Morgunblaðið - 03.02.2006, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. FEBRÚAR 2006 29
Í leiðara Morgunblaðsins 16. þessamánaðar þar sem fjallað umheimsókn prófessors Wallace B.Broecker hingað til lands og hug-
myndir hans um lausnir á loftlags-
breytingum af völdum koltvíoxiðs og
lausnir þar að lútandi var eftirfarandi
setningu að finna:
„Íslendingar eru það fáir að form
orkunotkunar hér á landi hefur lítil
áhrif til eða frá á stöðuna í
heiminum.“
Það er þess vert að
skoða þetta aðeins nánar.
Hvað er það sem veldur
loftlagsbreytingunum?
Eru það athafnir einstakra
þjóða eða einstaklinga?
Svarið er væntanlega að
það sé einhver blanda af
hvoru tveggja. Fram hjá
hinu verður ekki litið að
allar hagstærðir, hvort
sem er á landsvísu eða
heimsvísu eru til komnar
með því að leggja saman
athafnir einstaklinga. Gild-
ir einu hvort um er að
ræða heildartekjur, útgjöld
hins opinbera eða loft-
mengun eins og hér um
ræðir.
Íbúar Bandaríkjanna eru
ábyrgir fyrir rúmlega 20%
af koltvíoxíðsmengun í
heiminum. Það er ekki
vegna þess að þeir séu svo
margir. Þeir eru innan við
5% af íbúum jarðar. Það er
vegna þess að hver ein-
staklingur þar notar mikla orku. Við
getum brotið þetta meira niður og sagt
að íbúar Vermont eða Wyoming ríkja í
Bandaríkjunum geti sagt með sama
rétti og við Íslendingar að þeir séu svo
fáir að form orkunotkunar þeirra skipti
ekki máli á heimsvísu; en í öllum tilfell-
unum er um að ræða sjálfstæðar
stjórnsýslueiningar sem telja á bilinu
300–600 þúsund íbúa. En hvernig sem
á það er litið mengar þriggja og hálfs
tonna vörubíll, sem notaður er sem
heimilissnattari, jafnmikið hér á Íslandi
og í Bandaríkjunum.
Grípa þarf til fjölþættra aðgerða
Það er alveg rétt sem kemur fram
hjá prófessor Broecker að á næstu ára-
tugum mun orkuþörf og þar með orku-
notkun heimsins tvö- til þrefaldast. Það
er líka rétt hjá Broecker að drifkraft-
urinn í aukinni orkunotkun orsakast af
viðleitni íbúa þriðja heimsins til að öðl-
ast betri lífskjör. Jafnvel þó öllum ráð-
um sé beitt til þess að auka sjálfbæra
orkuframleiðslu mun það í besta falli
ná að koma í veg fyrir að hlutfall jarð-
efnaeldsneytis af orkunotkun heimsins
aukist frá þeim um 85% sem það er í
dag. Þetta kemur m.a. fram í gögnum
frá Alþjóða viðskiptaráðinu um sjálf-
bæra þróun. Það er einfalt reiknings-
dæmi að finna út hvað þetta þýðir í
aukinni loftmengun.
Það er einnig rétt hjá leiðarahöfundi
Morgunblaðsins að með því að taka
þátt í að þróa tækni til að binda kolt-
víoxið í jörðu geta Íslendingar lagt lóð
á vogarskál í rimmunni við áhrif lofts-
lagsbreytinga. Þetta er hins vegar að-
eins einn þáttur málsins. Sá þáttur sem
prófessors Wallace B. Broecker hefur
helgað starfskrafta sína. Það er vissu-
lega jákvætt ef Íslendingar geta lagt
prófessornum lið í þessari vinnu. Til
þess hins vegar að ná tökum á vanda-
málinu þarf miklu fleira að koma til.
Ef ekki verður gripið til fjölþættra
aðgerða nú þegar verða orkumál
heimsins óleysanleg á næstu áratugum.
Áður nefnd samtök, Alþjóða við-
skiptaráðið um sjálfbæra þróun, taka
þetta fyrir í skýrslu sem þau sendu frá
sér fyrir rúmu ári. Þar segir að það
verði að grípa til allra tiltækra að-
gerða. Fyrsta stig verði að stórauka
nýtingu á gasi í stað kola þar sem þau
mengi mun meira. Síðan er talið upp;
endurbætur í samgöngum og bifreiða-
flota, kjarnorkan hljóti að koma sterk-
ar inn, leggja verði aukna áherslu á
alla þætti endurnýjanlegrar orku þar
með talið vatnsafl og jarðvarma, hvers
kyns orkusparandi aðgerðir, ný nálgun
í efnahagsmálun og förgun á koltvíox-
iði. Það er væntanlega rétt hjá prófess-
or Broecker að það síðastnefnda er lík-
lega árangursríkasta aðgerðin til
skemmri tíma litið ef tekið er mið af
vægi jarðefnaeldsneytisins. Með sam-
settum aðgerðum í anda þess sem hér
er nefnt telja samtökin að um miðja
öldina megi snúa þróuninni við samfara
því að þróunarlöndin auki orkunýtingu
sína í viðleitni sinni til mannsæmandi
lífskjara.
