Fréttablaðið - 17.04.2008, Blaðsíða 28

28 17. apríl 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Mörg undangengin ár hef ég hér og víðar vakið máls á
auknum ójöfnuði í skiptingu auðs
og tekna á Íslandi, og það hafa
aðrir einnig gert, þar á meðal
Guðmundur Örn Jónsson
verkfræðingur og Stefán
Ólafsson prófessor. Hagstofa
Íslands hefur ekki hirt um að
kortleggja tekjuskiptinguna og
þróun hennar þrátt fyrir ítrekað-
ar áskoranir úr ýmsum áttum og
skýrar fyrirmyndir frá hagstof-
um annars staðar um Norðurlönd.
Ríkisskattstjóraembættið hljóp í
skarðið og lagði fram tölur um
tekjuskiptingu fyrir árin 1993-
2005.
Tölur ríkisskattstjóra sýna, að
Gini-stuðullinn, sem er algengur
mælikvarði á misskiptingu tekna,
hækkaði úr 21 í 36 frá 1993 til
2005, eða um eitt stig á ári að
jafnaði og ríflega það. Hér er
miðað við ráðstöfunartekjur
hjóna, það er að segja heildartekj-
ur hjóna að greiddum sköttum og
þegnum bótum, svo að tekjujöfn-
unaráhrif skatta- og velferðar-
kerfisins eru tekin með í reikn-
inginn eins og vera ber.
Gini-stuðullinn nær frá núlli, ef
allir hafa sömu tekjur (fullur
jöfnuður), upp í hundrað, ef allar
tekjur falla einum manni í skaut
(fullkominn ójöfnuður). Tíu stiga
munur á Gini-kvarðann svarar til
munarins á ójöfnuði tekjuskipt-
ingar í Noregi (26) og Bretlandi
(36); það er umtalsverður munur.
Tekjuskiptingin á Norðurlöndum
er býsna jöfn á heimsvísu, mun
jafnari en í Bretlandi og Banda-
ríkjunum (41, segja Sameinuðu
þjóðirnar; Bandaríska leyniþjón-
ustan CIA segir 45). Danmörk,
Finnland, Noregur og Svíþjóð eru
öll á bilinu 25 til 27.
Nú hefur ríkisskattstjóri sent
frá sér nýrri tölur um Ísland. Þær
sýna, að ójöfnuður hélt áfram að
ágerast frá 2005 til 2006: Gini-
stuðullinn hækkaði úr 36 í 37.
Ísland er komið upp fyrir
Bretland. Ríkisstjórnin þrætti
ásamt erindrekum sínum fyrir
opinberar tölur ríkisskattstjóra
fyrir kosningarnar í fyrra, og
hafði forsætisráðherra þó sjálfur
lagt sömu upplýsingar fram á
Alþingi.
Tvær skýringar
Hvernig gat þetta gerzt? Tvær
skýringar virðast líklegar.
Misskiptingin í kringum kvóta-
kerfið, sem brýtur gegn stjórnar-
skránni og Mannréttindasáttmála
Sameinuðu þjóðanna eins og nú er
komið í ljós, sljóvgaði svo
siðvitund ríkjandi afla í stjórn-
málaflokkunum, að þau hættu að
sjást fyrir.
Spillingin og græðgin undu svo
upp á sig, að stjórnmálamenn
tóku að skammta sjálfum sér auð
og embætti langt út yfir áður
viðurkennd velsæmismörk, og
tók steininn úr, þegar fáeinir
framsóknarmenn slógu eign sinni
á Búnaðarbankann og formaður
Sjálfstæðisflokksins, þrotinn að
kröftum, tók sér sæti í banka-
stjórn Seðlabankans og lét
umsvifalaust hækka launin sín
þar upp fyrir laun forseta Íslands
ofan á sérsaumuð eftirlaunalög.
Framsóknarflokkurinn fékk að
finna til tevatnsins í kosningun-
um í fyrra og missti þá svo sem
við var að búast nær helminginn
af fyrra kjörfylgi sínu. Sjálfstæð-
isflokkurinn fékk frest.
