir 50
árum dugði til sæmilegrar af-
komu. Stafar þetta af tilföllnum
útgjöldum, sem áður voru óþekkt,
svo sem vegna tækni, tilbúins
áburðar, kraftfóðurgjafar og
fleira.
Ibúatala i Kelduhverfi er komin
nærri þvi lágmarki, sem Hóls-
fjallamenn henti nýlega, þegar
svo leit út, að ekki yrði lengur
hægt að bjarga fé af fjalli undan
vetri. Siðastliðinn áratug
byggðist áætlun um aukinn
bústofn i Kelduhverfi á eflingu
mjólkurframleiðslu. Hér er
gnægð ræktanlegs lands, en eins
og nú horfir er litill áhugi á þvi.
Nægileg grasnyt er fyrir hendi
vegna sauðfjárins. Menn leggja
ekki i að festa milljónatugi i
mjólkurframleiðslu, meðan sam-
gönguöryggi er ekki fyrir hendi.
öryggisleysi á samgöngum við
Húsavik hefur farið jafnt og hægt
vaxandi siðasta áratuginn. Mönn-
um er ljóst, að það er þetta
öryggisleysi, s.em ýtt hefur unga
fólkinu burt úr sveitinni á sama
tima. Bændur i Kelduhverfi voru
við siðustu áramót 39, þar af voru
19 komnir yfir fimmtugt og aðeins
tveir innan við þritugt.
Jarðskjálftarnir
og heita vatnið.
Staðreyndir, þær, sem hér hafa
verið dregnar fram eru engan
veginn uppörvandi. Þó er það svo,
aðá þeim vetri, sem nú er aðliða,
hafa gerzt þeir atburðir, sem
furðu mikla birtu leggur af. 1
sambandi við jarðskjálftana i
Kelduhverfi hefur komið fram
mikið magn af heitu vatni i
býggðakjarna i miðri sveit.
Vatnið kemur fram i jarðsprung-
um, sem opnazthafa á all-breiðu
svæði. Alitið er að hcita valnið
renni djúpt i jörð niðri langt að
sunnan, jafnvel alla leið sunnan
frá Leirhnjúk. Jarðfræðingar
, telja likur til að hitinn aukist en
engar til þess að hann minni.
Mestur hiti 50 stig C hefur mældur
verið i lygnum polli i um metra
breiðri sprungu i túni jarðarinnar
Framnes, en sprungur eru
margar með svipuðum hita. t
slakka i hraunbrúninni er litið
vatn, sem kallað er Brunnar.
Uppsprettulindir eru með
bökkum þess allt i kring. Voru
sumar þeirra áður volgar en
flestar kaldar. Vatnsmagn hefur
aukizt i þessum lindum og eru
þær nú allar orðnar heitar,
margar með yfir 40 stig C. Vatns-
magn nothæft tií húshitunar i
nágrenni hefur enn ekki verið
mælt, en ætla má að það sé
nægjanlegt til að hita tugi eða
hundruð ibúða. Auk þess vatns,
sem nothæft er til húshitunar er
um og yfir 20 stiga heitt vatn sem
skiptir þúsundum sekúndulitra.
Þetta vatn er mjög álitlegt til
fiskeldis i stórum stil. Til þessa er
þarna kjörin aðstaöa að öðru
leyti. Veiðifélag er verið að
endurreisa i Kelduhverfi, vaína-
svæði þess nær til Brunna. Ætla
má, að það gangist fyrir
framkvæmd þessari. Hagkvæmt
mundi vera, að stofna þarna til
framleiðslu á fiskifóðri, en hrá-
efni i það ætti að verða auðfengið
frá Húsavik og Kópaskeri.
Frystihús mundi verða byggt þar
einnig.
