Fréttablaðið - 16.06.2007, Blaðsíða 30

B
ogi hlaut í fyrra um-
hverfisverðlaun
Norðurlandaráðs
fyrir hafrannsóknir
sínar en Fréttablað-
ið náði af honum tali
á fjölþjóðlegri ráðstefnu um áhrif
loftslagsbreytinga á heimskauta-
svæðunum, sem fram fór í norður-
norsku háskólaborginni Tromsö
í liðinni viku undir yfirskriftinni
„Bráðnun íss – heitt mál?“
Spurður hvort rannsóknir sýni
nú þegar að hinar hnattrænu lofts-
lagsbreytingar séu farnar að hafa
áhrif á hafstraumana í Norður-
Atlantshafi segir Bogi að enn
sem komið er hafi það ekki sann-
ast. „Það eru samt til rannsóknir
sem þykja gefa vísbendingar um
að breytingar séu að verða,“ segir
Bogi. „En okkar eigin mæling-
ar og aðrar sem ég þekki til gefa
engar skýrar vísbendingar um að
enn séu neinar breytingar orðnar
á hafstraumunum.“
Í erindinu sem Bogi flutti á ráð-
stefnunni í Tromsö sagði hann
að lítill vafi væri á því að bráðn-
un heimskautaíssins og hlýnun-
in í Norðurhöfum muni koma til
með að hafa áhrif á færibandið
svonefnda, það kerfi kald- og hlý-
sjávarstrauma í heimshöfunum
sem veldur því að hinn hlýi Golf-
straumur teygir sig eins langt
norður eftir Atlantshafinu og raun
ber vitni.
Að mati Boga sé því full ástæða
til að hafa áhyggjur af þróuninni.
Hlýnun sjávar, sem þegar sé stað-
reynd, og hugsanlegar breyting-
ar á hafstraumunum gætu haft
alvarlegar afleiðingar í för með
sér. Jafnvel mjög litlar breyting-
ar gætu haft mikil áhrif á fiski-
stofnana.
Til útskýringar segir Bogi að Fær-
eyjar og Ísland liggi á mörkun-
um milli hlýsjávar og kaldsjáv-
ar. Mörkin liggi eiginlega um Ís-
land. „Fyrir okkur geta jafnvel
litlar breytingar haft miklar af-
leiðingar. En hverjar þær verða
nánar tiltekið er mjög erfitt að
sjá fyrir. Við reiknum til dæmis
gjarnan með að ef sjórinn norður
af Íslandi hlýnar þá muni norsk-
íslenska síldin aftur fara að leita
þangað í meiri mæli. Það er vissu-
lega mögulegt, en við ættum líka
að hafa í huga að síldin er hluti
af mjög flóknu vistkerfi og það
eru margir óvissuþættir tengdir
loftslagsbreytingum í þessu sam-
bandi,“ segir Bogi.
Sérstaklega beri að hafa í huga
að þær loftslagsbreytingar sem
fyrirsjáanlegar séu á þessari öld
muni verða mun umfangsmeiri
en þær sem þegar hafi orðið. „Það
er því mjög erfitt að spá fyrir um
hvaða breytingar munu eiga sér
stað, en ég er ekki í neinum vafa
um að breytingar verði.“
Spurður hvort þessar breyting-
ar muni snerta flesta fiskistofna
segist Bogi telja að enginn vafi sé
á því. „Verði sjórinn hlýrri hafa
fiskistofnarnir tilhneigingu til
að færa sig norður á bóginn. Það
höfum við séð áður. En það eru
svo margar aðrar breytingar sem
kerfið verður fyrir, sérstaklega ef
hafstraumarnir breytast, ef vinda-
far breytist, og svo framvegis. Ég
tel að það eina sem hægt er að slá
föstu, að minnsta kosti hvað varð-
ar flesta fiskistofna og mið, er að
það verði stöðugar breytingar.
Allt vistkerfið mun verða breyt-
ingum undirorpið vegna loftslags-
breytinganna. Sem þýðir einnig
að fiskveiðar verða breytingum
undirorpnar. Sem er eins og gefur
að skilja ekki sérstaklega heppi-
legt fyrir þá sem eru háðir þeim,“
segir Bogi.
Spurður hvort þetta þýði að til
dæmis Íslendingar ættu ekki að
láta sitt eftir liggja til að verka á
móti loftslagsbreytingunum segir
Bogi að svo sé tvímælalaust. „Ég
tel að allir ættu að leggja sig fram
um þetta. Að hluta til vegna þess
að við berum að sjálfsögðu með-
ábyrgð fyrir alla heimsbyggðina,
og við verðum að hafa í huga að
þeir sem verst verða úti af völd-
um loftslagsbreytinganna verða
fátæku löndin, sem eiga enga sök
á þessu,“ segir Bogi.
Önnur brýn ástæða fyrir Fær-
eyinga og Íslendinga að gera það
sem þeim er fært í þessu sam-
hengi tengist breytingunum sem
vænta megi að loftslagsbreyt-
ingarnar muni hafa á fiskistofn-
ana. „Ef við erum heppin og það
verða ekki svo miklar breytingar
á fiskistofnunum og hafstraumun-
um munu loftslagsbreytingarn-
ar snerta okkur minna. En þetta
gæti hæglega farið á allt annan og
verri veg. Verði breytingar á haf-
straumunum getum við þurft að
búa okkur undir mjög alvarlegar
afleiðingar fyrir fiskveiðar á Fær-
eyja- og Íslandsmiðum.“
Eru þá hugsanlegar breytingar á
hafstraumunum það sem ber að
hafa mestar áhyggjur af, frekar
en hlýnun sjávar? Um þetta segir
Bogi, að nú þegar sé sjórinn far-
inn að hlýna, það sé staðreynd.
