Réttur - 01.04.1988, Blaðsíða 26

verið sett af stjórnvaldi með takmarka-
Iitla umhyggju fyrir sjálfu sér. Meðferð
stjórnarskrárákvæðisins um setningu
bráðabirgðalaga er farin að ganga sér til
húðar og veldur óöryggi vegna þess að
það hefur verið notað til árása fremur en
til varna. Einkum á síðari árum er eins og
ráðherrar hafi litið á útgáfu bráðabirgða-
laga sem almennt stjórntæki en ekki
neyðarúrræði eða neyðarrétt.
Matið á því hvenær nauðsynin er svo
brýn að ekki verði hjá því komist að setja
bráðabirgðalög hefur stundum verið
byggð á vafasömum forsendum og jafnvel
falsrökum. Eað er vegna þess að dómend-
ur hafa komist að þeirri niðurstöðu að
matið á nauðsyninni sé aðeins og einvörð-
ungu mat ráðherra. Hann þarf því ekki
að óttast dómstóla í því efni. Hann þarf
heldur ekki að óttast Alþingi. Ráðherra
ákveður sjálfur hvenær og jafnvel hvort
hann leggur efni bráðabirgðalaganna fyrir
Alþingi. Hann leggur bráðabirgðalögin
fyrir Alþingi þegar hann treystir því að
það starfi eins og sóknarnefndin hans Hal
Koch.
Bráðabirgðalögin ákveða launahækk-
anir fyrir þá sem ekki hafa gert kjara-
samninga um leið og þau ákveða meðferð
á launaliðum gildandi samninga. Þau
banna allar félagslegar aðferöir til þess að
ná fram launabreytingum jafnframt því
að banna stéttarfélögum að segja upp
launaliðum gildandi samninga og hefja
samninga ef verðhækkanir verða umfram
tiltekin mörk á tilteknum tíma.
Frumforsenda samfélagsins — sam-
komulagið —, sem minnst var á hér að
framan, er grunnur réttarkerfis. Eftirlit
með framkvæmd laga og annað aðhald
sem þarf til að þau nái tilgangi sínum
þurfa að vera augljós. Almennt hlutverk
laga er ekki aðeins að tilgreina hvað sé
leyfilegt eða óleyfilegt. Þau eru gagnslaus
ef þau þvinga ekki beint eða óbeint alla
sem þau eiga við til þess að aga sig í sam-
ræmi við innihald þeirra.
í bráðabirgðalögunum eru engin
refsiákvæði. í 5. grein bráðabirgðalag-
anna er algjörlega haldlaust ákvæði en
þar segir: „Atvinnurekendum er óheimilt
að hækka laun, þóknanir og hlunninda-
greiðslur hverskonar umfram það sem
samið hefur verið um í kjarasamningum
eða kveðið er á um í lögum þessurn."
Meðferð ágreiningsmála milli stéttar-
félags og félags atvinnurekanda er í hönd-
um gerðardóms: „Rísi ágreiningur um
túlkun ákvæða laga þessara við fram-
kvæmd kjarasamninga einstakra starfs-
greina geta verkalýðsfélög eða vinnuveit-
endafélög vísað honum til gerðardóms.
Gerðardómur skal skipaður þremur
mönnum. Skal hvor aðila kjarasamnings
tilnefna einn mann og Hæstiréttur hinn
þriðja, og er hann formaður dómsins. Úr-
skurður gerðardóms er fullnaðarúrskurð-
ur. Kostnaður við gerðardóm greiðist úr
ríkissjóði. “
Það sem gerir aðstæðurnar við einkum
setningu fyrri bráðabirgðalaganna nokk-
uð sérstæðar er að sá sem lagði mat á hve
nauðsynin var brýn til að setja lög sem
bönnuðu verkföll eða aðrar aðgerðir til
að knýja fram breytta skipan launamála
var fyrrverandi framkvæmdastjóri Vinnu-
veitendasambandsins. Á sama tíma og
hann taldi brýna nauðsyn bera til að setja
bráðabirgðalög var hann einn þriggja
handhafa forsetavalds. Tíminn sem hann
tók að koma frá sér bráðabirgðalögunum
var tæplega styttri en hefði tekið að kalla
saman Alþingi til aukafundar. En kannski
hefði það ekkert haft uppá sig frekar en
sóknarnefndarfundurinn, sem Hal Koch
lýsir.
74