Fréttablaðið - 22.11.2007, Blaðsíða 36

36 22. nóvember 2007 FIMMTUDAGUR
Bankar eiga að vera gróðafyrir-
tæki, ekki félagsmálastofnanir.
Þess vegna voru ríkisbankarnir og
fjárfestingarsjóðir ríkisins færðir
í einkaeigu eins og gert hafði verið
víða annars staðar, svo sem í
Austur-Evrópu. Rök og reynsla að
utan höfðu sýnt, að einkaframtak
gefst yfirleitt betur en ríkis-
rekstur á fjármálamarkaði líkt og
annars staðar að því tilskildu, að
samkeppni sé næg.
Þetta sjónarmið vó svo þungt, að
andstæðingar einkavæðingar urðu
að endingu að leggja upp laupana.
Landsbankinn, Útvegsbankinn og
Búnaðarbankinn hlutu því
annaðhvort að loka búðinni líkt og
Viðtækjaverzlun ríkisins hafði
áður gert eða skipta um eigendur.
Einkavæðing bankanna dróst þó
lengi, því að viðnám gegn
einkavæðingu stendur jafnan í
réttu hlutfalli við veldi þeirra, sem
óttast að missa spón úr aski sínum.
Það tók mörg ár að koma bönkun-
um í einkaeigu og þá ekki upp á
önnur býti en þau, að báðir
þáverandi stjórnarflokkar tryggðu
sér áfram fótfestu – talsamband
eins og það heitir – í bönkunum.
Bergmál sögunnar
Ríkisbankarnir áttu skrautlega
fortíð, svo sem ráða má af
eftir farandi spurningu, sem Pétur
Benediktsson, síðar sendiherra,
bankastjóri og alþingismaður,
lagði fyrir Bjarna bróður sinn,
síðar forsætisráðherra, í bréfi 12.
marz 1934 og átti við Landsbank-
ann og Útvegsbankann:
„Fer ekki að koma að því, að
tímabært sé að breyta þeim
báðum í fangelsi og hleypa engum
út, nema hann geti með skýrum
rökum fært sönnur á sakleysi
sitt?“
Bjarni svarar 22. marz: „Hætt
er við að enn séu ekki öll kurl
komin til grafar um þá fjármála-
óreiðu og hreina glæpastarfsemi,
sem nú tíðkast í landinu ... Er þó
það, sem þegar er vitað, ærið nóg.
Bersýnilegt er, að þjóðlífið er
sjúkt. Kemur það ekki einungis
fram í svikunum sjálfum, heldur
einnig því, að raunverulega
„indignation“ er hvergi að finna
hjá ráðandi mönnum, persónuleg
vild eða óvild og stjórnmálahags-
munir ráða öllu, á báða bóga, um
hver afstaða er tekin. Slíkt fær
ekki staðizt til lengdar. Dagar
linkindarinnar og svika samá-
byrgðarinnar hljóta að fara að
styttast.“ Tilefnið var, að upp
komst um endurnýtingu máðra
peningaseðla, sem teknir höfðu
verið úr umferð. Kveldúlfsmálið
logaði á síðum blaðanna þessi
misseri. Verðfall á fiski og
heimskreppan höfðu komið illa við
sjávarútveginn. Skuldir útgerðar-
félagsins Kveldúlfs höfðu hlaðizt
svo upp í Landsbankanum, að
sumir töldu fyrirtækið ekki lengur
eiga fyrir skuldum. Allur útvegur-
inn var á hvínandi kúpunni,
skuldir Sambands íslenskra
samvinnufélaga (SÍS) voru
sambærilegar við skuldir Kveld-
úlfs, og engin veð voru heldur
fyrir þeim. Málið var leyst með
því, að Ólafur Thors, forstjóri
Kveldúlfs og formaður Sjálfstæðis-
flokksins, og Jónas frá Hriflu,
formaður Framsóknarflokksins,
tóku sér sæti hlið við hlið í
bankaráði Landsbankans 1936, og
hélt Ólafur sæti sínu þar nær
samfleytt til dauðadags 1964 og
var þó forsætisráðherra í fimm
ríkisstjórnum.
