Réttur - 01.01.1972, Page 12

artíð Wilson forseta. En ýmsar aðrar þjóðir
máttu bíða mun lengur eða bíða og berjast
enn.
A síðustu áratugum hefur vinnuvikan ver-
ið stytt mun meira og stefnt að 5 daga eða
40 stunda vinnuviku. Þessi krafa hefur þegar
náð fram að ganga í ýmsum nágrannaríkjum
okkar og en önnur innleitt 6—7 stunda dag-
vinnu.
A tímum vaxandi sjálfvirkni í iðnaðarþjóð-
félögum nútímans er þess að vænta að hægt
verði að ná fram enn skemmri vinnuviku með
óskertum launum. Þó heíur vaxandi sjálf-
virkni leitt til atvinnuleysis, einkum er það
í þjóðfélögum sem byggja á einkaeign á
framleiðslutækjunum.
KRÖFUR UM TAKMORKUN
VINNUTÍMA Á ÍSLANDI
Á síðustu tveim áramgum 19- aldarinn-
ar var hér á landi kominn vísir að verkalýðs-
stétt við sjávarsíðuna, þ. e. sjómanna-, dag-
launamanna- og iðnaðarmannastétt. Sú
vinnutilhögun var þá almenn á Islandi að
unnið var myrkranna á milli meðan vinnu
var að hafa og engin ákvæði til um um-
framgreiðslur vegna langs vinnudags, né
ákvæði um hvíldir. Átti þetta við um vinnu,
bæði til sjávar og sveita.
Snemma komu fram kröfur frá verkafólki
um takmörkun dagvinnunnar. Þannig ritar t.
d. verkamaður í blaðið Norðanfara á Akur-
eyri þegar árið 1876 og semr fram kröfur
um sanngjörn daglaun að sínum dómi, 2 kr.
fyrir 12 stunda dagvinnu. Hann dregur og þá
ályktun að „eindreginn félagsskapur" sé auð-
veldasta leiðin til að ná þessu marki. ') Þegar
verkafólk á Islandi tók síðan að stofna stétt-
arfélög, verður strax vart við kröfur um
vinnutímatakmörk. í lagabók fyrsta íslenzka
stéttarfélagsins, Prentarafélagsins gamla, sem
stofnað var árið 1887 vom ákvæði um „60
klst. vinnuviku auk boðunartíma", en þá var
vinnutími prentara yfirleitt frá kl. 7 árdegis
til kl. 7 að kvöldi/1)
I ár verða liðin 75 ár frá því að fyrstu
almennu verkamannafélögin voru stofnuð á
Seyðisfirði og Akureyri og athyglisvert að
bæði bera þegar í upphafi fram kröfuna um
10 stunda vinnudag. I lögum Verkamanna-
félags Seyðisfjarðar voru ákvæði um 10
stunda vinnudag og krafa um 5 aura álag
á hvern tíma þar fram yfir.5) Verkamanna-
félag Akureyrarkaupstaðar gerði einnig kröf-
ur um 10 tíma dagvinnu og ýmislegt bendir
til að sú krafa hafi náð fram að ganga.0)
Iðnaðarmannafélögin, sem stofnuð voru á síð-
ustu árunum fyrir aldamót leituðust einnig
við að takmarka vinnutíma og leggja eftir-
vinnuálag á kaup.
Þegar Verkamannafélagið Dagsbrún var
stofnað árið 1906, þá var eftirfarandi sagt
um vinnutíma í aukalögum þess: „Almenn-
ur vinnudagur er talinn frá kl. 6 árdegis til
kl. 6 síðdegis. Sé unnið á öðrum tímum sólar-
hringsins telst sú vinna eftirvinna eða auka-
vinna."') Þá var krafa þeirra 25—30 aura
tímakaup, en 35 aura fyrir eftirvinnu, og 50
aurar á helgidögum. En þessi vinnutímatak-
mörkun fékkst ekki átakalaust.
Þegar danskir verktakar hófu hafnargerð
í Reykjavík árið 1913 settu þeir íslenzkum
verkamönnum þá kosti, að vinna almennt
frá kl. 6 árd. til kl. 8 síðd. eða verða af
vinnunni ella.
Þá hafði Dagsbrún áður samið við helztu
atvinnurekendur bæjarins, að almennur
vinnudagur væri frá kl. 6 árd. til kl. 6 síðd.
þ. e. 10 tíma vinnudag (ath. matar- og kaffi-
tími dregst frá). Þarna gerði danski verktak-
inn tilraun til að fá Islendinga til að vinna
12