Fréttablaðið - 23.12.2005, Qupperneq 50

23. desember 2005 FÖSTUDAGUR38
menning@frettabladid.is
!
Komdu í spennandi heim
afþreyingar og upplýsinga
Smelltu þér á www.ogvodafone.is, farðu í næstu verslun Og Vodafone
eða hringdu í 1414 fyrir nánari upplýsingar.
24.900 kr.
MOTOROLA V3 RAZR
SÍMI
Kl. 19.30
Tenórarnir þrír, þeir Gunnar
Guðbjörnsson, Jóhann Friðgeir
Valdimarsson og Þorgeir J.
Andrésson, syngja fyrir vegfar-
endur á svölum Kaffi Sólons í
kvöld. Steinunn Birna Ragnars-
dóttir leikur með þeim á píanó.
Þau endurtaka síðan leikinn
klukkan 21.
> Ekki missa af ...
... Ingvari E. Sigurðssyni
leikara lesa úr Vetrarborginni,
nýjustu glæpasögu Arnaldar
Indriðasonar, í Þjóðmenningar-
húsinu í hádeginu í dag.
... sýningu Guðrúnar Veru
Hjartardóttur, Velkomin(n)
í mannheima, og sýningunni
Aðföng Listasafns Reykja-
víkur 2002-2005, sem báðar
eru í Hafnarhúsinu og lýkur um
áramótin. Opið er í dag.
... sýningum Erlings T.V. Kling-
enbergs og Sirru Sigrúnar
Sigurðardóttur í gallerí Kling og
Bang á Laugavegi 23.
Vegleg skemmtidagskrá verður í Jólaþorp-
inu í Hafnarfirði á Þorláksmessu, síðasta
opnunardegi þorpsins þetta árið. Skemmti-
dagskráin hefst klukk-
an 14, en um kvöldið
verður aftur blásið til
leiks með hátíðardag-
skrá.
Skemmtidagskráin
hefst á því að kór Öldu-
túnsskóla syngur nokk-
ur jólalög, síðan mætir
Solla stirða úr Lata-
bæk. Jólasveinninn og
Grýla verða í stuði og
loks kemur skógarálf-
urinn Trjálfur.
Klukkan 19 í kvöld
verður farin jólaganga frá Fríkirkjunni
í Hafnarfirði að jólaþorpinu og að henni
lokinni verður jólakertum flett í tjörninni í
jólaþorpinu.
Hátíðardagskráin hefst síðan klukkan 20
og hefst á því að karla-
kórinn Þrestir syngur
nokkur lög. Síðan tekur
Margrét Eir við, Jónsi
og Ómar Guðjóns-
son flytja tónlist og
loks mæta þeir Raggi
Bjarna og Þorgeir Ást-
valdsson á svæðið.
Jólaþorpið er á
nýuppgerðu Thorsplan-
inu í hjarta bæjarins.
Þar standa tuttugu lítil
fagurlega skreytt hús
hringinn í kringum
fimm metra hátt jólatré. Í húsunum tuttugu
er margt að sjá.
Líf og fjör í Jólaþorpi
Jólaleikrit Þjóðleikhússins
er Túskildingsópera þeirra
Brechts og Weills. Lögin
úr verkinu hafa haft mikil
áhrif á menn eins og Frank
Sinatra, Bob Dylan og Nick
Cave. Valur Gunnarsson
rekur sögu Makka hnífs.
„Hvor er meiri glæpamaður, sá
sem rænir banka eða sá sem stofn-
ar hann,“ segir í Túskildingsóperu
Bertholts Brecht, sem er frumsýnd
í Þjóðleikhúsinu annan í jólum. Í
fyrstu hljómar verkið sem heldur
ólíklegt jólaleikrit. Hégómagjarni
glæpamaðurinn Makki hnífur gift-
ist stúlku að nafni Polly Peachum.
Faðir stúlkunnar, sem heldur betl-
urum Lundúnaborgar í heljargreip-
um, er óánægður með ráðahaginn
og reynir að fá tengdason sinn
hengdan af yfirvöldum. Verkið er
ein allsherjar ádeila á markaðssam-
félagið, enda var Brecht yfirlýstur
sósíalisti. En þó að honum hafi oft
legið mikið á hjarta gleymdi hann
því aldrei að leikhús þarf að vera
skemmtilegt. Túskildingsóperan er
því einnig gamansöngleikur, þrátt
fyrir þungan boðskapinn.
Vinsældir þess létu heldur ekki
á sér standa þegar það var fyrst
sett á svið árið 1928, og var það
sýnt yfir 10.000 sinnum á þýsku og
þýtt á 18 önnur tungumál að auki.
Lögin, sem voru samin í samvinnu
við Kurt Weill, öðluðust síðan sjálf-
stætt líf, sérstaklega eftir að það
var sett upp á Broadway árið 1954 í
enskri þýðingu. Sama ár tók Louis
Armstrong það upp, og Ella Fitzger-
ald hlaut seinna Grammy-verðlaun
fyrir flutning þess. Það fór í fyrsta
sæti í Bandaríkjunum með Bobby
Darin árið 1959, en Frank Sinatra,
sem einnig flutti lagið, taldi útgáfu
Darins þá bestu.
