Fréttablaðið - 15.11.2006, Qupperneq 18

fréttir og fróðleikur
Efnisatriði laga um frjáls-
an atvinnu- og búseturétt
launafólks innan Evrópska
efnahagssvæðisins eru
umdeild. Þau tóku gildi 1.
maí á þessu ári. Síðan hafa
komið hingað 2.449 ríkis-
borgarar, sem skráðir eru
hjá Vinnumálastofnun, frá
átta löndum sem nýlega
gengu í Evrópusambandið.
Líklega má telja að fjöldinn
sé umtalsvert meiri.
Stækkun EES tók gildi 1. maí 2004
er tíu ríki urðu formlega hluti af
samningsaðilum EES til viðbótar
þeim sem fyrir voru.
Þessi ríki voru Eistland, Lett-
land, Litháen, Kýpur, Malta, Pól-
land, Slóvakía, Slóvenía, Tékkland
og Ungverjaland.
Grundvallaratriðið í samninga-
viðræðum ríkjanna um aðild að
Evrópusambandinu og EES var að
gera ráð fyrir heildstæðum lögum
og reglum sem næðu til svæðisins í
heild. Byggðist þetta atriði á því að
nauðsynlegt væri að efla svæðið
sem eina heild og auðvelda þannig
nýjum ríkjum sambandsins að
aðlagast efnahagslegum og samfé-
lagslegum stoðum sem EES og Evr-
ópusambandið byggja á.
Í þessum samningaviðræðum
tókust á viðhorf sem annars vegar
byggðust á hagsmunum einstakra
ríkja, og getu þeirra til þess að tak-
ast á við boðaðar breytingar, og
hins vegar lagalegum rétti íbúa í
löndum EES til atvinnu og búsetu
innan svæðisins í heild.
Niðurstaða viðræðnanna var sú
að ekki væri hægt, út frá lögum og
reglum EES, að fallast á takmark-
anir á lagalegum rétti fólks til
atvinnu og búsetu í sumum ríkjum
en öðrum ekki. Heildstæð lög
þurftu að ná jafnt til allra íbúa í
löndunum.
Fallist var á að semja um sérstaka
aðlögun á löggjöf Evrópusam-
bandsins og EES gagnvart aðildar-
ríkjunum á tilteknum sviðum,
meðal annars er tók til frelsi laun-
þega til flutninga innan EES. Samn-
ingarnir um inngöngu átta af lönd-
unum tíu, það er Eistlands,
Lettlands, Litháens, Póllands, Sló-
vakíu, Slóveníu, Tékklands og Ung-
verjalands, gerðu því ekki ráð fyrir
að þeir tækju gildi fyrr en 1. maí á
þessu ári.
Enn fremur var í samningunum
ákvæði sem heimilaði öllum ríkjum
sem tilheyrðu Evrópska efnahags-
svæðinu að fresta gildistöku lag-
anna til 1. maí 2011. Íslensk stjórn-
völd ákváðu að nýta sér ekki þennan
rétt í ljósi aðstæðna sem voru fyrir
hendi á íslenskum vinnumarkaði.
Harkalega hefur verið deilt um
hvort íslensk stjórnsýsla hafi verið
tilbúin til þess að taka á móti þeim
mikla fjölda sem hingað hefur
komið frá 1. maí. Forsvarsmenn
verkalýðsfélaga víða um land hafa
sagt það óheillaskref að nýta ekki
frestinn sem mögulegt var að fá,
sérstaklega á grundvelli þess að
„frjálst flæði vinnuafls myndi stór-
skaða það markaðslaunakerfi sem
viðgengist hefur á íslenskum vinnu-
markaði á liðnum árum og áratug-
um“, eins og Vilhjálmur Birgisson,
formaður Verkalýðsfélagsins á
Akranesi, lét hafa eftir sér í fjöl-
miðlum 4. apríl á þessu ári.
Innan Alþýðusambands Íslands
var málið rætt til mergjar meðal
annars í miðstjórn sambandsins
þar sem sitja fimmtán fulltrúar.