Framlag Íslendinga
Þessi sjónarmið end-
urspeglast í umræðunni í
dag. Þau koma fram í um-
ræðunni um stjórn-
málalegt mikilvægi gas-
flutninga til Vestur-
Evrópu. Þau endur-
speglast í umfjöllun um
að nýta kjarnorku í aukn-
um mæli. Þau birtast í
stefnubreytingu Alþjóða-
bankans varðandi vatns-
aflsvirkjanir. Þau sjást í
ályktun síðasta þings Al-
þjóða orkuráðsins, þar
sem sjónarmiðin voru til
skamms tíma þau að olía
og gas gætu leyst orku-
þörf þessarar aldar en nú
er á þeim vettvangi rætt
um að beita verði öllum
ráðum til að sporna við
loftslagsbreytingunum.
Við þessar aðstæður
getur enginn skorist úr
leik; sama í hversu fá-
mennan hóp viðkomandi
getur skilgreint sig. Þar
skiptir allt máli. Orkulindir okkar Ís-
lendinga, nýttar innan skynsamlegra
marka, geta skapað rými fyrir lága-
marksaðgang að orku fyrir milljónir
þeirra tveggja milljarða í heiminum
sem í dag hafa ekki aðgang að heimilis-
orku á viðskiptalegum grunni. Það vill
hins vegar þannig til að nú um stundir
er eina leiðin til þess að koma íslensku
loftmengunarfríu orkunni inn í al-
þjóðaorkubúskapinn með sölu til stór-
notenda s.s. til rafgreiningar á súráli,
sem annars hefði líklegast verið gerð
með gasi eða hugsanlega kolum með
margalt meiri loftmengun. Meðan við
seljum orkuna á hærra verði en sem
nemur meðalverði til þessarar fram-
leiðslu í heiminum, þannig að ekki sé til
staðar hvati til aukinnar neyslu vegna
hennar; er erfitt að mæla því mót að
hún hafi jákvæð áhrif á orkubúskap
heimsins. Á þennan hátt getum við Ís-
lendingar skapað rými fyrir orkunotk-
un án aukningar á loftmengun eins og
nefnt er hér að framan. Einnig getur
sú þekking sem hefur byggst upp hér á
landi við virkjun vatns- og gufuafls ver-
ið verðmætt framlag í baráttunni við að
draga hlutfallslega úr notkun jarð-
efnaeldsneytis.
Orkunotkun þróunarlandanna vex
Eitt er víst að þetta vandamál verð-
ur ekki leyst með því að orkusvelta
þróunarlöndin. Ætlum við, Vest-
urlandabúar, að koma í veg fyrir að
kínverska verkafólkið sem er að fram-
leiða ódýru neysluvörurnar okkar geti
eignast bíl við batnandi efnahag með
hærri launum þar í landi; og hvernig
ætlum við að koma í veg fyrir það? Við
þessar aðstæður hefur verkafólk í Afr-
íku mjög líklega tekið við keflinu af
þeim hvað varðar ódýrt vinnuafl og
með því átt fyrir frumþörfum s.s. orku.
Við þær aðstæður sem lýst er fyrr í
greininni skiptir framlag hvers ein-
staklings miklu máli. Ekki síst í sam-
félagi eins og okkar Íslendinga þar sem
bæði eru til staðar verulegar orkulindir
án loftmengunnar og mikil þekking til
að nýta orku. Hvað orkuna varðar gild-
ir það sama og í annarri þróunaraðstoð
t.d. í mennta- og heilbrigðismálum; það
sem í okkar augum virðist lítið framlag
getur riðið baggamuninn fyrir fjölda
einstaklinga sem í dag höggva kjarr til
ljósa og hita með ómældum neikvæðum
umhverfisáhrifum.
Skiptir íslensk
orka máli?
Eftir Jóhannes Geir
Sigurgeirsson
Jóhannes Geir
Sigurgeirsson
’Ef ekki verðurgripið til fjöl-
þættra aðgerða
nú þegar verða
orkumál heims-
ins óleysanleg á
næstu áratug-
um.‘
Höfundur er stjórnarformaður
Landsvirkjunar.
aráðherra kynna 10 skref til sóknar í skólastarfi
Morgunblaðið/Ásdís
ónsdóttir, varaformaður Kennarasambands Íslands, Eiríkur Jónsson, formaður KÍ, Þorgerður Katrín Gunn-
ntamálaráðherra og Karl Kristjánsson, verkefnastjóri hjá menntamálaráðuneytinu.