Miðalda morðballaða
Þessi velgengni á vinsældalistum
er merkileg miðað við efniviðinn.
Lagið heitir upprunalega Die Mor-
itat von Mackie Messer, en moritat
eru morðballöður frá miðöldum.
Makki hnífur birtist í hákarlagervi
með bros beitt eins og rakvélablað,
og sögumaður rifjar upp helstu
glæpi hans, svo sem brotthvarf
ríka mannsins Schmul Meier og
hnífstungumorðið á Jenny Towler.
Þýðingin sleppti þó hrottalegustu
glæpum Makka, enda ólíklegt að
lagið hefði átt jafn greiða leið í
útvarpið með þá innanborðs. Verk-
ið var endurþýtt á ensku árið 1976
og rataði þá aftur á Broadway,
en í þetta sinn var minna brugðið
út af upprunalega textanum. Nú
fáum við einnig að heyra um þegar
hann brennir inni sjö börn í Soho,
og nauðgar barnungri ekkju eins
fórnarlamba sinna. Þessi útgáfa
af Makka hefur verið tekin upp af
Sting, Nick Cave, og Lyle Lovett,
en Robbie Williams sneri aftur til
ritskoðuðu útgáfunnar á plötunni
Swing When You‘re Winning.
Lagið birtist á íslensku á plötu
Bogomils Font, Út og suður, í þýð-
ingu Þorsteins frá Hamri, og enn
önnur útgáfan mun heyrast í Þjóð-
leikhúsinu þegar Selma Björns-
dóttir syngur þýðingu Davíðs Þórs
Jónssonar. Verður fróðlegt að sjá
hvar þeir munu staðsetja sig á
hinu mikla gæðabili sem er á milli
útgáfu Nick Cave annars vegar og
Robbie Williams hins vegar.
Byltingaballaða Brechts
Þrátt fyrir hina miklu velgengni
Makka er þó annað lag úr verkinu
sem hefur líklega haft meiri áhrif
á tónlistarsöguna. Í ævisögu sinni
segir Bob Dylan frá því þegar hann
fluttist til New York og spilaði þjóð-
lög á kaffihúsum. Enn sem komið
var hafði hann engan áhuga á að
semja eigin lög. Honum fannst, eins
og öllum ungskáldum finnst ein-
hverju tímabili, að þegar væri búið
að segja allt sem þyrfti að segja, og
enginn gæti gert það betur en fyrir-
myndin Woody Guthrie hvort eð er.
Þetta viðhorf hans breyttist snar-
lega þegar hann sá leikhóp flytja
lög úr verkum Bertholts Brecht og
Kurts Weill. „Hvert lag spratt upp
eins og úr einhverri fornri hefð,
sum með byssu í buxnavasanum,
önnur með kylfu eða múrstein, þau
komu að þér á hækjum, spelkum og
í hjólastólum.“
Sérstaklega var hann hrifinn af
laginu um sjóræningjann Jenný,
sem er einmitt úr Túskildingsóper-
unni. Það fjallar um skúringakonu
sem bíður eftir deginum þegar sjó-
ræningjaskipið kemur í land svo
hún geti látið taka af lífi alla herra-
mennina sem hún hefur þurft að
þjóna. Dylan segir að þegar flutn-
ingi lagsins lauk hefðu áhorfendur
setið eftir í losti. „Áhorfendur voru
„herramennirnir“ í laginu. Það eru
þeirra rúm sem hún býr um. Það
eru þeirra pósthús sem hún starf-
ar í og það var þeirra skóli sem
hún kennir í. Lagið skildi þig eftir
liggjandi á bakinu og heimtaði að
vera tekið alvarlega. Það yfirgaf
þig ekki auðveldlega. Woody hafði
aldrei samið lag á borð við þetta.
Þetta var ekki baráttusöngur og
fjallaði ekki um eitt ákveðið mál-
efni, og það var engin ást á fólki
í því.“ Dylan fór heim að sýningu
lokinni og reyndi að taka lagið í
sundur, að skilja hvernig það virk-
aði. Að því loknu fór hann að fletta
í blöðunum og hóf að semja lög um
samtíma sinn.
Hrói höttur með hníf
Brecht og Weill mynda brú á milli
eldri sagnahefða og þeirra yngri.
Tónlistarlega eru lög þeirra ein-
hvers staðar á mörkum óperu og
djass. Túskildingsóperan er byggð
á gamanóperu Johns Gay frá 1728
sem fjallaði um rómantíska útlag-
ann Macheath, nokkurs konar
Hróa Hött síns tíma. Gay notaði
smáglæpamennina sem staðgengla
valdamanna síns tíma og Brecht
gerði það sama. En hann færir
söguna inn í stórborgina, lætur
hana gerast í London 19. aldar,
fyrstu iðnaðarstórborg sögunnar.
