Fréttablaðið - 25.10.2006, Blaðsíða 18

25. október 2006 MIÐVIKUDAGUR18
fréttir og fróðleikur
Svona erum við
> Fjöldi einstaklinga með einnefni eftir aldri
Kosningar um sæti í fulltrúadeild Bandaríkjaþings fara fram í nóv-
ember og allt virðist stefna í að demókratar nái þar meirihluta. Kosið
verður einnig um þriðjung sæta í öldungadeildinni, en þar virðist
baráttan vera jafnari. Repúblikanar hafa nú meirihluta í báðum
deildum.
Hvernig er bandaríska þingið uppbyggt?
Bandaríska þingið er í tveimur deildum, fulltrúadeild og öld-
ungadeild. Fulltrúadeild skipa 435 atkvæðisbærir þingmenn
og fjórir áheyrnarfulltrúar. Hver þeirra er fulltrúi kjördæmis
og er kosinn til tveggja ára. Sætum í fulltrúadeild er skipt
milli ríkja eftir mannfjölda, en hvert ríki á tvo öldunga-
deildarþingmenn, óháð mannfjölda.
Öldungadeildarþingmennirnir eru
því 100 talsins og er kjörtímabil
þeirra heil sex ár. Lög þurfa sam-
þykki beggja deilda til að öðlast
gildi. Þingið fundar í þinghúsinu á
Capitol-hæð í höfuðborginni Washington. Frá og með 2006 er 109.
löggjafarþing Bandaríkjanna í gangi.
Hver er munurinn á deildunum?
Deildirnar eru jafnar að nafninu til. Þó þarf samþykki öldungadeild-
ar til að tilnefningar Bandaríkjaforseta í til dæmis ráðherra- eða
dómarastöður taki gildi. Vantrauststillögur þurfa að fara í gegnum
fulltrúadeild.
Hvert er valdsvið þingsins?
Allt löggjafarvald alríkisins er í höndum þingsins, samkvæmt
stjórnarskrá Bandaríkjanna. Vald þingsins takmark-
ast líka af henni, því sumt er í höndum
ríkjanna sjálfa eða fólksins í landinu. Þingið
getur sett lög um al- og utanríkisviðskipti,
breytt sköttum, skipulagt dómstólana,
skipulagt heraflann og lýst yfir stríði auk
annars.
FBL-GREINING: BANDARÍSKA ÞINGIÐ
Yfirburðastöðu repúblikana ógnað
Heimild: Hagstofa Íslands
Þess er nú minnst að 40 ár
eru liðin frá því að Jóhann-
es Nordal Seðlabankastjóri
afhenti íslensku þjóðinni
Skarðsbók postulasagna
sem íslenskir bankar höfðu
keypt á uppboði í Lundún-
um. Skarðsbók var fyrsta
skinnbókin sem endurheimt
var til landsins.
Skarðsbók varð fyrsta handritið
sem Handritastofnun Íslands og nú
Stofnun Árna Magnússonar í
íslenskum fræðum fékk til varð-
veislu og ber hún safnmarkið SÁM
1. Af þessu tilefni hefur stofnunin
gefið út rit þar sem dr. Jóhannes
segir frá hinum flókna og spenn-
andi aðdraganda þess að handritið
var keypt. Næstkomandi laugar-
dag verður Skarðsbók komin á
handritasýningu Árnastofnunar í
Þjóðmenningarhúsi þar sem hún
verður til sýnis með öðrum hand-
ritum.
Skarðsbók postulasagna
Skarðsbók var líklega skrifuð í
klaustrinu að Helgafelli fyrir Orm
lögmann Snorrason á Skarði um
1360. Hún er safnrit eins og flestar
hinna stærri skinnbóka og eru á
hana skráðar ellefu postulasögur,
upphaflega 95 blöð sem skrifuð
voru af þremur mönnum. Ormur
lögmaður gaf bókina kirkjunni á
Skarði þar sem hennar er getið
með eignum kirkjunnar allt til árs-
ins 1827. Þá bregður svo við að
bókin hverfur. Var það trú nor-
rænna fræðimanna á þessum tíma
að Skarðsbók væri með öllu glöt-
uð.
Sir Thomas Phillipps
Árið 1891 skýrði Eiríkur Magnús-
son í Cambridge frá því að hann
hafi vorið 1890 séð íslenskt skinn-
handrit í skrá um handritasafn Sir
Thomas Phillipps sem við nánari
eftirgrennslan reyndist vera Codex
Scardensis eða Postulasögurnar
frá Skarði.
Phillipps þessi var sérvitringur
sem talinn er hafa átt mesta hand-
rita- og bókasafn sem nokkru sinni
hefur verið dregið saman af einum
manni. Hann arfleiddi dótturson
sinn að handritasafni sínu sem
gerði það að ævistarfi að selja
handritin sem afi hans hafði safnað
með mikilli fyrirhöfn. Eftir stríðið
voru þau handrit sem eftir voru af
Phillipps-safninu seld bræðrunum
Lionel og Philip Robinson sem áttu
bókaverslun í London. Þeirra á
meðal var Skarðsbók.