Niðurstaða sambandsins var sú
að skynsamlegast væri að fallast á
skárri kostinn af tveimur sem fyrir
hendi voru, að mati forsvarsmanna
ASÍ. Hann miðaði að því að opna
fyrir komu launafólks frá nýju
aðildarríkjunum í beint ráðningar-
samband við atvinnurekendur. Í
stað þess að vera með reglurnar á
þann veg að banna þeim að komast
í beint ráðningarsamband og opna
einungis fyrir för þeirra hingað í
gegnum svokallaðar starfsmanna-
leigur. Þessi niðurstaða sambands-
ins var umdeild og hefur ekki enn
náðst um hana víðtæk sátt innan
verkalýðshreyfingarinnar.
Nokkuð harkalega var deilt um
þessi mál á Alþingi þegar þau voru
til umræðu. Jón Kristjánsson,
þáverandi félagsmálaráðherra, var
flutningsmaður frumvarpsins um
atvinnu- og búseturétt launafólks
innan EES og var töluvert um það
rætt og deilt. Hann sagði, í ræðu
sinni á Alþingi 21. apríl, að niður-
stöður stjórnvalda byggðust á
heildstæðu mati Alþýðusambands
Íslands og aðila vinnumarkaðarins.
Magnús Þór Hafsteinsson, vara-
formaður Frjálslynda flokksins,
sagði það óskiljanlegt að íslensk
stjórnvöld hafi ekki fallist á að nýta
sér frest til þess að aðlaga íslenska
stjórnsýslu og sagði meðal annars í
ræðu á Alþingi eftir að félagsmála-
ráðherra hafði lokið máli sínu: „Ég
vil taka það skýrt fram að ég er
ekki að flytja þessa ræðu hér vegna
þess að ég hafi eitthvað á móti
útlendingum. Ég set hins vegar
mjög alvarlegan fyrirvara við það
að við Íslendingar séum í stakk
búnir að taka við bylgju sem ég er
viss um að mun koma.“ Magnús Þór
hefur síðan frá því greint að hann
telji innflytjendamál í miklum
ólestri meðal annars vegna ákvörð-
unar stjórnvalda.
Þrátt fyrir að útlendingum hér á
landi hafi fjölgað umtalsvert það
sem af er ári hefur atvinnuleysi
minnkað frá því í maí, samkvæmt
úttekt Vinnumálastofnunar.
Atvinnuástand á Íslandi hefur verið
eitt það besta í Evrópu um nokkurt
skeið og hafa forsvarsmenn Sam-
taka atvinnulífsins á það bent að án
mikillar fjölgunar útlendinga á
þessu ári hefði erfiðlega getað
gengið hjá fyrirtækjum að halda
úti þjónustu og framleiðslu í takt
við áætlanir, sem síðan hefði getað
leitt til óðaverðbólgu og harðrar
lendingar í hagkerfinu síðar meir.
Atvinnuleysi og fátækt í nýju
aðildarríkjum Evrópusambandsins
og EES hefur verið viðvarandi und-
anfarin ár. Sem dæmi var atvinnu-
leysi í Póllandi átján prósent 1. maí
á þessu ári og fimmtán prósent í
Slóveníu á sama tíma. Frá þessum
löndum hefur fjöldi fólks flutt til
svokallaðra opinna landa inna EES
frá 1. maí. Sá fjöldi liggur ekki
nákvæmlega fyrir en talið er að
hundruð þúsunda hafi flutt frá
þessum löndum.
Í lok síðasta árs voru 13.778
erlendir ríkisborgarar búsettir hér
á landi en þeim hafði fjölgað um
3.081 í lok júní. Nákvæmar tölur
um komu útlendinga hingað eftir
júní hafa ekki verið teknar saman
en samkvæmt tölum Vinnumála-
stofnunar hafa 2.449 útlendingar
frá nýju ríkjum EES komið hingað
eftir 1. maí og 422 frá ríkjum utan
EES.
Atvinnu- og búseturéttur grund-
vallaratriði í samningaviðræðumAlmenn hags-
munagæsla
Bandaríska þingið og stríðið í Írak