Þá vil ég benda á, að athuga
bæri um aðra stórframleiðslu á
þessum sömu slóðum, en það er
i'ramleiðsla á kjarnfóðri úr grasi
handa búfé. Þarna eru i námunda
okkur hundruð hektarar af
auðræktuðu landi.sem auðflutt er
af. Jarðhitinn yrði vafalaust til
mikilla þæginda i sambandi við
slika framkvæmd þó sennilega
nýttist hann ekki sem
vinnslu-orka.
Langt ersiðan framleiðsla, sem
hér um ræðir var hafin hér á
landi. Jafn lengi hefur ljóst verið,
að um þjóðþrifamál var að ræða,
bæði frá búfræðilegu og hagfræði
legu sjónarmiði. Nú bætist það
við.aðtekizt hefur að bæta þessa
framleiðslu, svo að hun stenzt
fyllilega samanburð við þá fóður-
vöru, sem viðhöfum um áraraðir
keypt frá útlöndum fyrir ærið fé.
Það er orðið brennandi spursmál
að koma þessum hlútum i lag, lik-
lega það allra þarfasta, sem hægt
er að gera fyrir landbúnaðinn og
þjóðina eins og nú standa sakir.
Nægir i þessu efni að visa til álits
siðasta Búnaðarþings.
Rétt. er að drepa á þróun þessa
máls i hugskoti forystumanna
landbúnaðarins gegnum árin.
Fyrsta fóðurverksmiðjan var
byggð i Gunnarsholti sem til-
raun. Sú tilraun spáði góðu. Var
þá álitið hæfilegt að koma upp
tveim slikum verksmiðjum,
byggja verksmiðju nr. 2 á
Norðurlandi. Áður en það kæmist
i verk, varð ljóst, að tvær verk-
smiðjur mundu ekki anna eft-
irspurn, var þá áætlun gerð um
fjórar á landinu, sina i hverjum
landsfjórðungi. Þá skeði það, að
fóðurverksmiðja nr. 2 var reist á
Suðurlandi skammt frá verk-
smiðju nr. 1. Þegar kom i ljós, að
þessar tvær verksmiðjur til
samans áttu fullt i fangi með að
fullnægja sinu umhverfi. Núhafa
bætzt við verksmiðja nr. 3 á
Vesturlandi og nr. 4 á Suðurlandi.
Siðan kemur upp vitneskja um
endurbætta framleiðslu i þessum
verksmiðjum. Þá verður mönn-
um ljóst, að full þörf muni
reynast fyrir fóðurverksmiðju i
hverri sýslu landsins. Litið dæmi
varpar ljósi yfirþessa niðurstöðu.
Þegar heyskapur féll niður i
Norður-Þingeyjarsýslu á kalár-
unum, var það eitt af fangaráðum
bænda að kaupa heyköggla sunn-
an frá Gunnarsholti. Þetta kom
að góðu gagni, fóðrið reyndist vel,
verðið var sanngjarnt, en flutn-
ingskostnaður varð fullt eins hár
og kaupverð vörunnar. Og þetta
var löngu áður en olian hækkaði.
Það mun vera samróma álit
heimamanna og fræðimanna, að
afréttarlönd i NorðurÞingeyjar-
sýslu austan Jökulsár þoli til
muna meira beitarálag en nú er
þar, i sumum sveitum helm-
ingi meira eða vel það. Ekkert
hérað á landinu, hefur slik verð-
mæti fram að bjóða. Mjög viða á
landinu eru sumarlönd sauðfjár i
hnignun vegna ofbeitar. Langt er
siðan þurft hefði að
taka i taumana á þessu sviði en
ekkert verið gert nema að dreifa
áburði á ofbeitt svæði, sem iik-
lega hefur öfug áhrif við það, sem
til er ætlazt. Væri ekki skynsam-
legt að byrja hér á sk'pulagningu
landbúnaðar? Væri það ekki vit-
urleg tilhögun að stofna til
framleiðslu á góðfóðri af ónotuðu
ræktunarlandi þeirrar sveitar,
sem þegar fullnotar sin
sumarlönd, handa nágranna-
byggð, með úrvals skilyrðum til
atvinnuaukningar? Þetta mundi
þýða ibúafjölgun og arðmeiri bú-
skap i þessum sveitum. Er þetta
ekki betra ráð til eflingar sveitun-
um heldur en sú uppástunga
þjóðhagsstofnunar, að fækkað
verði fólki i sveitunum vegna
nauðsynjar á aukinni þjónustu i
sýslunni? Ég svara jákvætt þess-
um spurningum.
