Fréttablaðið - 22.11.2007, Síða 38

38 22. nóvember 2007 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Orkumál
Mér var gróflega mis-boðið þegar ég las
viðtal við Eirík Hjálmars-
son, upplýsingafulltrúa
OR, í Fréttablaðinu sl.
sunnudag. Þar segir Eirík-
ur: „Aðrir kunna að virkja
ef OR hættir við.“ Eiríkur
minnir einnig á „...að hver
sem er geti byggt virkjun,
til dæmis stórkaupendur
raforku“. Hvað meinar maðurinn?
Getur hver sem er byggt virkjun á
Íslandi? Á hann við að erlendu
álrisarnir geti byggt eigin virkjun
ef þeim mislíkar við íslenskar
orkuveitur?
Þarna reynir Eiríkur blygðunar-
laust að blekkja almenning með
hótuninni um að „ef við gerum það
ekki þá gerir það bara einhver
annar“. Eins og hvaða fyrirtæki
sem er geti byggt virkjun ef því
þóknast. Slíkur málflutningur er
fyrir neðan virðingu Eiríks – hann
veit betur.
Annað sem ég hnaut um var af
hvílíkum hroka Eiríkur talaði
niður til þeirra fjölmörgu sem
sendu inn athugasemdir við fyrir-
hugaða Bitruvirkjun. Aldrei í
Íslandssögunni hafa borist eins
margar athugasemdir við nokk-
urri framkvæmd á landinu, eða
660.
Eiríkur segir að „því miður“
hafi 540 athugasemdir verið efnis-
lega samhljóða. Af hverju „því
miður“? Eru þær ekki jafngildar
öðrum af því þær voru samhljóða?
Segir það ekki mikla sögu að þessir
540 höfðu fyrir því að kynna sér
málið, taka afstöðu, afrita athuga-
semdina og senda í eigin nafni?
Var með sömu rökum ekkert að
marka undirskriftir þúsunda
Suður nesjabúa fyrir skömmu af
því að þeir skrifuðu allir undir
sömu yfirlýsinguna?
Ég mótmæli slíkum málflutn-
ingi. Fólki er alvara og það krefst
þess að tekið verði fullt tillit til
athugasemdanna, þótt þær séu
samhljóða. Vægi þeirra er síst
minna fyrir það. Fólk ætlast einnig
til að forsvarsmenn OR sýni þá
sjálfsögðu kurteisi að tala ekki
niður til þess eins og kjána.
Reynslan sýnir að þar sem reist
er virkjun er náttúran nánast
dauðadæmd og að jarðvarma- og
jarðgufuvirkjanir eru ekki eins
sjálfbærar og umhverfisvænar og
af er látið. Virkjun getur
aldrei verið „í sátt við
náttúruna“ eins og tals-
menn Bitruvirkjunar
klifa á. Virkjun krefst
fórna og í tilfelli Bitru-
virkjunar er fórnin ein-
faldlega of mikil. Íslend-
ingar eru að átta sig á og
hafna yfirgangi orku-
freks iðnaðar og orkuris-
anna. Þeir eru að vakna
til vitundar um að afleið-
ingar virkjanaæðisins
eru óafturkræf náttúru-
spjöll og mengun sem þjóðin sam-
þykkir ekki. Svo ekki sé minnst á
efnahagsáhrifin, metþenslu, verð-
bólgu og himinháa vexti sem bitna
á almenningi.
Það er ekkert grín að setja sig
inn í frummatsskýrslu OR og vís-
ast geta fáir lagt mat á allt sem í
henni stendur – hvað þá faldar upp-
lýsingar sem koma hvergi fram
eins og prófessor við HÍ benti á
nýverið. Skýrslan er löng, fræðileg
og tæknileg svo almenningi er
ókleift að meta hana efnislega
nema að takmörkuðu leyti.
Skýrslan er flokkuð í fjóra hluta:
Frummatsskýrslu, Samantekt,
Kort og myndir og Viðauka. Lesn-
ingin er 717 blaðsíður auk korta og
mynda.
Frummatsskýrslan er mat á
umhverfisáhrifum Bitruvirkjunar
og unnin af OR, aðalhagsmuna- og
framkvæmdaaðilanum, í samvinnu
við VSÓ. Síðan á að dæma í málinu,
vega og meta athugasemdirnar og
semja lokamatsskýrslu. Hver gerir
það? Jú, aðalhagsmuna- og fram-
kvæmda aðilinn, Orkuveita Reykja-
víkur, í samvinnu við VSÓ. OR og
VSÓ eiga að dæma í eigin máli og
meta athugasemdir við eigin frum-
matsskýrslu sem fyrirfram er búið
að dæma með þeim orðum að þær
séu „því miður“ flestar samhljóða.
Dettur fólki í hug að dómur fyrir-
tækjanna yfir sjálfum sér og eigin
vinnubrögðum verði marktækur?
Varla verður hann hlutlaus. Þá
kemur til kasta Skipulagsstofnunar,
umhverfisráðherra og nýrrar
stjórnar OR að stöðva þennan
gjörning og Alþingis að breyta
lögum um mat á umhverfis-
áhrifum.
Fleiri upplýsingar má nálgast
www.larahanna.blog.is og á www.
hengill.nu.
Höfundur er þýðandi, leiðsögu-
maður og hluthafi í Orkuveitu
Reykjavíkur.
Hroki og hræðsluáróður
LÁRA HANNA
EINARSDÓTTIR
Boltar og bábiljur
UMRÆÐAN
Þróunarmál
Bábiljur um mannlífið í Afríkulöndum geta verið ótrúlega lífseigar. Ein er
sú, að ekki þýði að gefa börnum í
afrískum þorpum fótbolta því um leið og
loftið leki úr þeim skorti verksvit til að
nota einfalda fótboltapumpu. Það útskýri
meira og minna vindlausar leðurtuðrur,
sem krakkar sparki á milli sín milli
strákofanna.Við nánari athugun kemur í
ljós, að tuðran er sprungin. Hún er eins
og nálapúði eftir flugbeittar gróðurnálar, sem eru í
iðandi gróðrinum allt um kring. Svona nálar þykja
fín verkfæri við saumaskap. Gegn þeim duga engar
pumpur.
Önnur bábilja tengist líka fótbolta. Hún er sú, að
ekki stoði að dreifa smokkum í dreifðum byggðum
Afríku því krakkarnir blási þá upp og noti í blöðrur
í fótbolta. Rétt er, að ungviðið í þorpunum býr sér
afar hugvitsamlega til fína bolta úr smokkum. Þau
nota tuskur og plastpoka til að þyngja smokkinn og
girni eða snæri, sem oft er hnýtt svo vel, að úr
verður fullkomlega hnöttóttur knöttur – fínn bolti.
Kosturinn er sá, að þegar boltinn springur er
einfaldega skipt um smokk. Smokknum var að vísu
ætlað annað hlutverk en ég er viss um, að ekki sjái
högg á vatni, þó að örlítið brot af smokkunum sem
dreift er um álfuna sé notað í þessum tilgangi.
Alvarlegri bábiljur tengjast útbreiðslu alnæmis.
Fáfræði og framandlegum helgisiðum er stundum
kennt um. Hvort tveggja er eflaust til en hvorugt er
meginástæða þess, að ekki tekst að koma böndum á
vágestinn. Athuganir, sem gerðar hafa verið hér í
Malaví, benda til þess að langflestir – næstum allir –
viti hvernig HIV-veiran smitast. Athuganir benda
líka til að grimmdarlegir helgisiðir, sem kannski
voru einhvern tíma stundaðir, heyri fortíðinni til.
Heiðrík nótt og landlæg örbirgð
Malavar eru að jafnaði hrifnæmt og glaðlynt fólk,
sem flest býr við þröngan kost í óraflýstum
strákofum. Afstaðan til lífsins hefur yfirleitt verið
talin þeim til ágætis. Þeir eru sagðir fólk augna-
bliksins – gestrisnir og frjálslyndir. Ég ímynda mér
að svipað frjálslyndi hafi ríkt á Íslandi fyrir tíma
raflýsingar – myrkur og raki híbýlanna hafi
leitt besta fólk í freistni, sem ekki var talað
um. Heiðrík og stjörnubjört nótt í afrísku
þorpi er frjór jarðvegur fyrir slíkar freist-
ingar. En lyndiseinkunnir fá á sig aðra mynd
á tímum alnæmis, sem heggur stór skörð í
heilu þjóðirnar.
Og svo er það neyðin sem rekja má beint til
landlægrar örbirgðar. Það er þekkt meðal
fátæks fólks um allan heim, að ungar stúlkur,
sem þurfa að borga nám sitt dýrum dómum,
eru í slagtogi við karla, sem taka að sér að
fjármagna skólagöngu þeirra. Þessir menn
eru oft tregir til að nota þekktar varnir gegn
smiti. Stúlkurnar eiga sumar hverjar sína kærasta
og mannsefni í skólanum. Ekki þarf mikið
ímyndunar afl til að sjá fyrir sér sársaukafullar
afleiðingarnar. Það bætir gráu ofan á svart, að svona
smitast efnilegasta fólkið sem að öðru jöfnu hefði
mesta möguleika á að rétta samfélagið við þegar
fram líða stundir – ungt fólk á stúdentagörðum.
Sú lífseigasta dauð og ómerk?
Nú hafa nokkur bláfátæk Afríkuríki hrundið
bábiljum um hagstjórn og fengið viðurkenningu
frá alþjóðlegum fjármálastofnunum fyrir fram-
farir á efnahagssviðinu. Þar á meðal er Malaví,
sem hefur þó um árabil skrapað botninn eða því
sem næst, þegar opinberar hagtölur þjóða eru
yfirfarnar. Viðurkenningin felst í því að skuldir
ríkisins hafa verið afskrifaðar að hluta. Það gefur
sóknarfæri, sem þjóðin ætlar að nýta. Peningunum
sem losna á að verja til skóla- og heilbrigðismála.
Íslensk stjórnvöld ætla að styðja við bakið á
Malövum í þessari viðleitni, einmitt á þeim
sviðum sem ríkjasamstarf hentar best, í
heilbrigðis- og menntamálum.
En heilbrigðismál og menntun duga ekki ein og
sér. Það er tilefni til bjartsýni að stór fyrirtæki um
allan heim eru farin að beina sjónum að Afríku og
leita leiða til að byggja upp atvinnulíf í samstarfi
við heimamenn. Æ oftar koma fram nýjar hug-
myndir um hvernig best sé að haga samstarfinu
og forðast pytti fortíðarinnar, sem ólu af sér
gallsúra tortryggni sem ekki hefur tekist að
uppræta. Í hópi þessara fyrirtækja eru Baugur og
Samskip sem meira að segja hafa heimsótt Malaví,
eitt fátækasta ríki í heimi, til að kanna jarðveginn.
Actavis hefur líka sýnt Malaví áhuga. Þetta er til
marks um gerbreytta tíma. Þar sem forkólfar
þessara fyrirtækja – og stallbræður þeirra í
öðrum ríkum löndum – hafa beitt sér hafa
hlutirnir komist á hreyfingu. Gerist það dettur
dauð og ómerk lífseigasta bábiljan um að ekki sé
hægt að stunda ábatasöm viðskipti í Afríku. Þá
réttir álfan mikla loks úr kútnum.
Höfundur eru umdæmisstjóri Þróunarsamvinnu-
stofnunar Íslands í Malaví.
SKAFTI JÓNSSSON
Það er þekkt meðal fátæks fólks um allan
heim, að ungar stúlkur, sem þurfa að borga
nám sitt dýrum dómum, eiga í slagtogi við
karla, sem taka að sér að fjármagna skóla-
göngu þeirra. Þessir menn eru oft tregir til að
nota þekktar varnir gegn smiti.
UMRÆÐAN
Leiklist
Fjalakötturinn sýnir nú Heddu Gabler eftir Henrik Ibsen í
Tjarnarbíói. Ég undirrituð hef
staðið að þessari sýningu og hef
orðið mjög undrandi á viðbrögð-
unum við henni sem afhjúpa jafn-
framt sorglega staðreynd. Íslend-
ingar þekkja ekki Ibsen. Þegar
nemendur útskrifast úr mennta-
skóla á Íslandi hafa þeir mjög litla
menntun í heimsbókmenntunum.
Shakespeare er til dæmis ekki
kenndur hér og hvers vegna ætti
fólk að þekkja höfuðskáld Norð-
manna? Þegar sett er upp „klass-
ískt“ verk, er fólk dregið nauðugt
í leikhús, viðbúið því að sitja undir
einhverju mjög leiðinlegu og lang-
dregnu.
Ég áttaði mig ekki á þessu fyrr
en við fórum að fá áhorfendur í
hús og meðal þeirra eru tveir
brunaverðir sem við höfum orðið
að ráða sérstaklega til varna því
að ég kveiki í húsinu. Á hverju
sýningarkvöldi hafa því mætt nýir
slökkviliðsmenn sem hafa kannski
engan sérstakan áhuga á leikhúsi,
og undantekningalaust hafa þeir
komið til okkar leikarana á eftir
og sagt: „Ég er bara alveg hissa,
ég vissi ekki að þetta væri svona
skemmtilegt og spennandi.“
Aðrir leikhúsgestir hafa tjáð sig
um það að þetta sé svolítið eins og
að horfa á breskt sakamálaleikrit.
