Réttur - 01.04.1988, Blaðsíða 19

ARI SKÚLASON OG
ASMUNDUR HILMARSSON:
Hugleiðingar
í tilefni enn einna
bráðabirgðalaga
gegn kjarasamningum
stéttarfélaga
Fyrr á tímum gerðu menn sér í hugarlund það sem þeir kölluðu náttúrulega
ástandið eða frumástandið í samskiptum manna. I frumástandinu var einstak-
lingurinn einangrað fyrirbæri. Hann átti ekki samskipti við aðra menn en þá sem
hann sá sér hag í að eiga samskipti við. Samskiptin stóðu ekki yfir í lengri tíma
en þann sem hann taldi koma sér vel. Ekkert stjórnvald var til þess að bjóða eða
forbjóða. í frumástandi er rétt og rangt aðeins það sem einstaklingurinn einn
ákveður vera best fyrir sig án tillits til annarra manna eða annarra sjónarmiða.
Verði ágreiningur ræður styrkur eða klókindi úrslitum. Einstaklingurinn er þar
dómari í eigin sök. Ef jafnræði er með aðilum byggist það á því að þeir óttast
hver annan.
Englendingurinn John Locke, sem var
uppi á árunum 1632-1704, gagnrýndi
harðlega stjórnarhætti einveldisins. Hann
kvað raunar svo fast að í gagnrýni sinni
að hann hélt því fram að einveldi væri
ekki ríki í eiginlegri merkingu. í því
sambandi benti hann einkum á að ein-
valdurinn er ekki háður neinum lögum og
þarafleiðandi ríkti raunverulegt frum-
ástand allstaðar þar sem einvaldurinn
kæmi við sögu. Locke var þeirrar skoðun-
ar að eiginlegt ríki gæti ekki verið annars-
staöar en þar sem búið væri að bæta úr
ágöllum frumástandsins. Þar þurfti að
mati Lockes ekki síst að taka til hendinni
og takmarka vald stjórnvalda.
Locke leit ekki á frumástandið sem
baráttu allra gegn öllum eins og landi
hans Thomas Hobbes. Pvert á móti taldi
hann flesta sækjast eftir friðsamlegu sam-
starfi með öðrum. Locke gerði greinar-
mun á félagslegri og pólitískri hlið frum-
ástandsins. Hann var þeirrar skoðunar að
frumrétturinn ætti við hvort heldur sem
menn töldu sig til ríkis eða ekki. í frum-
ástandinu máttu friðarspillar eiga von á
því að einhver refsaði þeim fyrir uppá-
tæki sín. En refsingar voru ekki frekar en
67