Hvort það tengist hlýnun lofts-
lags í heiminum sé ekki vitað
með vissu. En vitað sé að meira
sést nú af fiskitegundum á okkar
norðlægu miðum sem annars eiga
heimkynni sunnar.
„Hvað okkur í Færeyjum varð-
ar væri alvarlegast ef að sá armur
Golfstraumsins sem gengur norð-
ur fyrir Færeyjar skyldi veikjast,
þá gæti svo farið að kaldur sjór
úr Norðurhöfum myndi leita inn
á okkar mið. Þetta væri um fimm
gráðum kaldari sjór en er vana-
lega við Færeyjar, og það gæti því
haft mjög alvarlegar afleiðingar
fyrir okkur,“ segir Bogi.
Rannsóknir bendi einnig til að
mikilvægustu botnfiskstofnarnir
þorskur og ýsa séu mjög háð hita-
stiginu að vetri til. Svo virðist sem
það sé því betra fyrir þessa stofna
þeim mun kaldara sem það er
yfir vetrarmánuðina, fyrstu mán-
uði ársins. En erfitt sé að meta á
þessu stigi hversu áreiðanlegar
þessar rannsóknaniðurstöður eru.
„Samanlagt gerir þetta að ég
tel að Færeyjar gætu orðið fyrir
mjög alvarlegum afleiðingum
vegna loftslagsbreytinganna. En
það er mjög erfitt að segja fyrir
um þær,“ segir Bogi.
En hvað með hækkun sjávarmáls,
sem spáð hefur verið að verði
einn fylgifiskur loftslagsbreyt-
inganna? Bogi bendir á, að sam-
kvæmt spá sérfræðinganefndar
Sameinuðu þjóðanna um lofts-
lagsmál, IPCC, sé gert ráð fyrir
að sjávarmál hækki um tæplega
einn metra á öldinni. En hann
hafi séð aðrar rannsóknir sem
segi að vísbendingar séu um eitt-
hvað hraðari hækkun sjávarmáls.
Þetta muni hafa aukið sjávar-
rof í för með sér og koma verst
við þau lönd sem lægst liggja.
Á okkar slóðum kalli þetta að
minnsta kosti á auknar fjárfest-
ingar í hafnarmannvirkjum, sem
laga þurfi að hinu hækkandi
sjávarmáli.
Heimskautasvæðin geyma lykil-
inn að skilningi á hinum hnatt-
rænu loftslagsbreytingum. Þetta
segir Jan-Gunnar Winther, for-
stöðumaður Norsku heimskauta-
rannsóknastofnunarinnar (Norsk
Polarinstitutt) í Tromsö, en hann
var einn aðalgestgjafi alþjóð-
legu ráðstefnunnar „Bráðnun
íss – heitt mál“, sem fram fór í
Tromsö dagana 4. og 5. júní.
Er Winther ávarpaði ráðstefnu-
gesti sagði hann að vart væri
hægt að hugsa sér betri tíma en
nú til að halda alþjóðlegt heim-
skautaár. Beðinn að útskýra þetta
nánar segir hann, að þegar ákveðið var að
halda heimskautaárið fyrir 3-4 árum hafi
ekki sú athygli verið á loftslagsmálunum
og er nú – hún hafi vissulega verið fyrir
hendi meðal fræðimanna en ekki stjórn-
málaleiðtoga. Mikið hafi gerzt síðan.
„Nú fellur heimskautaárið tímalega
saman við þessa feiknalegu
pólitísku athygli; auk þess er at-
hygli á heimskautasvæðunum, þar
sem þau eru í ýmsu tilliti lykillinn
að skilningi á loftslagsbreyting-
unum. Hér gerast þær hraðast
og hér er hægt að bera kennsl á
þau fyrst og að mörgu leyti hafa
þær meira en svæðisbundna þýð-
ingu; þær hafa hnattræna þýð-
ingu,“ segir Winther. Þetta hafi
komið skýrt fram á ráðstefnunni,
svo sem hvað varðar bráðnun íss
og hvað það þýðir fyrir hin ýmsu
heimshorn.
Spurður hvort segja mætti að
Norðmenn væru fremstir í heiminum á
tilteknum sviðum heimskautarannsókna
svarar Winther að auðvitað sé erfitt að
keppa við stjórþjóðirnar, sem halda úti
öflugustu rannsóknarstofnununum. „En
kalt mat: á vissum sviðum erum við Norð-
menn fremstir í heimi,“ segir hann. „Eitt
þeirra er kallað paleoklima á fræðimáli,
rannsóknir á borkjörnum af hafsbotni og
úr jöklum til að safna upplýsingum um
loftslag langt aftur í tímann, allt að millj-
ónir ára.“ Þá segir Winther að mjög sterk
og gömul hefð sé fyrir hafrannsóknum í
Noregi, en sú hefð nái allt aftur til rann-
sókna Fridtjofs Nansen.
Hvað okkur í Færeyjum varðar væri alvarlegast ef að sá
armur Golfstraumsins sem gengur norður fyrir Færeyjar
skyldi veikjast, þá gæti svo farið að kaldur sjór úr Norður-
höfum myndi leita inn á okkar mið.
Áhrifin á miðin gætu orðið mikil
Bogi Hansen, haffræðingur í Færeyjum, segir litlar vísbendingar enn sem komið er um breytingar á hafstraumunum í Norður-
Atlantshafi. En hann tjáði Auðuni Arnórssyni að breytinga af völdum loftslagsbreytinga væri þegar farið að gæta á Færeyja- og
Íslandsmiðum og gengju spár eftir gætu þær breytingar orðið mjög miklar á næstu áratugum.