Jakob F. Ásgeirsson sagnfræð-
ingur rekur þessi bréfaskipti
Péturs og Bjarna í bók sinni Pétur
Ben. Ævisaga (1998). Mikið vantar
þó enn á það, að saga ríkisbankanna
– og stjórnmálaflokkanna! – hafi
verið fullsögð svo sem vert væri.
Ferskir vindar með fyrirvara
Bankarnir hafa í höndum nýrra
eigenda tekið stakkaskiptum á
örfáum árum. Íslenzk bankaþjón-
usta er orðin að gróandi útflutn-
ingsatvinnuvegi, og bankarnir
græða á tá og fingri með því auk
annars að taka háa vexti af
útlánum hér heima og greiða lága
vexti af innlánum. Þetta geta þeir
gert í skjóli lítillar samkeppni á
innlendum fjármálamarkaði. Að
vísu er fákeppni einnig reglan í
bankarekstri annarra landa.
Samanlögð markaðshlutdeild fimm
stærstu banka Noregs 2005 var 79
prósent, Finnlands 85 prósent og
Svíþjóðar 88 prósent, og eru
þessar hlutfallstölur hafðar til
marks um fákeppni þar. Á Íslandi
eru fjórir viðskiptabankar um
hituna, sé litið á sparisjóðina sem
eina heild, allir innlendir. Fjarvist
erlendra banka er óheppileg, því
að erlend samkeppni bætir
vaxtakjörin úti í heimi. Bönkunum
ber skylda gagnvart hluthöfum
sínum til að hagnast sem mest og
hafa vaxtamuninn eins mikinn og
þeir geta. Og þá bregður svo við,
að bankarnir leggjast í vörn, þegar
bent er á, að þeir græða á miklum
vaxtamun. Þeir þræta fyrir
vaxtamuninn, sem blasir við
flestum innlendum viðskiptavinum
bankanna, miklu meiri vaxtamun
en sömu bankar bjóða í útlöndum,
þar sem samkeppnin er meiri.
En bankarnir eru ekki félags-
málastofnanir, það er liðin tíð.
Bankar með fullu viðskiptaviti
ganga eins langt og þeir geta.
Ríkisvaldið þarf að veita þeim
aðhald með því að tryggja næga
samkeppni. Vandinn liggur þar.
Framsókn bankanna
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Björn Þór Sigbjörnsson, Kristján Hjálmarsson og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
issn 1670-3871
Í DAG | Viðskiptabankarnir
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Orkumál
Fá mál hafa verið jafn afdrifarík í stjórnmálum undanfarinna ára eins
og málefni Reykjavík Energy Invest. Nú
þegar borgarráð hefur samþykkt einróma
að vilji þess standi ekki til þess að standa
við þá ákvörðun að REI renni saman við
Geysi Green Energy hafa margir spurt
hvort það séu endalok þessa máls. Svarið
er nei. Ákvörðun borgarráðs er ekki upp-
hafið að endinum á þessu máli, í mesta
lagi endirinn á upphafinu.
Ég á sæti í þeim stýrihópi sem hefur á undanförn-
um vikum farið yfir allt málið og kallað fjölmarga til
viðtals. Trúnaður hefur ríkt um innihald umræðn-
anna, en sjálfsagt er að upplýsa að fyrst núna hillir
undir skýra tímalínu í þessu máli. Erfitt hefur reynst
að fá á hreint hverjir báru ábyrgð og hverjir tóku
ákvarðanir, en hvort tveggja er lykilatriði. Því
ákvarðanir taka sig ekki sjálfar, og þótt ýmsum í
Orkuveituhúsinu uppi á Hálsum fyndist þægilegast
núna að líta svo á að hlutirnir hafi bara gerst
einhvern veginn, verðum við að komast til botns í
málinu til að geta dregið af því lærdóm.
Þegar tímalínan liggur fyrir, geta lögfræðingar
farið yfir ýmsa þætti málsins sem lítið
hafa verið til umfjöllunar. Til dæmis
hugsanleg brot á lögum og eðlilegum
stjórnsýslureglum. Mörgum finnst til
dæmis blasa við að jafnræðisreglan hafi
verið þverbrotin. Hverjir tóku þær
ákvarðanir í opinberu fyrirtæki sem
gengu gegn jafnræðisreglunni? Ætla þeir
að halda því fram að þeir þurfi ekki að
fylgja þeirri sjálfsögðu reglu af því REI
hafi verið hlutafélag? Niðurstaða þarf að
fást í þessi mál sem fyrst, fyrr getum við
ekki tekið ákvarðanir um næstu skref.
