Morgunblaðið - 24.01.2006, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. JANÚAR 2006 23
Á
FORSÍÐU Morgun-
blaðsins 4. mars 2003
birtist ljósmynd sem ég
tók af þeim Halldóri Ás-
grímssyni, þáverandi ut-
anríkisráðherra, og Ibrahim Rugova í
Pristina daginn áður. Á myndinni eru
þeir Halldór og Rugova báðir með
heldur óvenjulegt hálstau, gulan og
hvítan klút sem yfirmenn ítalska hers-
ins á flugvellinum í Pristina höfðu
hnýtt um háls þeirra í tilefni þess að
Ítalir höfðu látið af stjórn flugvall-
arins, en Íslendingar tekið við.
Rugova, sem lést á laugardag eftir
stutta baráttu við krabbamein, var
svosem þekktur fyrir að nota hálstau,
svartur og rauður hálsklútur var raun-
ar eins konar vörumerki hans. Þetta
gaf honum eilítið óvenjulegt yfirbragð,
en það má raunar segja að Rugova
hafi alltaf minnt meira á háskólapró-
fessor í bókmenntum fremur en
stjórnmálaforingja.
Ekki að ófyrirsynju; Rugova lærði
málvísindi við Sorbonne-háskóla í Par-
ís og gerðist síðan prófessor í albönsk-
um bókmenntum heima í Kosovo. Það
var svo sem leiðtogi rithöfunda-
sambandsins sem hann fyrst kom
fram á sjónarsviðið, þannig um mun-
aði, á níunda áratug síðustu aldar.
Örfáum mínútum áður en ég mynd-
aði þá Halldór og Rugova saman við
veislu sem haldin var í tilefni þess að
Íslenska friðargæslan hafði tekið við
stjórn alþjóðaflugvallarins í Pristina
hafði mér gefist tækifæri til að setjast
niður með Rugova og ræða við hann
stutta stund. Aðstoðarmaður hans
túlkaði fyrir okkur, Rugova virtist
ekki kunna nema hrafl í ensku. Sam-
talið snerist mest um vonir og vænt-
ingar Kosovo-Albana, sem fyrst og
síðast víkja að sjálfstæði héraðsins frá
Serbíu – en segja má að Rugova hafi
verið holdgervingur þessara drauma,
svo landsföðurleg var ímynd hans og
svo stórum skugga varpaði hann yfir
stjórnmál Kosovo.
Ekki skrýtið að menn óttist valda-
baráttu að honum gengnum, pólitískt
og samfélagslegt tómarúm sem ein-
hverjir munu sjálfsagt reyna að fylla
en sem haft gæti þar afleiðingar að
heldur magnaðist spennan við þær
viðkvæmu aðstæður sem ríkja í hér-
aðinu.
Vildi ekki vopnaskak í Kosovo
Rugova var fæddur í Kosovo árið
sem íslenskt lýðveldi var stofnað á
Þingvöllum en hann deyr án þess að
hafa séð draum sinn um sjálfsætt Kos-
ovo rætast. Blikur eru þó á lofti í þeim
efnum, rætt hefur verið um að Sam-
einuðu þjóðirnar, sem hafa stýrt hér-
aðinu frá því að loftárásum NATO á
Júgóslavíu lauk 1999, myndu beita sér
artákn Kosovo-Albana eftir að hild-
arleiknum 1999 var lokið.
En þar hefði getað brugðið til
beggja vona og færri hafa haft trú á að
Rugova væri rétti maðurinn til að
stjórna landinu. Sannarlega kom hann
mér ekki fyrir sjónir, þetta skipti sem
ég hitti hann 2003 og af fenginni þeirri
reynslu sem ég öðlaðist þá níu mánuði
sem ég dvaldi í Kosovo 2001, sem mik-
ill bógur, raunar var hann heldur
veiklulegur í útliti og framkomu.
Sætti sífelldum árásum
Kannski var það vegna þeirra stöð-
ugu árása sem andstæðingar hans og
keppinautar um völd og áhrif héldu
uppi, bæði með sögusögnum um
drykkjusýki og pólitískt getuleysi en
líka raunverulegum morðtilraunum;
Rugova hafði verið sýnt tilræði oftar
en einu sinni.
Nú reynir hins vegar á límið sem
heldur Albönum í Kosovo saman: Sör-
en Jessen-Petersen, æðsti yfirmaður
SÞ í Kosovo, lagði einmitt áherslu á
það á sunnudag að ef Kosovo-Albanar
ætluðu að láta rætast draum Rugovas
um sjálfstætt Kosovo yrðu þeir að
halda friðinn sín í millum, standa sam-
an, sýna minningu forsetans virðingu.
