Fréttablaðið - 14.04.2007, Blaðsíða 34

S
tærstu utanríkismálin hjá stjórn-
málaflokkunum í komandi kosn-
ingum virðast annars vegar vera
Evrópumál og hins vegar hvert
umfang utanríkisþjónustunnar
eigi raunverulega að vera. Hér
að neðan verður samband Íslands við Evr-
ópusambandið (ESB) í gegnum samninginn
um Evrópska efnahagssvæðið skoðað auk
þess sem farið verður yfir vöxt og umfang
sendiráða og skyldra kostnaðarliða.
Íslenska utanríkisþjónustan rekur alls
sautján sendiráð, fjórar fastanefndir gagn-
vart alþjóðastofnunum auk tveggja sendi-
ræðisskrifstofa. Auk þess starfa sex sendi-
herrar á vegum utanríkisráðuneytisins hér
á landi.
Samkvæmt fjárlagafrumvarpi ársins
2007 er kostnaður ríkissjóðs vegna þessa
reksturs alls 1.773 milljónir króna. Þegar
núverandi stjórnarflokkar tóku við árið
1995 var sá kostnaður 625 milljónir, eða
um 970 milljónir á núvirði. Kostnaðurinn
hefur því aukist um tæplega 83 prósent frá
því að núverandi stjórnarmeirihluti tók við
árið 1995, en bæði Framsóknarflokkur og
Sjálfstæðisflokkur hafa farið með utanrík-
isráðuneytið á þeim tíma.
Dýrust í rekstri er fastanefnd Íslands
hjá Sameinuðu þjóðunum í New York sem
kostar landann 134 milljónir króna á þessu
ári. Átta manns starfa hjá henni sem þýðir
að kostnaður vegna hvers starfsmanns er
tæplega sautján milljónir króna.
Alls starfa 147 manns hjá sendiráðum,
fastanefndum og sendiræðisskrifstofum
erlendis auk hinna sex sendiherra sem
staðsettir eru hér á landi. Flestir þessara
starfsmanna starfa hjá sendiráðinu í
Brussel og Evrópusambandinu (sameigin-
legt sendiráð), eða 21 alls. Auk hinna föstu
starfsmanna eru fjórir starfsnemar í jafn-
mörgum sendiráðum erlendis. Þá eru nán-
ast öll sendiráð með bílstjóra á sínum
snærum.
Grunnlaun sendiherranna, hvort sem þeir
starfa hérlendis eða á erlendri grundu, eru
nú 565.357 krónur. Þeir sem eru staðsett-
ir á Íslandi fá auk þess greiddar sérstakar
einingar samkvæmt ákvörðun kjararáðs,
en einingarfjöldinn ræðst af verksviði og
verkefnum hvers sendiherra.
Erlendis fá sendiherrarnir greiddar sér-
staka staðaruppbót, sem er kostnaðar-
greiðsla vegna búsetu erlendis. Ekki fékkst
uppgefið hver hún væri að öðru leyti en að
upphæð hennar væri „ákveðin með hlið-
sjón af alþjóðlegum verðsvæðaútreikning-
um og verðlagsþróun í hverju ríki“. Þó má
ætla að staðaruppbótin hækki heildarlaun
sendiherranna töluvert.
Allir flokkarnir koma inn á samband Ís-
lands við Evrópusambandið (ESB) í stefnu-
skrám sínum þótt nálgun þeirra sé æði
misjöfn. Það samband er í dag rammað
inn í samninginn um Evrópska efnahags-
svæðið (EES) sem gekk í gildi 1. janúar
1994. Í grófum dráttum snýst samningur-
inn um að hið svokallaða fjórfrelsi (frjálst
flæði vöru, þjónustu, fólks og fjármagns)
hefur verið framlengt til þriggja ríkja utan
ESB: Íslands, Noregs og Liecthenstein.
Ríkin þrjú fá því frjálsan og tolllausan að-
gang að innri markaði ESB á öllum sviðum
utan landbúnaðar, náttúruauðlinda og „ann-
arra mála er varða þjóðarhag aðildarríkja
samningsins“.