Kunnugt.er, að lengi heur verið
á döfinni áætlun um bvggingu
fóðurverksmiðju i Saltvik við
Húsavik. Fljótlega mundi koma i
ljós,eftir að súverksmiðja tækitil
starfa, að hún fullnægði ekki
báðum sýslunum. Tillaga um
fóðurverksmiðju i Kelduhverfi er
ekki fram sett til höfuðs verk-
smiðju i Saltvik, en sanngjarnt
væri vegna krapprar sérstöðu
Norður-Þingeyinga, að þeirra
verksmiðja mætti byggjast á
undan, ef ekki væru tök á að gera
þær samtimis. Þó ég geri ráð
fyrir, aö fóðurverksmiðja i
Kelduhverfi fengi fljótt nægilegan
markað lyrir framleiðslu sina
austan Tjörness, mundi hún
lyrstu árin svara einnig eftir-
spurn úr Suðursýslunni.
Fiskeldi og
ióöurverksmiðja
Ég hef aðeins minnzt á tvenns-
konar atvinnusköpún i sambandi
við heita vatnið i Kelduhverfi,
fiskeldi og fóðurframleiðslu, en
fleiri möguleikar koma vissuíega
tii greina t.d. ylrækt. Jafnan hef-
ur verið litið á jarðvarma til hús-
hitunar sem mikil hlunnindi. Við
hækkun oliuverðs skoðast þau
hlunnindi i enn sterkara ljósi.
Þessi hlunnindi ein út af fyrir sig
eru sterk meðmæli við staðarval
hvers konar iðnaðar. Kelduhverfi
ætti að standa jafnfætis öðrum
heitum stöðum, sem staður lýrir
ýmiskonar léttan iðnað svo sem
saumaskap, vinnslu úr ull og
margt fleira. Æskilegt væri að
hiti vatnsins i Kelduhverfi mætti
aukast og er von til þess. Þó svo
verði ekki bætir vatnsmagnið
hitann upp svo að hitunarskilyrði
verða þar i góðu lagi.
Ég ætlast til, að sauðf járrækt i
Kelduhverfi haldist i horfi. Þeir,
sem hana stunda i nokkurri fjar-
lægð frá heita svæðinu, ættu
auðveldlega að geta búið innan
þess, þegar vegurinn gegnum
byggðina hefur verið endur-
byggður.
Orkulina i sýsluna frá Kröflu-
virkjun er að sjálfsögðu ein af
forsendum þeirra framfara, sem
hér hafa verið ræddar.
Rikislán —
en ekki styrkur
Ég fer ekki fram á styrki eða
fórnarfé frá þvi opinbera, fram
yfir það sem lög mæla fyrir um,
til þessarar framfaraáætlunar
sveitanna. Ég tel hana, þó enn sé
hún litið útfærð, það sterka, að
hún muni standast án meðgjafar.
En ég fer fram á annað og vitna
ég þá enn til vanrækslunnar
margumtöluðu. Ég fer fram á
það, að rikissjóður láni nægilegt
fé til umræddra framkvæmda
gegn veði i framkvæmdunum
sjálfum. Að sjálfsögðu þurfa
þessi framkvæmdalán að vera til
langs tima og vextir i hóf stilltir,
hvort tveggja miðað viö varlega
áætlaðan arð af fyrirtækjunum.
