Fréttablaðið - 20.12.2008, Blaðsíða 24

20. desember 2008 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Helgi Áss Grétarsson skrifar
um kvótakerfið
Í grein sem birtist 18. desember sl. í Fréttablaðinu og bar yfir-
skriftina „Kvótinn varðaði veg-
inn“ sagði m.a.: „Að svo miklu
leyti sem útvegsfyrirtækin rísa
ekki undir skuldum, eru veðin –
það er að segja kvótinn, þjóðar-
eignin – komin aftur í hendur rík-
isins, sem á nú nýju bankana.“
Þessi ummæli er vert að íhuga af
tveim ástæðum, annars vegar
hvað varðar eignarhaldið á kvót-
anum og hins vegar hvað varðar
eignarhaldið á nýju bönkunum.
Um fyrrnefnda atriðið hefur sú
trúarsetning verið síendurtekin
um langt árabil að fiskveiðirétt-
indi útgerða fiskiskipa, smárra og
stórra, séu þjóðareign í krafti
þeirrar yfirlýsingar í lögum að
nytjastofnar á Íslandsmiðum séu
sameign íslensku þjóðarinnar. Við
nánari skoðun kemur hins vegar í
ljós að óveiddur fiskur í sjó telst
ekki eignarhæft verðmæti og
þjóðin, án nánari aðgreiningar,
getur ekki verið aðili að eignar-
rétti. Þegar af þessum ástæðum á
þjóðin engan kvóta né nokkurn
annan fiskveiðirétt.
Síðarnefnda atriðið er ferskara
umfjöllunarefni og verður nú
vikið að því.
Staða hinna gömlu og nýju banka
Fyrir setningu neyðarlaganna í
byrjun október sl. voru á Íslandi
starfandi þrír viðskiptabankar
sem voru einkafyrirtæki og í eigu
hluthafa þeirra. Ef bankarnir
hefðu verið teknir til gjaldþrota-
skipta með hefð-
bundnum hætti hefði
það orðið hlutverk
skiptastjóra að koma
eignum þeirra í verð
fyrir lánardrottna og
aðra kröfuhafa. Gömlu
bankarnir eru nú í lög-
bundnu ferli sem er
ígildi gjaldþrota-
skiptameðferðar. Lán-
ardrottnar og aðrir
kröfuhafar „eiga“ í
reynd „þrotabúin“ þó
að meðferð á eignum
bankanna lúti stjórn aðila á vegum
hins opinbera, þ.e. svokallaðra
skilanefnda og aðstoðarmanna í
greiðslustöðvun.
Með ýmsum ákvæðum neyðar-
laganna var gengið á réttindi
þeirra sem höfðu lánað viðskipta-
bönkunum fé, m.a. var rétthæð
krafna breytt. Vafi leikur á að slíkt
standist ákvæði um vernd eignar-
réttinda í stjórnarskrá og í Mann-
réttindasáttmála Evrópu. Einnig
voru margar eignir teknar út úr
bönkunum og færðar í hendur
nýrra banka sem sagðir eru í eigu
íslenska ríkisins. Réttir eigendur
þessara verðmæta hafa hins vegar
ekki enn fengið kaupverðið greitt
og vaknar þá sú spurning hvort
það séu ekki „eigendur“ þrotabúa
gömlu bankanna sem í reynd eiga
þá nýju.
Varnaðarorð bandarísks lögmanns
Hinn 16. desember sl. hélt virtur
bandarískur lögmaður, Lee C.
Bucheit, erindi við lagadeild
Háskóla Íslands um skuldsetningu
ríkja í fjármálakreppum. Með
hliðsjón af því sem þar kom fram
er líklegt að erlendir kröfuhafar
gömlu bankanna eigi í
handraðanum öflug
lagarök sem geta
knúið íslenska ríkið í
enn meiri skuldasúpu.
Það stafar aðallega af
þeim aðgerðum sem
gripið var til í krafti
neyðarlaganna og
nefndar voru hér að
framan. Að mati und-
irritaðs væri það
sennilega vel sloppið
ef ríkið gæti leyst
þennan hnút með því
að eftirláta lánardrottnunum allar
eignir og skuldir hinna nýju
banka.
