Morgunblaðið - 11.02.2006, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Þetta er Skaftá,“ segir RoniHorn þegar ég spyr hanaum ljósmyndir af brúnuólgandi vatni sem eru áber-
andi í einu af hennar nýjustu verk-
um, Doubt by Water. „Skaftá er
stórkostlega falleg. Þegar ég var við
ána hitti ég fólk sem sagði þetta fá-
ránlega á. Og ég gat ekki annað en
hugsað með mér, hvað í ósköpunum
á fólkið við? Hvert sem maður lítur
er eins og það séu teikningar á yf-
irborðinu.“
Roni Horn er að lýsa einu nýjasta
verki sínu, en það var fyrst sýnt á
Whitney-tvíæringnum í New York
fyrir ári síðan. Doubt by Water eru
háir standar með tveimur myndum á
hver; auk yfirborðs Skaftár eru þar
ásjónur ungs manns, fugl og ísjakar
á lóni. Þetta er nýjasta verk hennar í
eigu Péturs Arasonar og Rögnu Ró-
bertsdóttur í Safni, Laugavegi 37, en
í dag verður opnuð þar sýningin Re-
laxness - Some Photographs, en á
henni eru öll verk Horn í eigu Safns,
um 20 talsins. Verkin eru frá síðustu
tveimur áratugum.
Þessi bandaríska listakona, sem er
fimmtug að aldri, kom fyrst til Ís-
lands þegar hún var tvítug. Allar göt-
ur síðan hefur hún unnið út frá ís-
lenskri menningu og náttúru, hún á
hér sitt annað heimili og lítur á ís-
lenskt landslag sem framlengingu af
vinnustofu sinni. Roni Horn hefur
sýnt nokkuð reglulega hér á landi í
seinni tíð, meðal annars í gallerí i8 og
í Háskólanum á Akureyri er stað-
bundin innsetning á ljósmyndum
hennar af ánni Thames. Óhætt er að
segja Horn meðal virtustu myndlist-
armanna sinnar kynslóðar, en hún er
þekkt fyrir verk í ólíkum miðlum;
skúlptúra, teikningar, ljósmyndir og
texta.
Við sitjum á hverfiskaffihúsi Roni
Horn, Kaffivagninum í Reykjavík, og
þar sem kyrr hafflöturinn blasir við
hef ég á orði að vatn sé afskaplega
áberandi í verkunum í Safni.
„Vatnið er góð myndhverfing fyrir
svo margt sem er mér hugleikið, og
fyrir margs konar reynslu. Vatnið er
alls staðar; ég leita vatnið ekki uppi
heldur kemur það til mín,“ segir hún.
„Á níunda áratugnum var ég farin að
fást við ljósmyndun en það var að-
allega heimildaöflun fyrir bækurnar
sem ég var þá að gera um landið. Svo
þróuðust verkin og 1995 gerði ég
fyrstu stóru innsetninguna mína með
ljósmyndum, You are the Weather.“
Það er röð 100 mynda af ásjónu Mar-
grétar H. Blöndal sem teknar voru í
sundlaugum víða um land.
Öll þessi stóru vá!
– Mjög mörg verkanna sem þú
hefur gert hér á landi byggja á ljós-
myndum.
„Það hefur bara æxlast þannig.
Fólk getur svo auðveldlega horfið
inn í landslagið hér. Fyrst þegar fólk
kemur blasa við því þessir glæp-
samlega yfirþyrmandi staðir, eins og
fossarnir, öll þessi stóru vá! Fyr-
irbæri sem að mínu mati er ómögu-
legt að ljósmynda. Þegar ég kom
fyrst hingað var Ísland einn vígvöllur
stórkostlegra upplifana; ég reyndi
ekki einu sinni að taka myndir. Núna
reyni ég ekki heldur að mynda eitt-
hvað sem kalla mætti stórbrotin fyr-
irbæri, og mér finnst í raun að ég
hafi svo til aldrei tekið landslags-
myndir. Ég tek frekar þætti út úr
landinu, þætti sem vekja hugmynd
um aðstæðurnar, um landið án þess
að lýsa því beint. Það finnst mér
áhugavert.“
– Leggurðu drög að tilteknum
verkum þegar þú ert í burtu og
hrindir þeim svo í framkvæmd þegar
þú kemur til landsins?
„Stundum veit ég upp á hár hvað
ég ætla að gera. En stundum líða líka
mörg ár frá því að ég tek tilteknar
ljósmyndir þangað til ég veit hvað ég
á að gera við þær. Dæmi um það eru
ísjakarnir í Doubt by Water. Mynd-
irnar tók ég um 1990 en notaði þær
ekki fyrr en í fyrra, hafði ekki rétta
samhengið að nota þær í. Ég hef
þetta stóra safn mynda og efnis í
New York og get gengið að því sem
hráefni fyrir ný verk; eldra efni get-
ur hentað í ný form.“
Teikning í öllum miðlum
– Hér á landi virðist fólk einkum
þekkja ljósmyndaverkin þín á meðan
skúlptúrarnir eru líklega þekktari í
Bandaríkjunum.
„Það er satt. Sumir þekkja einkum
teikningarnar, þær hafa verið hvað
mest áberandi í Evrópu. Eins og þú
segir, þá hafa skúlptúrarnir fengið
mestu athyglina á ákveðnum stöðum.