Líklegir til að taka sess Rugovas
eru menn eins og Veton Surroi, mikils-
virtur blaðamaður og viðskiptajöfur,
Hashim Thaci, fyrrverandi leiðtogi
Frelsishers Kosovo, Bajram Kosumi
forsætisráðherra og sá sem mun
gegna forsetaembættinu til bráða-
birgða, þingforsetinn Nexhat Daci.
Hættan er þó sú að sjálfstætt Kosovo
erfi þá flokkadrætti sem einkenndu
hinstu mánuði og ár Rugovas.
Fimm daga þjóðarsorg verður í
Kosovo vegna fráfalls Ibrahims Ru-
gova. Hann verður borinn til grafar á
fimmtudag en þangað til mun lík hans
liggja frammi í þinghúsinu í Pristina,
þar sem menn munu geta vottað hon-
um hinstu virðingu.
fyrir því í fyrirhuguðum viðræðum
Kosovo-Albana og Serba að héraðið fái
sjálfstæði að tilteknum tíma liðnum.
Um leið gæfu Albanar, sem eru ríf-
lega 90% íbúa Kosovo, fyrirheit um að
vel yrði séð fyrir serbneska minnihlut-
anum í Kosovo, sem átt hefur undir
högg að sækja síðan stjórnvöld í Bel-
grad misstu Kosovo úr greipum sér.
Ibrahim Rugova var óumdeildur
leiðtogi Kosovo-Albana lengi framan
af. Það var hann sem á sínum tíma
markaði þá stefnu að sjálfstæðisbar-
átta þeirra skyldi verða háð með frið-
sömum hætti; ekki ætti að taka upp
vopn eins og gert var í Slóveníu, Kró-
atíu og í Bosníu-Herzegóvínu við upp-
haf tíunda áratugarins á síðustu öld.
Rugova taldi öruggt að alþjóða-
samfélagið myndi huga að réttindum
Kosovo-búa þegar samið yrði um frið á
Balkanskaganum.
Svo fór þó ekki, Kosovo „gleymdist“
við samningaborðið í Dayton í Ohio
þegar samið var um frið í Bosn-
íustríðinu 1995. Í þessu liggja rætur
átaka í Kosovo 1998–1999, auk þeirra
ofsókna sem Kosovo-Albanar máttu
þola af höndum Serba í héraðinu.
Ein af afleiðingum þess að ekki var
tekið á málefnum Kosovo við samn-
ingaborðið 1995 var sú að tiltrú á Ru-
gova minnkaði heima fyrir. Reiðir
ungir menn töldu ljóst að trúin á „pas-
síva“ mótspyrnu myndi engu skila,
beita yrði öðrum brögðum, aðeins
máttur sverðsins yrði til að tryggja
réttindi Kosovo-Albana og sjálfstæði
héraðsins frá Belgrad, þar sem Slo-
bodan Milosevic réð ríkjum. Það var
sá lærdómur sem þeir töldu mega ráða
af hildarleiknum 1991–1995.
Þrátt fyrir að þessir menn hrifsuðu í
raun frumkvæðið af Rugova eftir 1995,
með því að hefja skæruhernað gegn
serbneskum öryggissveitum í hér-
aðinu, sem aftur leiddi til þess að
Serbar brugðust hart við, hélt Rugova
stöðu sinni sem helsta sameining-
AP
Kosovo-Albanar flykktust að heimili Ibrahims Rugova í Pristina á sunnudag til að votta honum virðingu sína.
Menntamanns-
legur landsfaðir
Ibrahim Rugova,
forseti Kosovo, jarð-
aður á fimmtudag
Eftir Davíð Loga Sigurðsson
david@mbl.is
Morgunblaðið/Davíð Logi Sigurðsson
Ibrahim Rugova með Halldóri Ásgrímssyni í Pristina 3. mars 2003.nirnar í neðri hluta Þjórsár sem
til í tilkynningunni eru Urr-
rkjun, Holtavirkjun og Hvamms-
Að sögn Bjarna Bjarnasonar,
mdastjóra orkusviðs LV, verður
ræða tvær eða þrjár virkjanir.
Urriðafossvirkjun verður sjálfstæð en
síðan er hægt að virkja fallið ofar í ánni í
einni eða tveimur virkjunum. Miðlun
virkjananna verður í Þórisvatni og er um
að ræða rennslisvirkjanir með tiltölulega
litlum inntakslónum. Stöðvarhúsin verða
væntanlega neðanjarðar.
Búðarhálsvirkjun verður neðsta virkj-
unin í Tungnaá og virkjar fall um göng í
gegnum Búðarháls. Byrjað er á virkj-
uninni að hluta. Fyrir nokkrum árum var
brúað og lagður vegur að væntanlegu
stöðvarhússtæði og sprengt fyrir stöðv-
arhúsinu. Öll leyfi eru fyrirliggjandi og
hægt að byrja framkvæmdir fyrirvara-
laust, að sögn Bjarna. Umhverfismati
hinna virkjananna er lokið en eftir að
ganga frá skipulagsmálum þeirra og loka-
undirbúningi. Þrjú ár eru nægur tími til
að byggja vatnsaflsvirkjanir af þessari
gerð, að sögn Bjarna.