Hin skýringin er sú, að
hnattvæðing undangenginna ára
hefur einnig sums staðar annars
staðar leitt til aukins ójafnaðar,
einkum í Bandaríkjunum, en þó í
minni mæli en hér heima.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur sótt
ýmsar fyrirmyndir sínar til
bandarískra repúblikana, þar á
meðal hugmyndina um skatta-
lækkun sem allra meina bót.
Skattalækkunin var að vísu
bundin við hátekjuhópa og hélzt í
hendur við aukin ríkisumsvif í
báðum löndum og aukinn ójöfnuð.
Misskiptingin var skipulögð.
Ríkisstjórn Framsóknarflokks og
Sjálfstæðisflokks 1995-2007 létti
skattbyrði hátekjufólks með því
að lækka fjármagnstekjuskatta
langt niður fyrir skatta af
vinnutekjum, og hún þjarmaði
samtímis að láglaunafólki með
því að leyfa frítekjumarkinu að
síga neðar og neðar að raungildi,
svo að skattbyrði fátæks fólks
þyngdist. Ný skýrsla Efnahags-
og framfarastofnunarinnar
(OECD) tekur undir þessa lýsingu
og hnykkir á þætti ríkisins, sem
þyngdi skattbyrði heimila með
lágar tekjur til að fjármagna
skattalækkun handa auðmönnum.
Viðurkenning í verki
Umræðan um aukinn ójöfnuð
hefur skilað árangri. Til að greiða
fyrir kjarasamningum lofaði
ríkisstjórnin að hækka frítekju-
markið næstu þrjú ár um 20.000
krónur umfram verðtryggingu til
að létta skattbyrði fátæks fólks.
Þetta dugir að vísu ekki til að
bæta fyrir lækkun fyrri ára. Því
er borið við, að ríflegri leiðrétting
frítekjumarksins myndi kosta
ríkissjóð of mikið fé.
Viðbáran ber með sér, að
jafnvægið í ríkisbúskapnum
síðustu ár hefur hvílt á skatt-
greiðslum láglaunahópa. Léttari
skattbyrði hátekjufólks hefur að
þessu marki verið fjármögnuð
með skattlagningu fátæks fólks.
Ójöfnuður í skiptingu ráðstöfun-
artekna milli heimila hlaut að
ágerast eftir því.
Hrói Höttur fengi flog
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Aukinn ójöfnuður
UMRÆÐAN
Löggæslumál
Ef lögreglustjórinn á höfuðborgarsvæð-inu hefði rétt fyrir sér um að bæjar-
stjórinn í Kópavogi „kastaði rýrð“ á störf
lögreglunnar, bæði bæjarstjórinn í
Kópavogi varla lögreglustjórann á
höfuðborgarsvæðinu um aukna þjónustu.
Samt heldur lögreglustjórinn þessu fram
í samtali við blaðamann Fréttablaðsins.
Lögreglan í Kópavogi vinnur þarft og
gott starf og leysir það vel af hendi. Það fer ekki á
milli mála. Þess vegna leggjast bæjaryfirvöld í
Kópavogi gegn þeirri ákvörðun að loka lögreglustöð-
inni í bænum um nætur og helgar í sparnaðarskyni.
Það vill svo til að sjónarmið bæjaryfirvalda eiga sér
málsvara innan lögreglunnar líka.
Ég varaði við því að sameining lögregluembætta á
höfuðborgarsvæðinu gæti leitt til skertrar þjónustu
við íbúana. Samkvæmt mínum upplýsingum hefur
lögreglumönnum á hverri vakt fækkað úr 29 að
meðaltali í 20. Lágmarksfjöldi átti þó að vera 24.
Lögreglubílar eru sjaldnar á ferli í bænum en áður en
mælingar sýna því miður að verkefnin eru ærin.