Og Makki með hnífinn er ekki jafn
rómantísk hetja og Hrói þegar hann
brennir börn inni, en hann varð ein
helsta fyrirmynd hinnar siðferði-
lega vafasömu andhetju, sem enn
lifir góðu lífi í dag.
Ádeilan gengur upp sem leikhús
að hluta til vegna eftirminnilegra
laglína. Þetta skildi Dylan líka,
enda hafa lög hans lifað af ótal end-
urflutninga. En hvort ádeilan skipti
í raun einhverju máli er svo önnur
saga. John Gay mistókst að útrýma
stéttakerfinu og Dylan gat ekki
stoppað Víetnamstríðið. Líklega
hafa aldrei verið jafn margir satír-
istar og í Berlín Weimarlýðveldis-
ins. En einn ofstopamaður öskraði
hærra en þeir allir. Hitler komst til
valda og hrakti Brecht frá Þýska-
landi, þaðan sem hann komst á end-
anum til Bandaríkjanna. Þar var
hann ákærður af nefnd McCarthy
fyrir að vera kommúnisti. Mack
the Knife varð seinna viðurnefni
Roberts McNamara varnarmála-
ráðherra, sem öðrum fremur bar
ábyrgð á stríðinu í Víetnam. Og
tæpum þremur áratugum eftir
dauða Brecht var lagið um Mack
notað í MacDonald‘s auglýsingu.
Ólíklegt er því að rentur bank-
anna lækki í kjölfarið á sýningu
Þjóðleikhússins. En lögin hitta
líklega enn í hjartastað.
valurg@frettabladid.is
Makki hnífur stígur á svið
ÓLAFUR EGILL EGILSSON í hlutverki Makka hnífs
Tilvalin jólagjöf
fyrir mömmur, ömmur
og aðrar drottningar.
Fæst í betri bókabúðum
og á www.baekur.is.
�����������������������
Ég var beðinn um að taka upp nýja plötu með Bogomil
Font í kjölfar vinsælda plötunnar
Ekki þessi leiðindi. Ég ræddi
við Bogomil um málið en hann
sagðist bara vilja taka upp plötu
með Kurt Weill.“
Niðurstaðan úr þessu samtali var
svo platan Út og suður. Þar syng-
ur heimsmaðurinn Bogomil lög
Weills á íslensku, ensku, frönsku
og þýsku. En hvernig hófst þessi
áhugi Bogomils á Weill?
„Þegar ég flutti til Bandaríkj-
anna hafði ég loksins tíma til að
hlusta á tónlist aftur. Ég sá þýsku
söngkonuna Ute Lemper syngja
lög eftir Kurt Weill á sviði í Chi-
cago árið 1994 og sökkti mér
ofan í hann í kjölfarið. Tíu árum
seinna sá ég hana aftur syngja
í Háskólabíói og kynntist Hrólfi
Sæmundssyni á þeim tónleikum.
Hrólfur sagðist vera að setja á
svið Happy End eftir þá Brecht,
Weill, og einkaritara þeirra Elisa-
betu Hauptmann. Ég heimtaði
að fá að vera með og bauðst til
að leika barþjón eða hvað sem
var. Ég var settur í hlutverk Sam
Wurlitzer, sem leikur móður í
glæpagenginu, svo ég fékk að
fara í kjól.“
Á plötunni Út og suður er að
finna tvö lög úr Happy End, Bil-
bao Song og Surabaya Johnny,
og tvö úr Túskildingsóperunni,
Pirate Jenny og Makka hníf, auk
annarra laga eftir Weill.
„Það komu stórkostlegir hlutir
út úr samstarfi þeirra Brechts og
Weills á millistríðsárunum, en Kurt
Weill gerði ekki síðri hluti seinna
meir í Bandaríkjunum. Ég var um
tíma mikill áhugamaður um mis-
munandi túlkanir á lögum hans
og kom mér upp ágætis safni.“
Og hver er besti túlkandinn? Fyrir
utan Bogomil, að sjálfsögðu.
„Ute Lemper er stórskemmtileg
en að henni ólastaðri finnst mér
eiginkona Weills, Lotte Lenya,
vera skemmtilegasti túlkand-
inn.“ Þess má til gamans
geta að Lenya lék sjóræn-
ingjann Jennýju fyrst allra á
frumsýningunni í Berlín, og
fékk Tony-verðlaunin fyrir sama
hlutverk rúmum aldarfjórðung
seinna á Broadway. Sumir muna
þó kannski best eftir henni
sem hinni morðóðu hjúkr-
unarkonu Rósu Klepp
(Rosa Klebb) í Bond-
myndinni From Russia
With Love. Bogomil mun
næst birtast með Milljóna-
mæringunum á annan í
jólum á hinu árlega Milla-
balli. En Sigtryggur mun
að sjálfsögðu bregða sér
í leikhús sem fyrst.
„Ég hlakka til að
fara að sjá Makka
hníf í Þjóðleik-
húsinu og býst
við mikluaf þeim
feðgum.“
Býst við miklu af þeim feðgum