Eignarréttur og réttarríkið
Vernd eignarréttar er án efa mik-
ilvæg brjóstvörn borgaranna gegn
of sterku ríkisvaldi. Reynsla und-
anfarinna missera bendir til að
jafnframt sé hætta á ferðum ef
eignarréttindi of fárra og of öfl-
ugra aðila beri ægishjálm yfir rík-
isvaldið. Ákveðið jafnvægi er
sennilega nauðsynlegt til að
tryggja að helstu viðmið réttarrík-
isins séu virt og að lagafram-
kvæmd endurspegli hinn vandrat-
aða meðalveg á milli
almannahagsmuna og hagsmuna
einkaðila.
Á þeim umbrotatímum sem nú
eru eykst eftirspurn eftir mál-
flutningi þeirra sem boða einfald-
ar söguskýringar og fagrar töfra-
lausnir. Ástæða er til að varast
slíkan málflutning. Grunnreglur
réttarríkisins hafa staðist tímans
tönn og ólíklegt er að gildi þeirra
sé minna nú.
Höfundur er lögfræðingur.
UMRÆÐAN
Íris Böðvarsdóttir skrifar um
hamfarir og sálgæslu
Síðastliðið ár hefur verið mörg-um Sunnlendingum erfitt. Suð-
urlandsskjálfti reið yfir hinn 29.
maí og olli miklu tjóni og erfið-
leikum hjá mörgum einstakling-
um. Eftir á að hyggja má segja að
fyrir marga hafi hann ekki valdið
miklu efnislegu tjóni heldur sál-
rænni vanlíðan sem fólk á erfitt
með að vinna bug á sjálft. Á þeim
mánuðum sem eru liðnir frá Suð-
urlandsskjálfta hefur fjöldi ein-
staklinga fengið stuðning og
aðstoð á Heilbrigðisstofnun Suð-
urlands. Flestir ná fyrri líðan og
láta ekki hugsanir um jarðskjálft-
ann trufla sig frekar.
Þó er það svo að enn í dag líðum
mörgum illa vegna Suðurlands-
skjálftans og eru það helst börn og
aldraðir. Það sem viðheldur
hræðslu flestra er ótti við annan
stóran jarðskjálfta. Börn eiga oft
erfitt með að sofna sjálf á kvöldin
og leita í rúm foreldra á nóttunni.
Þeim líður illa með að vera ein
heima stutta stund og mega ekki
sjá af foreldrum sínum. Sálfræð-
ingar á Heilbrigðisstofnun Suður-
lands hafa nú sinnt tæplega 100
einstaklingum á öllum aldri með
viðtölum og meðferð. Mörgum er
sinnt í samvinnu við heimilis-
lækna viðkomandi til að reyna að
hafa meðferð eins heildstæða og
mögulegt er og til einföldunar
fyrir skjólstæðinginn. Þrátt fyrir
að brátt séu liðnir sjö mánuðir frá
Suðurlandsskjálftanum getur fólk
enn í dag átt um sárt að binda
vegna afleiðinga hans. Þá er mikil-
vægt að leita sér hjálpar í gengum
sinn heimilislækni eða með að
hringja í aðalnúmer HSu og biðja
um viðtal við sálfræðing.
Annars konar hamfarir
Það má segja að aðrar og annars
konar hamfarir hafi dunið yfir
landsmenn í haust með falli bank-
anna og fjármálakerfisins. Fjár-
hagslegum grunni er kippt undan
fjölda fjölskyldna og atvinnuleysi
eða ótti um atvinnumissi er raun-
veruleiki margra. Fjárhags-
áhyggjur er gott eldsneyti fyrir
kvíða og depurð. Nei-
kvæðar hugsanir um
framtíðina og sjálfan
sig eru til þess fallnar
að valda margs konar
kvíða og depurðar-
einkennum. Fyrstu
einkenni um vanlíðan
eru oft líkamleg og
geta komið fram án
þess að viðkomandi
geri sér grein fyrir
uppruna þeirra.
Þreyta og verkir í
stoðkerfi, herðum og
höfði eru algeng ein-
kenni og oft verða
breytingar á matar-
lyst. Svefntruflanir eru einnig
algengar og birtast oft á þann veg
að fólk á erfitt með að sofna eða
vaknar seinni hluta nætur og nær
ekki að festa svefn aftur.