Í staðinn skuldbinda ríkin sig til þess
að innleiða allar þær reglur, reglugerðir
og staðla sem ESB ákveður og snerta fleti
EES-samningsins án þess að þau fái að
koma að mótun þeirra eða ákvörðunar-
tökuferli. Þetta þýðir á mannamáli að um
80 prósent allrar ESB-löggjafar verður að
lögum á Íslandi án þess að við höfum nokk-
uð um það að segja. Þær framkvæmdir og
reglugerðir eru yfir fjögur þúsund frá því
að samningurinn gekk í gildi.
Þessi skortur á aðkomu að ákvörðunar-
ferlinu hefur oft á tíðum verið kallaður
lýðræðishalli, enda er verið að innleiða lög-
gjöf hjá sjálfstæðu ríki sem ákveðin er hjá
alþjóðastofnun sem ríkið er ekki aðili að.
Öllum ætti því að vera ljóst hversu gífur-
lega víðtæk áhrif EES-samningurinn hefur
haft á íslenskt samfélag á síðastliðnum
þrettán árum.
Samningurinn er Íslendingum gífurlega
mikilvægur. Árið 2005 fór um 60 prósent
alls útflutnings frá Íslandi til aðildarríkja
ESB og það hlutfall hækkar upp í um 66
prósent ef Noregur og Liecthenstein eru
tekin með í dæmið. Þá er um 58 prósent
alls innflutnings til Íslands frá ESB-lönd-
um og sú tala hækkar í 70 prósent ef hinum
löndum EES-samningsins er bætt inn.
En það eru fleiri gallar á gjöf Njarðar
en hinn svokallaði lýðræðishalli. Aðgengið
að innri markaðinum er nokkuð kostnaðar-
samt líka. Ísland, Noregur og Liecthenstein
hafa nefnilega alltaf greitt ákveðnar fjár-
hæðir í hinn svokallaða þróunarsjóð ESB
sem er hluti af EES-samningnum.
Í aðdraganda þess að tíu ný ríki gengu inn í
ESB 1. maí 2005 þurftu ríkin að semja á ný
um aukin framlög til þróunarsjóðsins.
Eftir langvarandi samningsviðræður
varð niðurstaðan sú að ríkin greiddu 600
milljónir evra (um 53,4 milljarðar á nú-
virði) á fimm ára fresti í sjóðinn sem yrði
skipt upp milli Spánar, Portúgals, Grikk-
lands og nýju aðildarríkjanna tíu. Norð-
menn greiða 95 prósent þessarar upphæð-
ar en Íslendingar um fimm prósent. Auk
þess greiða Norðmenn svipaða upphæð
aukalega til frekari þróunar innan sam-
bandsins. Kostnaður ríkjanna þriggja við
EES-samninginn er því rúmlega 100 millj-
arðar á fimm ára fresti, eða um 20 millj-
arðar á ári.
Kostnaður Íslands vegna EES-samningsins
er samkvæmt þessum tölum rúmur millj-
arður á ári. Sú upphæð sem Norðmenn
greiða undirstrikar að mörgu leyti hversu
mikilvægt það er fyrir Íslendinga, og líf-
tíma EES-samningsins, að missa Norðmenn
ekki út úr samningnum. Það yrði Íslending-
um og Liectensteinum líklega afar erfitt að
halda honum á lífi án þeirra.
Stefna Baráttusamtakanna í utanríkis-
málum liggur ekki fyrir og því er hún ekki
tekin með í þessari umfjöllun.
Utanríkisþjónusta Íslands er dýr í rekstri.
Ríkisendurskoðun hefur gert alvarlegar
athugasemdir við að ítrekað hafi verið
farið fram úr fjárheimildum og krafðist
nýlega aðgerða til þessa að sporna við
framúrkeyrslunni. Utanríkismál og stefna
flokkanna í þeim málaflokki er eitt þeirra
mála sem kosið verður um í vor. Í fjórðu
kosningagreininni af átta skoðuðu blaða-
mennirnir Magnús Halldórsson og Þórður
Snær Júlíusson umsvif íslensku utanríkis-
þjónustunnar, stefnur flokkanna og
margþætt áhrif íslenskrar utanríkistefnu.
Hver eru viðhorf flokkanna til aðildar að
Evrópusambandinu? Hvaða sendiráð er
dýrast í rekstri? Leitast var við að skýra
málin og setja þau fram á einfaldan hátt.
EES og útþanin utanríkisþjónusta