Bankamenn reyna handritakaup
Haustið 1959 sat bankastjórn
Landsbanka Íslands á rökstólum
um hvernig mætti minnast 75 ára
afmælis bankans með verðugum
hætti. Bankastjórnin hafði spurnir
af því að Skarðsbók væri í eigu
bóksala í London og jafnvel til sölu.
Sú hugmynd fæddist að minnast
afmælis bankans með því að kaupa
handritið og færa Háskólanum það
að gjöf. Hófst nú eftirgrennslan
hjá Robinson-bræðrum en þau svör
fengust að þeir ætluðu sér ekki að
selja handritið að svo komnu. Þeir
bræður vildu ekki selja frá sér
handritið öðruvísi en með uppboði
enda erfitt að verðleggja svo gam-
alt og fagurt verk. Uppboð var ekki
á dagskrá bræðranna og áform um
kaup bókarinnar því lögð til hliðar
um sinn.
Fyrsta, annað og þriðja
Haustið 1965 bárust þær fréttir að
til stæði að selja Skarðsbók á upp-
boði hjá hinu fornfræga uppboðs-
fyrirtæki Sotheby & Co. Strax var
farið að íhuga hvort Seðlabankinn
gæti skipulagt átak bankastofnana
til að bjóða í Skarðsbók. Seðlabank-
inn hafði á þessum árum undir
höndum sjóð sem í voru lögð viður-
lög sem innheimt voru af útgáfu
innistæðulausra ávísana. Hug-
myndin var sú að verulegur hluti
kaupverðs handritsins gæti komið
úr þessum sjóði, en afganginum
yrði síðan skipt milli allra bank-
anna í landinu. Ríkisstjórnin var
höfð með í ráðum og haft var sam-
band við formenn stjórnarand-
stöðuflokkana. Það var einróma
niðurstaða allra að vinna að málinu
en jafnframt halda því leyndu fram
yfir væntanlegt uppboð.
Norskur fornbókasali, Torgrim
Hannas að nafni, var fenginn til að
mæta á uppboðið fyrir hönd
íslensku bankanna. Einnig var
samið við Hambros-banka í Lond-
on um að senda fulltrúa á uppboðið
til að greiða fyrir bókina og taka
hana í sína vörslu. Þeim var svo
greint frá því að þeim væri heimilt
að greiða allt að 35 þúsund sterl-
ingspund fyrir bókina.
Þegar að uppboðinu kom var
ljóst að mikill áhugi var fyrir hinu
fagra íslenska handriti. Bæði
Morgunblaðið og Vísir sendu blaða-
menn til að fylgjast með uppboðinu
og í frásögnum þeirra má lesa um
hið rafmagnaða andrúmsloft sem
var í salnum þennan dag.
Útlegðinni lokið
Síðasta boð átti Torgrim Hannas,
36.000 sterlingspund eða tæpar 42
milljónir að núvirði. Ljóst var að
hurð hafði skollið nærri hælum því
bandarískur handritasafnari hafði
boðið á móti honum allan tíman.
Hannas ætlaði sér ekki að bjóða
hærra enda hafði hann ekki heim-
ild til þess. Strax að uppboðinu
loknu var hringt í Seðlabankann
með þau tíðindi að tekist hefði að
kaupa handritið og var þeim fregn-
um fagnað af banka- og ráðamönn-
um þjóðarinnar. Skarðsbók var á
leiðinni heim eftir langa útlegð.
Ómetanlegur fengur
Einhverjum þykir Skarðsbók post-
ulasagna kannski hafa verið dýru
verði keypt. Það má þó ljóst vera
að með framtaki íslenskra banka-
manna var ómetanlegum menning-
arfjársjóði íslensku þjóðarinnar
tryggður veglegur sess innan um
önnur stórvirki forfeðranna. Það
verður seint fullþakkað.
Skarðsbók slegin íslenskri þjóð
Skarðsbók er gerð á þeim tíma þegar bókagerð stóð á sem hæstu stigi á
Íslandi. Hún er í stóru broti og auðséð er að sá sem lét skrifa bókina hefur
viljað hafa hana sem glæsilegasta í útliti. Letrið er með stærsta móti eftir því
sem gerist í íslenskum handritum, kapítulafyrirsagnir skrifaðar með rauðu
bleki en upphafsstafir eru dregnir með ýmsum litum. Eru litirnir fjölskrúðugri
og með meiri blæbrigðum en í flestum öðrum íslenskum handritum. Upp-
hafsstafir eru stærstir við upphaf hverrar sögu og eru myndir af postulunum
þar fagurlega dregnar.
Áður en handritið var sent til Íslands var gert við það. Viðgerðin fólst í
því að slétta og styrkja einstök blöð eftir þörfum og festa þau hvert og eitt
við kjalgeira úr sauðskinni, en til hlífðar voru ný, ljós sauðskinnsblöð sett á
milli allra blaðanna. Bókin var síðan bundin í spjöld úr mahóní með kili úr
hvítu svínsleðri og henni komið fyrir í kassa úr rósaviði fóðruðum að innan.