Fréttir af einhvers konar bakdyrasam-
runa REI og GGE hafa komið eins og skrattinn úr
sauðarleggnum fyrir okkur sem störfum í stýri-
hópnum, og var honum þó falið að marka stefnuna í
þessum málum. Það er vont fyrir bæði borgina og þá
ágætu fjárfesta sem vilja vinna með REI. Það getur
ekki verið afstaða nýs meirihluta að slíkar ákvarðanir
eigi að taka í bakherbergjum, án samþykkis stýri-
hópsins, stjórnar OR eða borgarstjórnar. Ekkert slíkt
samþykki liggur fyrir. Allir borgar fulltrúar sem hafa
á undanförnum vikum lagst gegn ólýðræðislegum
vinnubrögðum og óvönduðum ákvörðunum um
áhætturekstur með almannafé hljóta að mótmæla.
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins.
Staðan í REI-málinu
GÍSLI MARTEINN
BALDURSSON
Áróru líður best einni með bók-
unum sínum og hún forðast karl-
menn. En maður á aldrei að segja
aldrei!
„Þetta er ljúfl ega skrifuð
Reykjavíkur saga sem óneitanlega
vekur hughrif liðinna tíma.
Berglind setur hér fram ljóðrænan og rómantískan texta án
þess að vera nokkurn tíma væmin.“
Elísabet Brekkan – Fréttablaðið, 18. nóv. 2007
Vandaðar bækur fyrir vandláta lesendur
sími 561 0055 • www.ormstunga.is
B E R G L I N D G U N N A R S D Ó T T I R
T íma v i l l t
Frú ráðherra
Steinunn Valdís Óskarsdóttir hefur
lagt til við þingheim að önnur orð
en ráðherra verði tekin upp, þar
sem konur geti ekki orðið herrar og
ráðherraembætti eigi ekki að vera
eyrnamerkt körlum. Í greinargerð sem
fylgir þingsályktuninni kemur einnig
fram gagnrýni á orðið sendiherra, en
ekki er lagt til í ályktuninni að breyting
verði þar gerð á. Það væri kannski
hægt að kalla þá alla erindreka, en
eins og frægt er úr sögunum
um Jón Odd og Jón Bjarna
geta konur vel verið
erindrekar. Þessi breyting
myndi verulega fjölga
„drekum“ á landinu.
Steinunn bendir á
að kvenkynsorðum
eins og fóstra og
hjúkrunarkona hafi verið breytt, því
ekki hafi verið boðlegt að kvenkenna
karlmenn. Því ætti það ekki að vera
neitt mál að breyta karlkenndum
orðum. „Það er óvirðing að karlkenna
konu á sama hátt og það er óvirðing
að kvenkenna karl,“ segir Steinunn
Valdís í greinargerðinni. Orðinu ljós-
móðir hefur þó enn ekki verið breytt í
fæðingarhjúkrunarfræðing.
Ráðgjafar eða ráðsverur
Guðmundur Magnússon leggur
það til á dv.is að heitið ráðgjafi
verði tekið upp í stað ráðherra.
Bendir hann á að orðið hafi verið
notað í stjórnarskránni frá 1874
og þrátt fyrir að ráðgjafi sé karl-
kynsorð, „en heil kvennastétt
notar það kinnroðalaust í
samsetningunni félagsráð-
gjafi. Hefur engum þótt karlabragur
af þessu starfsheiti, nema síður sé.“
Jafnfram bætir hann því við að ráðgjafi
sé bersýnilegra auðmjúkara og bljúg-
ara starfsheiti en ráðherra, þar sem
ráðgjafi vísar til þjónustu en ráðherra
vísar til valds og stjórnar. Gallinn við
ráðgjafaheitið er að það er enginn
lengur til að veita ráðgjöf, enda heyra
Íslendingar ekki lengur undir dönsku
krúnuna. Ekki nema einnig sé tekið
það stökk að koma á fót konungs-
ríkinu Íslandi. Ráðgjafaheitið er
líka aðeins of mikið Capacent.
