Fréttablaðið - 22.11.2007, Qupperneq 78

50 22. nóvember 2007 FIMMTUDAGUR
Tímaritin virtust á tímabili vera að logn-
ast út af: gömlu jálkarnir Skírnir og And-
vari voru einir á ferð, TMM lenti í hönd-
um lýtalækna sem vildu breyta því í
annað. Sem var bannað. Íhaldssamir les-
endur hótuðu öllu illu, Silja Aðalsteins-
dóttir var sett í einkarekstur við að halda
í því lífi: nú er fjórða og síðasta hefti
þess árs komið út og er helgað Jónasi: Í
fyrsta hefti ársins var viðtal við Dick
Ringler, þann sem helst heldur uppi orð-
stír skáldsins á alþjóðavísu með þýðing-
um sínum og glæsilegri heimasíðu. Í
nýja heftinu er grein þar sem Ringler
fer í saumana á hinni sívinsælu Dalvísu
og rekur með samanburði og margvís-
legum rökum snilld þess kvæðis sem
okkur finnst svo einfalt.
Gunnarshólmi hefur hins vegar
aldrei þótt einfaldur. Hallgrímur
Helgason gerir vandaða athugun á
þessu kvæði, línu fyrir línu, í því augna-
miði að sannfæra lesendur um að það
sé í raun og veru glæsilegasta kvæði
ort á íslensku. Loks stillir Guðmundur
Sæmundsson þeim Jónasi og Megasi
upp hlið við hlið og kannar skyldleika
þeirra.
Jón Karl Helgason á í heftinu kafla í
óskrifaða lokaritgerð sína um Halldór
Laxness í íslenskum skáldskap. Hér
tekur hann fyrir leikrit Ólafs Hauks
Símonarsonar, „Halldór í Hollywood“.
Þórarinn Hjartarson gerir athugasemd-
ir við skrif Þórs Whitehead og Guðna Th.
Jóhannessonar um sérstakar aðgerðir
gegn íslenskum sósíalistum. „Gamla
efnið“ í heftinu er óborganlegt kvæði
Jóhanns S. Hannessonar, „Langsóttir
fuglar“.
Smásaga heftisins er eftir Arndísi
Þórarinsdóttur, „Hnupl“, sem hlaut
önnur verðlaun í smásagnasamkeppni
TMM og MENOR, meinfyndin glæpa-
saga úr menningargeiranum. Bragi
Ólafsson á flaggskip heftisins, prósa-
ljóðið „Peruvín“; annar skáldskapur í
heftinu er eftir Sigurlínu Bjarneyju
Gísladóttur, Jóhann Hjálmarsson,
Kristian Guttesen, Óskar Árna
Óskarsson og Stefán Snævarr. Þá eru í
heftinu ritdómar.
Jónas er líka fyrirferðarmikill í And-
vara, tímariti Þjóðvinafélagsins (132.
ári): ritstjórinn Gunnar Stefánsson
hefur umræðuna í inngangi: Guðmund-
ur Andri Thorsson skrifar merka grein
um hábrag og lágbrag eða notkun
Jónasar á bragarháttum, Birna Bjarna-
dóttir fjallar um hópinn í Jena og áhrif
hans á Fjölni, Páll Bjarnason skoðar
hinn kunna Borðsálm Jónasar sem er
upportur úr kvæði eftir Heiberg. Hjalti
Hugason veltir fyrir sér ævisögunni
með sérstöku tilliti til bókar Þórunnar
Erlu Valdimarsdóttur um Matthías
Jochumsson og Stefán Pálsson
skrifar hugleiðingar um vísinda-
sagnaritun með dæmi af
Guðmundarsögu Finnbogasonar.
Þórir Óskarsson tekur upp þráðinn
eftir Kall tímans eftir Kristján
Jóhann Jónsson sem fjallaði um bók-
menntaskrif Gríms Thomsen.
Eysteinn Þorvaldsson fjallar um
trúar deilur Vestur-Íslendinga og
hvernig þær birtast í kveðskap. Þá er
grein eftir Hannes H. Gissurarson
um fátækt og ójöfnuð. Að vanda er í
Andvara ritgerð um merkan íslend-
ing: ferill Katrínar Thoroddsen lækn-
is og frömuðar er rakinn af Kristínu
Ástgeirsdóttur í langri ritgerð. And-
vari er að vanda fjölbreyttur að efni.
Ritið silast út: fyrsta hefti ársins er
komið út helgað tungumálinu. Verður
ritstjórn að taka sér tak og komast í
takt við tímann. Þar er löng hugleiðing
Guðna Elíssonar um orðræðuna um
umhverfisvandann. Unnur Dís Skafta-
dóttir skrifar um afstöðu innflytjenda
til íslenskrar tungu og Birna Arn-
björnsdóttir um samfélag mál-
notenda.
Rannveig Sverrisdóttir ræðir við-
horf til táknmáls og Hanna Óladóttir
um viðhorf íslendinga til eigin máls.
Þá er birt grein eftir Noam Chomsky.
Annað efni en meginefnið er dreift:
Sigurður Pétursson skrifar um slóðir
húmanista á Íslandi í upphafi, Kristin
Loftsdóttir lítur til Silvíu Nætur og
Magna í grein um útrásina og hnatt-
væðingu þess þjóðlega. Ritstjórar
Ritsins eru þeir Gauti Kristmannsson
og Ólafur Rastrick.
Annað hefti af Stínu þessa árs er
komið út. Þar sitja í ritstjórn Guð-
bergur Bergsson, Kristín Ómarsdótt-
ir og Kormákur Bragason sem er gam-
alt skáldheiti Braga Jósefssonar sem
er drifkrafturinn bak við þetta rit sem
er ný jurt á tímaritamarkaðnum, metn-
aðfullt og skemmtilegt bókmennta-
tímarit: þar birtist laust og bundið mál,
ljóð og sögur eftir Thor, Guðrúnu Mín-
ervu, Kristján Karlsson, Hallgrím
Helgason, Jóhann Hjálmarsson, Kor-
mák, Ingólf Gíslason, Huldar Breið-
fjörð, Gerði Kristnýju og Sigurborgu
Þrastar, og Halldóru Thoroddsen. Þá
birtir Guðbergur skemmtilega grein
um daga Gunnlaugs Scheving í
Grindavík og fjallar að auki í stuttu
máli um Sigurlaug Elíasson. Lungi
heftisins er löng grein Kormáks
Bragasonar um atómljóðið og ung-
skáldin sem hófu það til virðingar svo
samfélagið skalf af vandlætingu.
- pbb
Síðustu tímarit ársins
Oft rugla menn saman hversdagslegri merkingu orðsins fallegur og
hugmyndinni um listræna fegurð. Í tónlist lýsir þetta sér þannig að talið
er fallegt það sem í raun er bara væmið, upptekið af snoturleik yfirborðs-
ins. Trúin á sérstaka listræna fegurð var reyndar á undanhaldi á síðustu
öld. Fyrr má samt rota en dauðrota.
1) Við hljótum að fallast á að listaverk búa yfir einhverri orku,
einhverjum sannleika sem ekki takmarkast við yfirborðið eitt. Við
getum kallað þetta fyrirbæri hvað sem við viljum. Ég hef yfirleitt
kosið að notast við orðið fegurð.
2) Fallegt yfirborð eða viðmót hefur aldrei verið eina markmið
listamanns. Það getur jafnvel dregið úr trúverðugleika verksins, rétt
eins og pjátur eða smeðjulegt viðmót dregur oft úr trausti okkar til
manna. Það er því ekki nægilegt að skynjun verks veiti einhverja
nautn, Það er jafnvel ekki nauðsynlegt. Hefðu Monteverdi eða Beet-
hoven verið „fagurkerar“ væru þeir öllum gleymdir í dag. Þá þekkjum
við það mæta vel úr list samtímans að ófrýnilegt yfirborð dregur ekki
endilega úr gildi verks. Listræn fegurð er handan við yfirborðið þótt
hún skíni í gegn um það.
3) Tilfinningin sem listræn fegurð vekur líkist meira ánægjunni af
einhverju sem gengur upp: Sókn í fótbolta, brandara,
stærðfræðisönnun, maklegum málagjöldum.
4) Samt gengur gott listaverk aldrei upp eins og reikningsdæmi. Það
magnar upp eitthvert ójafnvægi sem situr síðan í okkur.
5) Galdurinn er hins vegar sá að þetta ójafnvægi virðist rétt og
nauðsynlegt þegar við skynjum verkið. Frekar vandasamt væri að lýsa
nánar hvað hún er þessi nauðsyn. Stundum auðveldara að svara því
eftir á en fyrirfram.
6) Listræn fegurð felst sem sagt í nauðsynlegu ójafnvægi.
7) Þetta rímar síðan við lífið sjálft. Í lífinu er ekkert til sem heitir
jafnvægi. Það er hins vegar þrungið af nauðsyn.
8) Nauðsynin í verkinu helgast af kunnáttu höfundarins, ójafnvægið af
innblæstri eða innsæi. Það er því kunnátta og innsæi sem getur af sér
gott listaverk.
9) Því má bæta við að strangt til tekið myndast fegurðin – þetta
nauðsynlega ójafnvægi – í sambandi okkar við verkið, ekki í því sjálfu.
Þess vegna er erfitt að bera verk saman og gera upp á milli þeirra svo
algilt sé. Þetta er eins og með ástina. Hún myndast líka í sambandi
tveggja. Annaðhvort er hún eða ekki og enginn kvarði gildir víst um
magnið.
10) Eða er hún dauð, fegurðin, og einlæg væmnin ein það sem eftir er?
Væmni
SINNEP
Atli Ingólfsson
Undafarin sumur hefur
vesturíslenska skáldið
og rithöfundurinn Bill
Holm setið í Brimnesi,
húsi sínu í fjörunni á
Hofsósi, horft yfir fjörð-
inn á Drangey og Tinda-
stól og ort og skrifað.
Árið 2004 kom út ljóða-
bókin Playing the Black
Piano þar sem hann yrkir
um Skagafjörð, tónlist-
ina og dauðann.
Nú er komið út rit-
gerðasafnið Windows of
Brimnes: An American
in Iceland þar sem hann
horfir ekki einungis yfir
fjörðinn út um gluggann
á Brimnesi, heldur
einnig á heimaland sitt
Bandaríkin og gagnrýn-
ir þau af tilfinningu,
krafti og mælsku.
Næstkomandi laugardag kl. 12
verða þeir Bill og sagnameistar-
inn Einar Már Guðmundsson í
Norræna húsinu en nýjasta skáld-
saga Einars Más, Rimlar hugans
er nýkomin út. Þeir munu lesa úr
verkum sínum og spjalla við gesti
og gangandi.
Allir eru velkomnir meðan hús-
rúm leyfir og aðgangur er ókeypis.
-vþ
Sagnameistarar
ræða málin
BILL HOLM Vestur-Íslendingur sem yrkir um Ísland.
Íslenskt trafakefli frá
18. öld er til sölu á upp-
boði Bruun Rasmuss-
en í Kaupmannahöfn.
Matsverð á því er um hálf
milljón íslenskra króna. Það
gerist ekki ósjaldan að íslenskir
nytjahlutir eru seldir hjá Bruun-
uppboðshúsinu en þeir eru víða til
í Danmörku sem eðlilegt má telja:
hér voru um aldir danskir menn
og því ekki skrýtið að vandaðir
íslenskir gripir frá fyrri tíð dúkki
þar upp stöku sinnum.
Trafakefli voru notuð til að
slétta lín, nokkurs konar straujárn
þeirra tíma. Þetta kefli er úr beyki
og skreytt eins og tíðkaðist á
endum. Það er með áletrun og má
líklega lesa úr henni nafn fyrsta
eigandans en ekki gefa uppboðs-
haldar-
ar neitt
uppi um hver
hann er, kunna lík-
lega ekki að lesa skriftina
í höfðaletri.
Uppboðið er þann 5. desember
og er keflið til sýnis í Breiðgötu
fram að því. Mögulegt er að bjóða
í það á netinu kjósi menn að kom-
ast yfir þriggja alda gamalt
íslenskt verkfæri. - pbb
Trafakefli í boði
MENNING Íslenskt trafa-
kefli frá átjándu öld.