„Í þessum umbúnaði fer vel um Skarðsbók, svo að nú ætti hún að geta
varðveitzt öldum saman og óbornum kynslóðum til ánægju og metnaðar-
auka,“ skrifar Ólafur Halldórsson, sérfræðingur á Stofnun Árna Magnússonar
í íslenskum fræðum, um bókina þegar viðgerð hennar var lokið.
Jóhannes Nordal, fyrrverandi Seðlabankastjóri, skrifaði mörgum árum
síðar um reynslu sína þegar hann sá handritið fyrst og er til vitnis hversu
tilkomumikið handritið er. „Á borðinu lá Skarðsbók okkur til sýnis í hinu
lausa pappírsbandi sem Sir Thomas Phillipps hafði látið vinnuhjú sín sauma
og ganga frá eftir sinni fyrirsögn. Þótt umbúnaðurinn væri fátæklegur, var
handritið að mestu í góðu ástandi og heillandi að líta hinar glæsilegu síður
þess í fyrsta sinn.“
Skarðsbók postulasagna
Ísland braut-
ryðjandi
SPURT & SVARAÐ
TETRA-FJARSKIPTAKERFIÐ
LISTAVERK MIÐALDA Upphafsstafir eru
stærstir við upphaf hverrar sögu, og
eru myndir af postulunum þar fagur-
lega dregnar.
SKARÐSBÓK Bókin var upphaflega 95
síður að lengd en á löngu ferðalagi
fækkaði þeim um eina. Þegar bókin var
keypt voru öll blöðin stök og illa farin.
Björn Bjarna-
son, dóms-og
kirkjumálaráð-
herra, var einn
þriggja ráðherra
sem á föstudag
komst að sam-
komulagi um
að stofnað verði
nýtt fjarskipta-
fyrirtæki, Öryggisfjarskipti ehf., sem
á að byggja upp og reka fullkomið
fjarskiptakerfi, Tetra-fjarskiptakerfið,
sem notað verður við öryggis- og
neyðarþjónustu á öllu landinu.
Hvað er Tetra-fjarskiptakerfið? Staf-
rænt fjarskiptakerfi sem er sérstaklega
gert fyrir neyðar- og öryggisþjónustu,
það er langdrægt hóptalkerfi, sími og
gagnaflutningakerfi.
Af hverju er mikilvægt að koma
kerfinu upp? Ísland er brautryðjandi í
að nota slíkt kerfi á jafn víðtækan hátt
og nú verður gert, upplýsingar berast
hratt og vel og stjórnun og samhæfing
verður markviss. Unnt er að ferilvakta
öll farartæki og mannafla, sem eru að
störfum, sem styttir viðbragðstíma.
Hverju breytir kerfið? Á næstunni
verður sendum fjölgað, svo að
næsta vor er gert ráð fyrir, að kerfið
nái til landsins alls. Með því verður
einfaldlega bylting í fjarskiptum vegna
öryggis- og neyðarþjónustu.
FRÉTTASKÝRING
SVAVAR HÁVARÐSSON
svavar@frettabladid.is
BJÖRN BJARNASON
Dóms- og kirkju-
málaráðherra.
0–9 ára 40–49 ára

80 ára og eldri
8.478
21.479
7.117
Borgartún 35 • 105 Reykjavík • sími 511 4000 • fax 511 4040 • utflutningsrad@utflutningsrad.is
www.utflutningsrad.is
Markaðsnefnd um íslenska hestinn auglýsir eftir umsóknum um
styrki til markaðstengdra verkefna erlendis. Nefndin starfar á vegum
landbúnaðarráðuneytisins en Útflutningsráð Íslands fer með daglega
umsýslu nefndarinnar.
Markmið með starfi nefndarinnar eru:
· að auka útflutningsverðmæti hrossa.· að auka verðmæti framleiðsluvara sem tengjast
íslenska hestinum.
· að auka hlutfall ferðamanna sem nýta sér
hestatengda ferðaþjónustu.
Til að ná þessum markmiðum hefur nefndin til ráðstöfunar fjármagn
til styrkja. Megináhersla er lögð á styrkveitingar til útgáfu- og
kynningarmála, markaðssetningar og annarra verkefna sem styðja
við hrossaræktendur, framleiðendur og ferðaaðila sem heildstæða
atvinnugrein. Umsækjendur geta verið einstaklingar, fyrirtæki,
stofnanir og samtök. Ekki eru veittir styrkir til fjárfestinga.
Umsóknarfrestur er til 13. nóvember nk.
Ítarlegar upplýsingar um úthlutunarreglur nefndarinnar og
umsóknareyðublöð er að finna á vefsíðu Útflutningsráðs Íslands
www.utflutningsrad.is.
Markaðsnefnd
um íslenska hestinn
Styrkumsókn
P
IP
A
R

•
S
ÍA

•
6
05
94