Annað orð sem hugsanlega
væri hægt að taka upp er
orðið ráðsverur. Eða þá
bara að fara að kalla kven-
kyns ráðherra ráðsynjur.
svanborg@frettabladid.is
T
íðar nauðganir síðustu vikur hafa vakið mikinn óhug
í samfélaginu. Svo virðist sem nauðganir á götum úti
veki upp enn meiri ótta og óhug en nauðganir sem eiga
sér stað í heimahúsum, sem einmitt er tilvikið um mik-
inn meirihluta nauðgana. Í umræðunni er tekist á við
ýmsar staðlaðar hugmyndir og einnig fordóma.
Tvær nauðganir voru kærðar eftir fyrri helgi, en báðar áttu
sér stað úti á götu og gerendur voru útlendingar.
Í hita þeirrar umræðu vill gleymast að flestar nauðganir
eiga sér stað á heimilum og það sem meira er, að gerandi og
fórnarlamb eru iðulega kunnug. Í þeim tilvikum eru gerendur
langoftast Íslendingar enda sýna tölur að erlendum gerendum
í kærðum kynferðisbrotamálum hefur ekki fjölgað jafnmikið
og útlendingum hefur fjölgað í landinu. Útlendingum hefur því
fækkað hlutfallslega sem gerendum í kynferðisbrotamálum.
Önnur stöðluð hugmynd sem er uppi á borðinu í umræðunni
um nauðganir snýr að tengslum nauðgunar og kynhvatar.
Nauðgun er hreint og klárt ofbeldi og á ekkert skylt við kyn-
hvöt eða kynlíf yfirleitt. Nauðgun er hins vegar skyld öllu mögu-
legu öðru ofbeldi, svo sem barsmíðum og manndrápum.
Sem betur fer virðist orðræðan um konuna sem býður heim
nauðgun með klæðaburði eða einhvers konar meintri áhættu-
hegðun vera á undanhaldi. Fólk gerir sér grein fyrir því að fórn-
arlamb nauðgunar getur aldrei kallað yfir sig þann verknað.
Hver einstaklingur á rétt á að vera klæddur eins og honum sýn-
ist og vera þar sem honum sýnist þegar honum sýnist. Þetta á
jafnt við um konur og karla.
Hvað verður til þess að ungur maður tekur sig til og nauðgar
vinkonu sinni eða kunningjakonu? Hver er virðing þess unga
manns fyrir vinum sínum? Hvernig kennir maður fólki að bera
virðingu fyrir öðrum? Það er jú ljóst að sá sem ber virðingu fyrir
náunga sínum fer ekki út og nauðgar honum eða lemur.
Nauðgun er samfélagsmein sem ekki verður upprætt nema
með þeirri hugarfarsbreytingu að samskipti manna á milli fari
ekki fram með því að neyta aflsmunar. Menn eru vitsmunaverur
og á mörgum sviðum tekst þeim mjög vel upp að nota vit sitt og
samskiptahæfileika, einnig til að leysa úr ágreiningi og fá útrás
fyrir vanlíðan. Þessa hæfileika mannskepnunnar þarf að rækta
enn betur en nú er gert.
Þarna liggur rót vandans. Það verður að hætta að eyða ork-
unni í að tala um einmana útlenska karla og skort á tækifærum
til að fá útrás fyrir kynhvötina. Þessar hugmyndir verða að fara
sömu leið og hugmyndirnar um áhættuhegðun kvenna, sem eru
óðum að hverfa.
Það verður að skoða hvað gerist frá því að lítill og saklaus
drengur heldur af stað út í lífið þar til hann er orðinn að ofbeldis-
manni sem fær útrás fyrir vanlíðan sína með því að nauðga konu.
Sem betur fer lendir aðeins örlítill hluti karlmanna á þessum
stað en við látum ekki staðar numið fyrr en enginn er eftir í
þeim hópi.
Umræðan um nauðganir er á villigötum.
Ofbeldi, útlend-
ingar og kynhvöt
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR