Réttur - 01.04.1988, Blaðsíða 28

Hvað segir reynslan okkur?
Árið 1983 voru sett bráðabirgðalög
með svipuöum hætti og nú hefur verið
gert. Þá stefndi verðbólgan yfir 100%, og
var vísitölubindingu launa aðallega kennt
um af hálfu stjórnvalda. Einn tilgangur-
inn með lögunum, eins og nú, var að
minnka verðbólgu með því að draga úr
launahækkunum.
Reynslan sýnir að það dró úr verð-
hækkunum, þó ekki nándar nærri eins
mikið og stjórnvöld höfðu stefnt að. Op-
inberar launahækkanir voru litlar, og
kaupmáttur launa minnkaði gífurlega.
Kaupmáttarrýrnunin varð hins vegar
mjög mismunandi milli hinna ýmsu laun-
þega og hópa þeirra. Skýringin á því er að
launaskriö, þ.e. ósamningsbundnar launa-
hækkanir, jukust mikið. Samtök launa-
fólks hafa hins vegar engin áhrif á launa-
skrið, þannig að það ákvarðast nær ein-
ungis milli einstakra atvinnurekenda og
hinna einstöku launþega, eða hópa
þeirra.
í raun má segja að einhliða íhlutun í
frjálsa samningsgerð séu alltaf dæmdar til
þess að mistakast. Reynslan frá 1983 er
aðeins enn ein staðfesting á því, og
reynslan í sambandi við nýsett lög á eftir
að verða sú sama. Til þessa eru margar
orsakir og verða nokkrar þeirra tíundað-
ar hér.
I fyrsta lagi fylgjast launþegar mjög
grannt með kaupmætti launa sinna. Aðal-
tilgangur bráðabirgðalaganna er að
minnka kaupmátt launa. betta er gert
með almennum aðferðum sem eiga á ná
til allra launþega í einu. Reynslan frá
1983 og árunum þar á eftir sýnir að þetta
takmark næst fyrir þá lægst launuöu sem
höfðu veikustu samningsaðstöðuna fyrir.
Þeir sem fengu greitt eftir umsömdum
kauptöxtum uröu fyrir mikilli kaupmáttar-
rýrnun, en stór hópur launþega varð ekki
fyrir teljandi kaupmáttarrýrnun þannig
að launamunur milli hinna ýmsu hópa
launþega jókst mikið.
1 öðru lagi fluttust launaákvarðanir í
meira mæli en áður út í fyrirtækin og
bráðabirgðalögin urðu til þess að mun
minna mark var tekið á gerðum kjara-
samningum en áður var. Fyrir árið 1983
var stærstur hluti launahækkana ákveðinn
í samningum á milli samtaka Iaunþega og
atvinnurekenda, auk þess sem reglubundn-
ar hækkanir komu til vegna vísitölubind-
ingar launa. Á þessum árum var kaup-
máttur allra launþega því tryggður með
sama hætti. Með bráðabirgðalögunum
var vísitölubindingin tckin úr sambandi,
þannig að kaupmáttartrygging var ekki
sjálfvirk lengur. Þetta ástand vísaði leið-
ina beint að launaskriði sem aðferð til
þess að tryggja kaupmátt þeirra sem
besta aðstöðu höfðu á vinnumarkaðnum,
en hinir sátu eftir.
í þriðja lagi fara hagsmunir atvinnurek-
enda og stjórnvalda ekki alltaf saman í
þessu sambandi. Út á við kemur Vinnu-
veitendasamband íslands fram sem ein
órofa heild. Við gerð heildarkjarasamn-
inga og í umræðum um efnahagsmál gef-
ur Vinnuveitendasambandið út yfirlýsing-
ar um nauðsyn þess að launahækkanir séu
sem minnstar. En þegar komið er út í
fyrirtækin er þessi samstaða ekki lengur
fyrir hendi, og einstakir atvinnurekendur
fást við þessi mál út frá þeirra eigin hags-
munum. Og þar fara hagsmunir atvinnu-
rekenda og launþega oft saman þannig að
teknar eru launaákvarðanir sem eru í
andstöðu við stefnu stjórnvalda og sam-
taka atvinnurekenda.
Allir þessir þættir komu vel fram á ár-
únum eftir 1983, þegar bráðabirgðalögin
voru sett.
76