Réttur - 01.04.1988, Blaðsíða 40

ins undir eftirliti Brésnefs. Vegna ferskra
vinda, sem nú blása frá Moskvu og Gor-
batsjof, viðurkenna valdamenn í Prag nú
jafnvel — að minnsta kosti í orði kveðnu
— að endurbætur í átt til aukinna afkasta
og vaxandi lýðræðis séu „óumflýjanlegar
í nafni sögu og byltingar“. En jafnframt
ríghalda þeir í fyrri fullyrðingar um að
endurbæturnar í Tékkóslóvakíu fyrir
tveim áratugum hafi verið „lævís gagn-
bylting“.
Allir sem muna eftir hinni svonefndu
Framkvæmdaáætlun kommúnistaflokks-
ins frá því í apríl 1968 — og var burðarás
þáverandi endurbótastefnu — vita samt
sem áður, að raunverulega var þar um að
ræða stefnumörkun, sem er næstum sam-
stiga „perestrojku" Gorbatsjofs. í Prag
reyna menn nú að smeygja sér fram hjá
vandanum með því að viðurkenna —
helst á óbeinan hátt — að endurbæturnar
hafi ef til vill ekki verið illa meintar, held-
ur hafi „veik forysta Alexanders Dubceks
gert andsósíalískum öfgasinnum kleift að
hleypa vandamálum í hnút og koma í veg
fyrir endurbætur“.
Að sjálfsögðu voru vissir veikir þættir í
framkvæmd endurbótanna, og auðvitað
komu nokkrar miður viturlegar skoðanir
fram í frjálsum umræðum. En það var
engin ringulreið ríkjandi í Tékkóslóvakíu
árið 1968. Eins og Alexander Dubcek út-
skýrði enn á ný í viðtali í L’Unita, mál-
gagni ítalska kommúnistaflokksins, missti
kommúnistaflokkurinn ekki tök á fram-
vindunni. Hinar andsósíalísku raddir
voru sárafáar. Sem sönnun fyrir „and-
sósíalískum hneigöum“ færðu áróðurs-
menn í Moskvu og Prag oftast ávarpið
„2000 orö“, sem birtist í júní 1968 og var
undirritað af hundruðum stjórnmála-
manna og annarra menntamanna. Með
hliðsjón af hinu órólega sambandi milli
Prag og Moskvu um þessar mundir var
birting þessa ávarps ef til vill ekki sérlega
þaulhugsuð. En ávarpið var ekki annað
en þáttur í endurfæddu skoðanafrelsi.
Pað hafði enga ringulreið í för með sér,
og andbyltingarsinnað var það ekki —
heldur þveröfugt. Sé Mikhaíl Gorbatsjof
alvara með „gIasnost“, kemst jafnvel
hann fljótlega að því, að skoðanafrelsi
veldur ýmsum vanda. En án þess verður
lýðræði ekki komið á.
Pað voru engan veginn „veikleikar
Dubceks“ og heldur ekki „starfsemi öfga-
manna“, sem ollu því, að mcnn komust
ekki leiðar sinnar úr ógöngum stalínism-
ans, heldur stórveldahroki og ólæknandi
íhaldssemi í anda Brésnefs. Undirokun
Vorsins í Prag olli stórkostlegum skaða í
þjóðlífinu, og meira en tveggja áratuga
löng jákvæð þróun fór forgörðum í þessu
landi.
Pað eru skiljanlega engin undur að
þeir, sem tóku þátt í því eftir á að múl-
binda stjórnmála- og menningarstarf-
semi, séu nú hræddir um að líkiö rísi upp
úr gröf sinni. Valdamennirnir í Prag geta
enn um stund þóst vera „endurbótasinnar“
í anda Gorbatsjofs án þess að viðurkenna
sannleikann um Vorið í Prag. En þegar
fram í sækir eiga þeir þess varla nokkurn
kost að komast gegnum söguna í fölsku
Sósíalismi Já — Hccnám Nci.
88