Réttur - 01.05.1964, Síða 54

118
R É T T U K
íramleiðni vinnunnar. En þetta gerist allt saman eftir á; eftir að
íramleiðslan er komin á markaðinn, eftir skakkaföll, fjárhagslegt
tjón og mannlegar þjáningar.
Gildislögmálið hvetur framleiðendurna til að bæta áhöld og verk-
færi, koma með vélar í stað mannshandar, svo að þeir fái betri
aðstöðu en keppinautarnir og geti með hagnaði selt vöru á verði
undir þjóðfélagslegu gildi. Þannig ýtir gildislögmálið undir verk-
legar framfarir og fær einum framleiðanda betri aðstöðu en öðrum.
Komast þá sumir á vonarvöl, en aðrir eflast til áhrifa.
Hér hefur verið freistað stuttorðrar lýsingar á því, hvernig kapítal-
isminn, þjóðfélag hinnar hömlulausu vöruframleiðslu, er í eðli
sínu hvort tveggja í senn: skipulagslaust og stjórnlaust — en þó
með mótuðum farvegum, með vissu „systemi í galskapnum“. Hin
skipulagslega festa er sífellt að rofna og er ekki til nema sem meðal-
tul og ofsafengin hneigð. — Við þvílíkar aðstæður er það missýn-
ing ein, að maðurinn sé herra þjóðfélagsins. í rauninni er hann
þræll sinna eigin handaverka; vörurnar ráða yfir manninum og
gera honum lífið sætt eða súrt eftir ófyrirsjáanlegum duttlungum
sínum. Þessi yfirráð vöruframleiðslunnar yfir mönnum og þjóðum
birtast sem ströng lögmál — óumbreytanleg og að mestu óútskýran-
leg náttúrulögmál. Samskipti manns við mann koma út eins og
samskipti mannsins við sjálfstæða, lífi gædda hluti, sem hann
ræður ekkert við. A svipaðan hátt er það, að peningar, sem eru
eins og áður segir líkamningur hinnar almennu vinnu, sjálfstætt og
almennt skiptagildi og ávísun á öll notagildi — þessir peningar
verða að þjóðfélagslegu valdi. Þeir sem hafa nóga peninga geta ekki
aðeins eignazt öll heimsins gæði, heldur einnig öðlazt vald yfir
iriönnum og málefnum, vald sem erfitt er að hnekkja nema í krafti
enn meira gulls. Auðugur maður nú á tímum er meiri drottnari en
margur einvaldskonungur miðalda.
Við alla framleiðslu (þ. e. sköpun notagilda) verður að leiða
saman vinnuafl og framleiðslutæki, nefnilega áhöld og vinnuþola
thráefni eða náttúran í frumástandi). Vinnuaflið verður að orka
á framleiðslutækin í vitrænum tilgangi, þ. e. a. s. framkvæma vinnu.
Ef nú framkvæmandi vinnunnar hefur sjálfur yfir framleiðslutækj-
unum að ráða, þá er tvennt til:
a) hann og fjölskylda hans neyta sjálf afurðanna;
b) setja afurðirnar á markað, þ. e. breyta þeim í vörur til að
skipta á fyrir aðrar vörur.