„ÉG fagna þessu sam-
komulagi,“ segir Þor-
steinn Þorsteinsson,
formaður Skólameist-
arafélags Íslands, um
nýtt samkomulag
stjórnar Kennara-
sambands Íslands,
stjórna félaga KÍ og
menntamálaráðherra
sem undirritað var í
gær.
gæt byrjun og gott að
essu, en svo er eftir að sjá
verður fylgt eftir. Því við
a okkur á því að allt sem
ja eða efla starf, s.s. al-
ramhaldsskólans og verk-
veðið er á um í sam-
kallar á auknar fjár-
allt kostar þetta pen-
orsteinn.
nar sam-
ulaginu
STJÓRN Félags framhaldsskólakenn-
ara væntir mikils af samkomulagi Kenn-
arasambands Íslands og mennta-
málaráðherra um samstarf að brýnum
verkefnum í menntamálum á grundvelli
heildarendurskoðunar á námi og nám-
skipan í leik-, grunn- og framhalds-
skólum. Þetta kemur fram í ályktun.
Í ályktuninni segir m.a.: „Viðfangs-
efni samkomulagsins hafa öll verið mik-
ilvæg baráttumál kennarasamtakanna
til margra ára. Samkomulagið felur í sér
mörg sóknarfæri menntuninni og skóla-
starfi í landinu til heilla. Lengri og
breytt kennaramenntun og öflug endur-
menntun eru mikilvægar forsendur
sóknar í menntamálum á Íslandi. Það er
lykilatriði að breytingar á námi og nám-
skipan bæti menntun þannig að betur
verði komið til móts við mismunandi
þarfir nemenda og nemendahópa, allt
frá leikskóla til loka framhaldsskóla.
Unnið verður að því markmiði að sem
flestir nemendur standist próf við lok
10. bekkjar grunnskóla og að fleiri út-
skrifist með lokapróf úr framhaldsskóla.
Enn fremur að fleiri nemendur útskrif-
ist úr grunnskóla þegar eftir 9. bekk og
að fleiri nemendur ljúki framhaldsskóla
á þremur árum í stað fjögurra. Kenn-
arasamtökin leggja ríka áherslu á að
nemendum bjóðist þessi sveigjanleiki og
samfella í námi, óháð búsetu. Ljóst er að
tilfærsla verður á námi innan og milli
skólastiga. Það er meginatriði að nám
verði ekki skert, þannig að menntun
samkvæmt nýrri skipan verði minni en
það nám sem nemendum býðst nú. Í til-
færslum og breytingum á námi þarf að
gæta þess að menntun kennara nýtist
sem best, nemendum og skólum til hags-
bóta. Bættur námsárangur og enn betra
skólastarf eru mikilvægustu markmið
þessa samkomulags.“
„Sóknarfæri menntuninni
og skólastarfi til heilla“
gera
etn-
nina
hefði
væri
t. Á
ald,
ustu.
um.
yndi
gðist
ess-
agið
ekki
orð.
151
mjög
far-
fum
agði
efðu
ókað
26.
gði á
BA
n á
ret-
landi. Um 140 þúsund manns ættu atvinnu sína und-
ir fyrirtækjum sem Íslendingar ættu að hluta eða
öllu leyti. Til samanburðar störfuðu um 130 þúsund
Bretar hjá fyrirtækjum í svissneskri eigu.
Heine sagði einnig að umsvif Íslendinga í Bret-
landi hefðu vakið mikla athygli og ættu sinn þátt í
því að vekja áhuga BA á flugi til Íslands.
ondon með 50% afslætti
Morgunblaðið/Ásdís
Sam Heine á blaðamannafundi í gær.
METFÉ safnaðist í jólasöfnun Hjálparstarfs
kirkjunnar fyrir vatni í Afríku. Söfnuðust rúmar
28 milljónir króna sem er þriðjungi meira en í
fyrra og mesta jólasöfnun stofnunarinnar. Pen-
ingarnir renna til þess að grafa brunna í Mósam-
bík, styðja smábændur í Malaví til vatnsöflunar
og margvíslegrar nýtingar og til þess að kaupa
tanka, sem regnvatn safnast í, fyrir börn í Úg-
anda sem misst hafa báða foreldra úr alnæmi og
búa ein.
Verkefnin eru öll í gangi og verður söfn-
unarfénu varið á næstu þremur árum. Þörfin er
mikil og reynslan af samstarfi við fólkið á staðn-
um er góð. Fólkið leggur sjálft til alla vinnu við
að grafa brunnana, gera áveitur, fiskirækt-
artjarnir, tileinka sér og miðla áfram fræðslu um
hreinlæti, smithættu og viðhald á tækjum sem
komið er upp. Söfnunarfé er notað í undirbúning
og ráðgjöf, efni sem ekki fæst úr náttúrunni og
kennslu.
Nýlunda var að með gíróseðli á hvert heimili
fór nú vatnsdropi til að hengja upp sem jóla-
skraut í stað söfnunarbauksins hefðbundna. Með
því var ætlunin að ná til fleiri og greiddu nær
tvöfalt fleiri framlög til Hjálparstarfsins þessi jól
miðað við árið í fyrra. Einnig seldust rúmlega
200 gjafabréf sem eru ný af nálinni. Með þeim
gaf fólk framlag til verkefna og afhenti frændum
og vinum kvittun upp á það sem jólagjöf, segir í
fréttatilkynningu.
28 milljónir
söfnuðust
fyrir vatni
í Afríku