Það má ekki missa af neinu í plott-
inu því verkið gerir þær kröfur til
áhorfenda að fylgjast með til að
missa ekki af neinu.
Og þar liggur hundurinn graf-
inn. Þegar sagt er að Ibsen hafi
verið „faðir nútímaleikritunar“,
þá er verið að meina það, að hann
var með þeim fyrstu til
að gera kröfur til leikara
um algjört raunsæi, sem
er til dæmis skilyrðið
fyrir góðum kvikmynda-
leik, og þess vegna hafa
verk hans verið ákveðin
fyrirmynd að handrits-
skrifum á tuttugustu öld-
inni.
Manneskjan er flókin.
Fólk hugsar eitt, segir
annað, og á sama tíma er
það að reyna að breiða
yfir það hvernig því líður, þó lík-
amsbeitingin komi yfirleitt upp
um það, og þykjast einbeita sér að
einhverju hversdagslegu eins og
að strauja eða skrifa SMS.
Hvað varðar Heddu Gabler, þá
er það algjör misskilningur að
karakterarnir eigi að sýna greini-
lega sína eigin líðan. Þvert á móti
þá eru karakterarnir að berjast
fyrir því að koma ekki upp um sig
gagnvart hinum á sviðinu. Leik-
ritið er skrifað þannig að helming-
urinn af því sem sagt er, er lygi og
það er algjör hugarleikfimi fyrir
lygara að muna hvað hann sagði
og við hvern. Hinsvegar
geta leikararnir sýnt eitt
og annað en þó aðeins í
tengslum við áhorfendur.
Þetta er ekki leikrit
sem er matað ofan í
áhorfendur. Það gerir
þær kröfur að áhorfand-
inn sé á tánum allan tím-
ann eins og leikararnir og
fylgist með hvað er lygi
og hvað ekki.
Þetta er saga sem ger-
ist á sviðinu. Leikararnir,
eins og karakterarnir, mæta bara
á sviðið og við höfum ekki hug-
mynd um hvað mun gerast. Það
eina sem við getum gert er að
bregðast við því sem gerist, því
verkið er allt í núinu, og gerist
mjög hratt. Þetta hefur líka verið
mjög lærdómsríkt fyrir okkur
sem að þessu stöndum því við
upplifum sýningarnar meira eins
og æfingar því það er gjörólíkt í
hvert skipti sem við sýnum það
og við eigum engra annarra kosta
völ en að vera í karakter og halda
áfram. Við megum helst ekki
klúðra einni setningu því þá
hrynur uppbyggingin að saka-
málaleikritinu. Engin setning er
óþörf.
Það er leiðinlegt hvað markaður-
inn er lítill hér á Íslandi því þetta
er verk sem þyrfti að sýna fyrir
áhorfendum í viku áður en það er
frumsýnt því áhorfendur eru
eina hálmstrá karakterana til að
tjá sitt innra líf ef áhorfendur
eru móttækilegir fyrir því.
Þetta er verk fyrir þá sem hafa
áhuga á að stúdera fólk, og það er
mjög eðlilegt að fólk gangi út og
hugsi: „Ha, af hverju sagði hann
eða hún þetta, hvað þýddi þetta?“
Höfundur er leikkona.
Hedda Gabler tjáir sig
ELINE MCKAY
Þegar sagt er að Ibsen hafi
verið „faðir nútíma leikrit-
unar“, þá er verið að meina
það, að hann var með þeim
fyrstu til að gera kröfur til leik-
ara um algjört raunsæi, sem er
til dæmis skilyrðið fyrir góðum
kvikmyndaleik, og þess vegna
hafa verk hans verið ákveðin
fyrirmynd að handritsskrifum
á tuttugustu öldinni.
Vi
nn
in
ga
r v
er
ða
a
fh
en
di
r h
já
B
T
Sm
ár
al
in
d.
K
óp
av
og
i.
M
eð
þ
ví
a
ð
ta
ka
þ
át
t e
rt
u
ko
m
in
n
í S
M
S
kl
úb
b.
9
9
kr
/s
ke
yt
ið
.
FRUMSÝND 23. NÓVEMBER
Vinningar eru Bíómiðar
fyrir tvo, DVD myndir,
varningur tengdur myndinni
og margt fleira!
SENDU SMS JA DRF
Á NÚMERIÐ 1900OG ÞÚ GÆTIR UNNIÐ!