Mikið öryggi er í því fólgið að hafa lögreglustöðina
í bænum opna allan sólarhringinn alla daga
vikunnar. Þá eiga íbúarnir hægt um vik
með að leita til hennar þegar á þarf að
halda auk þess sem fælingarmáttur
opinnar lögreglustöðvar er mun meiri en
lokaðrar. Meiri sérfræðingur en ég á þessu
sviði birtist vopnaður kúbeini í blaðaviðtali
og sagðist sjálfur hafa snúið baki við
glæpum en hvatti lögregluna til að hafa
opið á háannatíma þjófa og ræningja,
nefnilega á kvöldin og nóttinni.
Fyrir mánuði lét bæjarráð Kópavogs
senda lögreglustjóranum á höfuðborgar-
svæðinu bókun þar sem tekið var undir með honum
að löggæslan hefði verið efld í byrjun ársins 2007. Við
það hefði öryggi og öryggistilfinning íbúa Kópavogs
aukist eins og til stóð, enda hefði því verið komið
skilmerkilega á framfæri að lögreglustöðin væri opin
allan sólarhringinn. Til að viðhalda þeim góða árangri
óska bæjaryfirvöld í Kópavogi eftir að lögreglan
endurskoði þá ákvörðun að loka lögreglustöðinni í
Kópavogi frá kl. 23.00 á kvöldin til 07.00 á morgnana.
Með þessu er alls ekki kastað rýrð á þau góðu störf
sem lögreglan í Kópavogi vinnur. Öðru nær. Við
viljum fá að njóta þeirra sem mest.
Höfundur er bæjarstjóri í Kópavogi.
Auglýst eftir fælingarmætti
GUNNAR I. BIRGISSON
E
ftirmál síðustu vaxtahækkunar Seðlabankans hafa aðal-
lega verið tvenns konar: Annars vegar birtast þau í kröf-
um úr ýmsum áttum um nýja yfirstjórn bankans. Hins
vegar í eins konar uppreisnaráformum atvinnulífsins um
einhliða innleiðingu evru um bakdyrnar. Hvort tveggja
má að sjálfsögðu ræða. Viðfangsefnin sem brýnast er að glíma við
lúta hins vegar að öðru.
Vaxtahækkunin sjálf var eðlilega umdeild. Þrennt annað sem fram
kom af hálfu Seðlabankans í tengslum við kynningu á henni vekur
þó enn frekar upp spurningar um framhaldið bæði til skemmri og
lengri tíma.
Í fyrsta lagi mátti skilja yfirlýsingar bankastjórnarinnar á þann
veg að hún vildi ýta út af borðinu þeim boðskap sem forsætisráð-
herrann flutti á ársfundi bankans og greinilega hafði jákvæð áhrif
á fjármálamarkaðinn. Ekki er víst að það hafi verið ætlunin. En af
viðbrögðum mátti merkja að menn væru ekki vissir um að Seðla-
bankinn og ríkisstjórnin gengju í takt. Tilfinningin ein getur haft
sömu áhrif og veruleiki í slíku samhengi.
Þessari óvissu verður ekki eytt með orðum. Það sem gildir í því
efni er að ríkisstjórnin dragi ekki að koma í framkvæmd þeirri
skynsamlegu stefnumörkun sem forsætisráðherra mælti fyrir og
miðaði að því að auðvelda bönkunum að takast á við erlenda láns-
fjárkreppu. Tímasetningar athafna í tilvikum sem þessum eru
vandasamar. Vera má að yfirlýsingar bankastjórnarinnar hafi vilj-
andi eða óviljandi leitt til þess að hafa þurfi hraðari hendur um
þetta en áformað var.
Í annan stað má ráða af rökstuðningi Seðlabankans fyrir vaxta-
hækkuninni að hann sjái ekki önnur ráð til að halda niðri verðbólgu
en að hækka vexti í þeim tilgangi að fá erlenda spákaupmenn til að
draga upp gengi krónunnar á ný. Það gæti vitaskuld haft jákvæð
áhrif á innflutningsverð um stund. Til lengri tíma yrði þetta hins
vegar endurtekning á sömu hringekjunni.
