Réttur - 01.04.1988, Blaðsíða 24

1944 hafi ráðherrar litið á réttinn til setn-
ingar bráðabirgðalaga sem neyðarúrræði.
Það er eftirtektarvert að eftir að þing fór
að koma saman árlega og allt fram til þess
að efnahagslegra, félagslegra og póli-
tískra áhrifa heimskreppunnar fór að
gæta að fullu var sáralítið um að bráða-
birgðalög væru sett. Svo er að sjá sem
þingmenn hafi fjarlægst uppruna og raun-
verulega þýðingu þessa ákvæðis stjórnar-
skrárinnar jafnframt því að uppgötva að
þeir komust upp með ýmsilegt í þeim
efnum. Enda segir Ólafur Jóhannesson í
bókinni Stjórnskipun Islands:
„Hin tíða útgáfa bráðabirgðalaga á síð-
ari árum ber því vitni, að skilyrði stjórn-
arskrárinnar um brýna nauðsyn hafi ekki
ætíð verið stranglega túlkuð. Sú fram-
kvæmd hefur samt eigi leitt til neinna
verulegra árekstra milli þings og stjórnar,
enda eru bráðabirgðalögin sett í samráði
við þingmenn eða þann þingmeirihluta,
sem stjórnin styðst við, eða stundum sam-
kvæmt ályktun eða áskorun Alþingis eða
meirihluta þingmanna. Og þegar ríkis-
stjórn hefur þótt mikil við þurfa, mun
hún oftast fyrirfram hafa tryggt sér nægan
þingstuðning við bráðabirgðalögin.“
Ólýðræðisleg og óþingræðisleg
Útgáfa bráðabirgðalaga er ólýðræðis-
leg og óþingræðisleg þótt hún geti verið
réttlætanleg í undantekningartilvikum.
Hún er ólýðræðisleg um leiö og hún er
óþingræðisleg vegna þess aö fulltrúar
kosnir á löggjafarsamkomu fá ekki tæki-
færi til þess með rökræðum að greina,
nálgast og hafa áhrif á hvaö sé réttlát
niðurstaða. En þctta er grundvallarregla
lýðræðis. Þótt það sé ekki stjórnarskrár-
bundið að okkur beri að vinna samkvæmt
leikreglum lýðræðisins þá tcljum við okk-
ur samt í hópi þeirra ríkja sem hafa lýð-
ræði í hávegum. Útgáfa bráðabirgðalaga
er óþingræðisleg vegna þess að jafnmikil-
væg ákvörðun og setning laga fer fram
þegar Alþingi, aðalhandhafi löggjafar-
valdsins, getur ekki framfylgt frumskyld-
um sínum að setja lög og hafa eftirlit með
gerðum ríkisstjórnarinnar og veita henni
aöhald.
Meirihlutastuðningur þingmanna við
setningu bráðabirgðalaga getur engan-
vegin talist réttlæta setningu þeirra frekar
en þótt einskis stuðnings væri leitað við
þau. Meirihlutasíuðningur við tiltekna
aðgerð er ekki endilega mælikvarði á að
lýðræðislega hafi verið staðið að verki.
Danskur fræðimaður, Hal Koch að nafni,
skýrir þetta allvel í bók sem heitir „Hvað
er lýðræði?“ og kom út árið 1946. Þar
segir hann í lauslegri endursögn:
„I byggðarlagi nokkru er sóknarnefnd,
sem skiptist í meirihluta, þar sem eru 7
nefndarmenn og minnihlutann sem er
skipaður 4 nefndarmönnum. Meirihlut-
inn er þannig öruggur og cngin ástæða til
að ætla að á því verði breyting á næstu
árum. Á sóknarncfndarfundum gerist
það mjög oft að meirihlutinn fylgir úr
hlaði með örfáum oröum tillögu, sem þeir
hafa áður komið sér saman um að flytja.
Þvínæst fær minnihlutinn orðið. Sóknar-
nefndin er lýðræðisleg samkoma! Þau í
minnihlutanum tala langt mál og stundum
vel rökstutt, sem sýnir fram á erfiöleikana
sem fylgja málefninu. Á meðan minni-
hlutinn flytur mál sitt getur enginn áttað
sig á hvort meirihlutinn hlustar eða sefur.
En við veröum að gera ráö fyrir því fyrr-
nefnda. Þegar minnihlutinn hefur gert
grein fyrir athugasemdum sínum getur
verið að formaðurinn segi nokkur orð —
hann er gjarnan hvassyrtur. Það hefur
ekki liðið langur tími þangað til meiri-
hlutinn leggur til að nú skuli gengið til at-
72