Á þessum tímum skiptir miklu
máli að reyna að hafa stjórn á
hugsunum sínum. Neikvæðar
hugsanir valda og viðhalda kvíða
og depurð. Því er mikilvægt að
bera kennsl á slíkar hugsanir og
reyna að breyta þeim í annað og
meira jákvæðara. Þetta hljómar
einfalt en getur reynst þrautinni
þyngri. Oft geta neikvæðar hugs-
anir fengið frítt flæði í huga okkar
án þess að við jafnvel tökum eftir
því. Sé fólk farið að finna fyrir
mikilli vanlíðan getur verið nauð-
synlegt að leita sér aðstoðar í því
stuðningskerfi sem við höfum í
kringum okkur hvort sem það eru
góðir og traustir vinir eða fagfólk
opinberra stofnana.
Besta gjöfin
Fólk þarf að gera sér grein fyrir
því að vanlíðan þess hefur áhrif á
allt umhverfi. Í því ljósi horfi ég
sérstaklega til barna sem verða
fyrir áhrifum af streitu og tíma-
leysi foreldra sinna. Það má segja
að það liggi í hlutarins eðli að upp-
spenntir og þreyttir foreldrar hafa
oft litla þolinmæði gagnvart börn-
um sínum og verða pirraðir yfir
litlum hlutum. Það getur valdið
breytingu í hegðun barna til hins
verra og valdið vanlíðan. Foreldr-
ar sitja eftir með samviskubit og
líður illa yfir að sinna börnum
sínum lítið. Slíkt verður ekki endi-
lega bætt með gjöfum eða efnis-
legum hlutum, heldur tíma og
samveru. Besta jóla-
gjöfin handa börnum
er ekki sú sem endi-
lega er keypt dýrum
dómi heldur sú sem
hefur ómetanlegt
innihald - dýrmætan
tíma sem kemur ekki
aftur. Fátt þykir börn-
um skemmtilegra en
að leika við foreldra
sína og fá athygli
þeirra óskipta. Þau
gera oft litlar kröfur
um hamingju sem
Hannes Pétursson
ljóðskáld lýsir svo
vel í einu ljóða sinna.
Þegar þú leiðir mig
skín ljós inn í hönd mína
og það svæfir
allar svartar hugsanir
Í umræðu landsmanna síðast-
liðnar vikur hefur verið mikið
fjallað um gildi og lífsgæði. Það
er ljóst að það er erfitt að segja
við einstakling sem hefur tapað
miklum fjármunum að hann eigi
að þakka fyrir góða heilsu. En
raunin er sú að í lokin myndu allir
velja heilbrigði fremur en efnis-
leg gæði. Hinn heilbrigði hefur
margar óskir en hinn sjúki aðeins
eina. Lífsgæði felast í heilbrigði,
vinum og fjölskyldu. Oft eru það
einfaldir hlutir sem gleðja mest
og maður man eftir. Það er hættu-
legt að feta inn á þá braut að
manni líði ekki vel nema maður
sé að eignast hluti. Það er þó nauð-
synlegt að allir fá uppfyllt grunn-
þarfir sínar um fæði og skjól til
þess að líða vel. Því miður er
raunin ekki sú í annars þessu
góða landi okkar.
Kæru foreldrar, gefið börnun-
um ykkar tíma og nærveru í jóla-
gjöf. Ekki láta börnin eiga minn-
ingar um örþreytta foreldra á
aðfangadagskvöld vegna allra
þeirra krafna sem við setjum
sjálfum okkur fyrir jól. Seinna
meir gæti minning barnanna
ykkar um góða samveru verið dýr-
mætasta eign þeirra. Ég óska
öllum landsmönnum gleðilegra
jóla og velfarnaðar á komandi ári.
Höfundur er yfirsálfræðingur á
Heilbrigðisstofnun Suðurlands.
Láttu ljós skína í hönd mína
HELGI ÁSS GRÉTARSSON
Eignarréttur varðar veginn
ÍRIS BÖÐVARSDÓTTIR