Efnahagslegt jafnvægi og lág verðbólga getur ekki til frambúð-
ar byggst á vaxtagreiðslum til erlendra spákaupmanna. Jafnvæg-
ið hlýtur að ráðast af jöfnuði í viðskiptum við útlönd með aukinni
verðmætasköpun í landinu. Reiknilíkan bankans hefur það sem af
er þessari öld sýnt verðbólgumarkmiðið innan seilingar jafn oft og
vaxtaákvarðanir hafa verið tilkynntar. Jafn oft hefur það brugðist
og er engu raunhæfara nú en áður.
Í þriðja lagi er á það að horfa að nú eru tvö ár síðan aðalhagfræð-
ingur Seðlabankans komst að þeirri niðurstöðu með skýrum rökum
að ávinningurinn af sjálfstæðri krónu á opnum fjármálamarkaði
væri minni en enginn. Í greinargerð bankans með vaxtahækkuninni
nú er engin tilraun gerð til þess að horfast í augu við þetta alvarlega
álitaefni. Með öðrum orðum: Bankanum hefur ekki tekist að sýna
fram á að ná megi varanlegum stöðugleika með íslenskri krónu.
Eins og mál blasa við er meira virði að þessi áleitnu viðfangs-
efni verði skýrð og leidd til lykta áður en orku verður eytt í skipu-
lagsbreytingar á yfirstjórn Seðlabankans. Fyrst þarf samstöðu um
trúverðuga peningamálastefnu og framkvæmd þeirra áforma sem
þegar hefur verið lagt upp með af hálfu ríkisstjórnarinnar.
Eins er með Samtök atvinnulífsins. Mikilvægara er að þau sam-
eini kraftana til að styrkja umræðuna um upptöku evru á þeim eina
grundvelli sem getur skapað tiltrú. Við þurfum ekki nýjar óvissu-
tilraunir. Samstarf samtaka atvinnufyrirtækja og launafólks gæti
svo hugsanlega reist á þessu sviði mikilvægan vegvísi að varanlegri
stöðugleika.
Eitt er brýnna en annað.
Eftirmál
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björgvin Guðmundsson og Björn Ingi Hrafnson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Átök
Reykjavík er smám saman að breytast
í eitt allsherjar átakasvæði; varla nokk-
uð gert nema það sé liður í sérstöku
átaki, eða „aðgerðaáætlun“, og undir
grípandi slagorði. Sem dæmi má
nefna Greiðar götur, Hlemm plús, 1,
2 og Reykjavík, Grænu skrefin, Betra
loft fyrir alla og Tökum upp hanskann
fyrir Reykjavík. Nú ætlar borgin að
hlaupa undir bagga með foreldrum
sem bíða eftir leikskólaplássi
undir yfirskriftinni Borgarbörn
og malbika hjólreiðastíg undir
nafninu Göngum meira, hjól-
um lengra. Fróðlegt verður að
sjá hvaða mergjaða nafngift
verður fyrir valinu þegar borgin
ákveður að taka holræsakerfið
í gegn.
Guðmundur hættir
Guðmundur Steingrímsson, vara-
þingmaður Samfylkingarinnar, hættir
sem upplýsingarfulltrúi Vegagerðar-
innar í næstu viku eftir stutta viðdvöl.
Hann var ráðinn í starfið tímabundið
fyrir tveimur vikum í veikindaleyfi
Jóhannesar Tómassonar upplýsinga-
fulltrúa. Jóhannes er nú óðum að
braggast og væntanlegur aftur til
starfa innan skamms.
Hvar er Svandís?
Hvar er Svandís
Svavarsdóttir? spyrja
áhugamenn um
borgarpólitík en
lítið hefur farið fyrir
oddvita Vinstri grænna
í borgarstjórn und-
anfarið. Ekki er langt síðan Svandís
var mjög áberandi í borgarpólitíkinni.
Í kjölfar skýrslu REI-nefndarinnar sem
Svandís fór fyrir var hún jafnvel
nefnd sem líklegur arftaki
Steingríms J. Sigfússon-
ar. Nú er það Þorleifur
Gunnlaugsson sem lætur
að sér kveða og talar fyrir
hönd Vinstri grænna í
borginni, síðast um
málefni Fríkirkjuvegs
11 og Hallargarðsins,
en furðulítið spyrst til
Svandísar.
bergsteinn@frettabladid.is