Umræddar virkjanir verða samtals um
300 MW. Til samanburðar var Búrfells-
virkjun upphaflega 220 MW en eftir end-
urhönnun er hún nú 270 MW. Búðarháls-
virkjun hefði orðið aflmeiri ef farið hefði
verið í Norðlingaölduveitu, því með henni
hefði rennslið í Tungnaá orðið meira.
kjun í viðræður
nar í Straumsvík
la sér,“ segir hún. „Mig langar
öllum sem hafa stutt þennan
því þetta byggist á fjöldanum og
grúa fólks úr mörgum áttum sem
t þessu lið.“ TRYGGVA Felixsyni, framkvæmdastjóra
Landverndar, finnst viðbrögð Landsvirkj-
unar við breyttri stöðu eðlileg.
„Það er greinilega vaxandi samstaða um
að vernda Þjórsárver og stækka friðlandið
og þá ganga náttúrulega
áform Landsvirkjunar
þvert á þá samstöðu,
sem virðist verða sífellt
víðtækari,“ segir
Tryggvi. „Ég fagna
þessum viðbrögðum
Landsvirkjunar og tel að
það eigi að fylgja þessu
máli eftir núna með því
að taka þær ákvarðanir
sem þarf að taka til að treysta varanlega
og víðtæka verndun Þjórsárvera til lengri
tíma litið, þ.e.a.s. stækka friðlandið eins og
bent hefur verið á að nauðsynlegt sé að
gera og festa það í svæðisskipulagi miðhá-
lendisins og aðalskipulagi Skeiða- og
Gnúpverjahrepps og Ásahrepps, og síðan í
framhaldi að gefa þessu merkilega landi
þann sess sem það vissulega á skilið. Eins
og sýnt hefur verið fram á með mörgum
góðum rökum er þetta eitthvert verðmæt-
asta svæði hálendisins.“
Tryggvi vonar að niðurstaðan verði end-
anleg. „Ég tel að umhverfisráðherra eigi
nú þegar að taka upp samræður við
Skeiða-, Gnúpverja- og Ásahrepp um
möguleika á að stækka friðlandið,“ segir
hann. „Ég vona að Alþingi styðji þá við-
leitni og að samvinnunefndin um skipulag
miðhálendisins finni fyrir þessari miklu
samstöðu sem ég held að sé að myndast,
felli alfarið mannvirki á þessu svæði út úr
skipulaginu og skilgreini það sem nátt-
úruverndarsvæði.“
Fylgja þarf
málinu eftir
nnsson, formaður Náttúruvernd-
ka Íslands, segist hefðu óskað
tjórn Landsvirkjunar félli alfar-
ormum um undirbúning Norð-
lingaölduveitu en legði
þau ekki bara til hlið-
ar. Hann segir yfirlýs-
inguna að öðru leyti
ánægjulega en segist
þó ekki trúa því að far-
ið verði í framkvæmd-
irnar héðan af. „Ein-
mitt þess vegna hefði
verið betra ef stjórnin
hefði samþykkt að
ð þetta alfarið.“
erir sér vonir um að það verði
ða stjórnvalda að friðlandið á
verði stækkað. „Ég held að það
ið betra fyrir alla aðila ef
kjun hefði viðurkennt þá stöðu
ð er í og lýst yfir að Norð-
uveita væri úr sögunni,“ segir
ekur athygli á að Landsvirkjun
ki ræða við aðra orkukaupendur
á rafmagni frá þessum virkj-
um á meðan viðræður þessar
Landsvirkjun útiloki ekki við-
ð Alcoa um sölu á raforku til
rs á Húsavík.
endir jafnframt á að losunar-
ands samkvæmt Kyoto-bókuninni
i álver fyrir norðan og sunnan.
ði átt að falla
rið frá veitunni
dirbúning Norðlingaölduveitu til
kjun muni einbeita sér að öðrum
ara þeirri orkuþörf sem fyr-
dsvirkjunar, lagði fram tillög-
anna, nema Álfheiðar Ingadóttur
sagði að samþykktin þýddi m.a.
gt eftir gagnvart samvinnunefnd
ðlingaölduveitu?
. Það eru í gildi lög sem heimila
stólum. En eins og vindar blása í
ið þessu á næstunni,“ sagði Jó-
rja um 650 milljónum til und-
fjárfestingin væri í raun meiri,
rið bent á að það myndi kosta
eðar í Þjórsá.
gð til hliðar
Ljósmynd /Alcan