Þessi grein er ádrepa til stjórn-
arvalda. Eins konar opið bréf til
Alþingis og rikisstjórnar. Af þvi
það er i formi blaðagreinar, er
þvi þröngur stakkur skorinn. Af
þeim sökum hef ég margt orðið að
fella niður af þvi, sem mér liggur
á hjarta viðkomandi Norður-
Þingeyjarsýslu og fólkinu, sem
þar býr. Við þetta verður að sitja.
Þá vil ég einnig snúa máli minu
til fulltrúa sýslunnar á Alþingi,
sex að tölu. Það er um tvennt að
velja, að hrökkva eða stökkva.
Þriðji kosturinn að biða er ekki
lýrir liemii. Verði nú ekkert gert,
hljóta Norður-Þingeyingar að
taka það sem uppgjöf.
14.3. 1976.
VS—Reykjavík. — Komið er út
annað bindið af ritinu Sveitir og
jarðir i Múlaþingi, sem Búnaðar-
samband Austurlands gefur út.
Þetta bindi nær yfir Fljótsdal,
Skriðdal, Skóga, Velli, Egils-
staðahrepp, Eiðaþinghá, Hjalta-
staðaþinghá, Borgarfjörö, Loð-
mundarfjörð, Seyðisfjörð og
Mjóafjörð. Þetta er mikil bók,
i sama broti og fyrsta bindi, en
telur nokkru fleiri blaðsiður eða
545.
Hver kapituli bókarinnar hefst
með lýsingu viðkomandi sveitar,
en siðan er lýst einstökum jörö-
um, ábúendur taldir upp og birtur
búskaparannáll. Abúendatalið er
unnið af Eiriki B. Eirikssyni, en
sveitarlýsingar skrifa eftirtaldir
höfundar: Röngvaldur Erlings-
son (skrifar um Fljótsdal), Jón
Hrólfsson (Skriðdalur), Sveinn
Einarsson (Skógar og Vellir),
Björn Sveinsson (Egilsstaða-
hreppur), Armann Halldórss.,
(Eiðaþinghá og Loðmundar-
-fjörður), Eirikur B. Eiriksson
(Hjaltastaðaþinghá), Þorsteinn
Magnússon (Borgarfjörður).
Svanbjörg Sigurðardóttir
(Seyðisfjörður) og Vilhjálmur
Hjálmarsson (Mjóifjörður).
Ritstjórn annast Armann Hall-
dórsson, og hefur hann einnig
skrifað jarðalýsingarnar. Þó get-
ur Armann þess i eftirmála.aö
ýmsir fleiri hafi lagt hönd að
jaröalýsingum, og þannig séu til
dæmis jarðalýsingar i Mjóafirði.
i þeirri mynd sem þær birtast i
bókinni, að mestu verk Vilhjálms
Hjálmarssonar.
Fjölmargar myndir eru i bók-
inni, bæði af ábúendum og um-
hverfi jaröa. Eru þær flestar
skýrar og til mikillar prýöi.
Pappir og prentun eru enn f remur
með ágætum.
Þessu bindi af Sveitum og
jörðum i Múlaþingi fylgir laus
miði, þar sem ritstjórinn Armann
Halldórss. fer þess á leit. að þeir
sem verða varir viö misfellur eða
umtalsveröar skekkjur láti sig
vita um þær. Heimilisfang Ar-
manns Halldórssonar er nú Út-
garður 6, Egilsstöðum, og sima-
númer hans er 1441.
Þessiósk ritstjóranser hér með
komið á framfæri.
Jörð til sölu
Jörðin Hvalnes i Skefilstaðahreppi fæst til
kaups og/eða ábúðar-n.k. vor.
A jörðiiini er 23ja hektara tún, nýlegt steinhús, silungs-
veiði i vötnum, reki og grásleppuveiði.
Vélar og bústofn getur fylgt.
Nánari upplýsingar gefa Búi Vilhjálmsson. Hvalnesi, simi
Skefilstaði, og Egill Bjarnason, Sauðárkróki, simar 5181
og 5224.