Fyrir mér er þetta allt eitt heild-
arverk. Mér finnst ég ekki vera
skúlptúristi en samt liggur bak-
grunnur minn á því sviði. Mín aðal-
iðja er teikningin, hún kemur fram í
öllum miðlunum. Ég hugsa um ljós-
myndaverkin sem teikningar, hvern-
ig myndirnar eru settar í klasa og
tengjast innbyrðis. Ég held að þess-
ar ljósmyndir væru ekki til án vinnu
minnar með teikninguna. Og sama
má að vissu leyti segja um skúlp-
túrana.“
– Þegar þú tekur myndir af fólki
er það venjulega í myndröðum.
„Mér finnst að stakar myndir fáist
aðallega við að lýsa hlutum beint, en
ég hef ekki svo mikinn áhuga á því.
Menn eins og Irving Penn og Car-
tier-Bresson hafa tekið frábærar
ljósmyndir en þeir tala á ákveðinn
hátt, orðfæri þeirra er einstakt – en
ég hef ekki áhuga á því. Ég geri und-
irbúningsteikningar að verkum og
sökkvi mér niður í nálægðina sem
verkin skapa, upplifunina hvernig
þau þróast. Þessir þættir í verkunum
tengjast síðan arkitektúrnum þar
sem þau eru sett upp og tímanum.
Doubt by Water er þannig inn-
setningarverk, ekki hreint ljós-
myndaverk og ekki endilega skúlp-
túr. Það er líka eins og nokkrir
vegvísar – hvernig það vinnur í rým-
inu er þó mjög skúlptúrlegt. Þetta er
einhvers konar samsuða.“
– Í Safni eru nokkur af þeim verk-
um sem þú hefur gert með myndum
af uppstoppuðum dýrum. Ég sé þau
alltaf sem táknmyndir taminnar,
manngerðrar náttúru.
„Það er eitt lagið í merkingunni,
getur átt við um jörðina í heild en
einnig Ísland. Til dæmis myndirnar
af minknum. Þessi grimma skepna
var flutt hingað til lands og í fram-
haldi af því komu upp alls kyns
vandamál. Ef þú horfir á dýrið í
myndunum birtast svo margir þætt-
ir; það er kynferðislegt, ofbeldisfullt,
árásargjarnt, nautnalegt og ban-
eitrað, allt í senn.
Ég tók þessar dýramyndir hér
fyrst í janúar 1998 – Halldór Lax-
ness var nýlátinn – og ég skemmti
mér vel við myndatökuna. Ég ætlaði
fyrst í stað bara að mynda minkana
en það leiddi til mynda af fleiri dýr-
um og óvæntra lausna. Eins og
fuglapörin, sem rímuðu vel við hug-
myndir mínar um birtingarmyndir
sjálfsins. Refirnir eru annað verk
með tveimur hliðum, séðir að framan
og aftan; mér fannst það heillandi. Í
kettinum fannst mér ég hafa per-
sónugert hina íslensku ásjónu. Það
er tilbúningur af þeirri gerð sem Ís-
land hefur alltaf verið svo frábært í,
til að lifa af. Þetta er mynd af dæmi-
gerðum heimilisketti, en samt halda
allir að þetta sé mjög exótískur kött-
ur. Augun eru of stór, þau eru róm-
antísk, en þau virka. Þessi venjulegi
köttur verður einhvern veginn fram-
andi. Það er svo íslenskt að leggja
allt að jöfnu; það er eins og sundlaug-
in fyrir vestan sem var stærsta bygg-
ingin í plássinu, vatnið var tekið úr
henni og lauginni breytt í ballstað.
Það finnst mér einstaklega íslenskt.
Þessar dýramyndir eru með
minnstu og einföldustu verkum sem
ég hef gert en hafa líklega náð mestu
útbreiðslunni af þeim öllum.“
– Þú hefur á liðnum árum viðrað
skoðanir þínar á íslenskum umhverf-
ismálum og menningu, til dæmis í 26
verka röð sem birtist hér í Lesbók
Morgunblaðsins.
„Það var einstakt tækifæri að fá að
vinna í dagblað með þetta mikla út-
breiðslu. Mér fannst það heillandi.
Ég hef íhugað að halda þessari seríu
áfram, en svo ég segi eins og er, þá
kom það mér alveg úr jafnvægi þeg-
ar ákvörðunin var tekin um að ráðast
í byggingu stíflanna við Kárahnjúka.
Mér leið illa vegna þess og þannig
líður mér enn vegna þessara mála.
Það veldur mér óþægindum að vita
hvað er að gerast á hálendinu fyrir
austan, því ólíkt flestum Íslend-
ingum þá veit ég hvað er að glatast.
Fljótlega eftir að ég fór að ferðast
um Ísland komst ég að því að ég
hafði ferðast meira um landið en
flestir Íslendingar. Og ég þekkti
landslagið og náttúruna betur. Ég
unni þessu landi og fólkinu hér af-
skaplega mikið, en á síðustu tíu árum
hef ég séð hér gríðarlega aukningu í
tilgangslausri neysluhyggju, sem
eykur engu við gæði þess lífs sem
hér er lifað.
Ísland er í sömu hringrás nútíma-
væðingar og öll hin Evrópulöndin og
Bandaríkin fóru gegnum áður, en Ís-
lendingar gætu hafa valið aðra leið,
forðast iðnvæðinguna, til að losna við
mengunina, og öðlast með því sterk-
ari sjálfsmynd. Þess í stað hefur Ís-
land farið í sama þróunarferlið og öll
hin löndin. Ég held að hér séu ein-
hvers konar örlög að verki. Ég hefði
svo gjarnan viljað sjá þessa þjóð tak-
ast á við meiri ábyrgð en raun er á,
en venjulega hafa hin efnahagslegu
öfl sigur, öfl sem skipta ekki meg-
inmáli þegar um lífsgæði er að
ræða.“
Hún horfir í átt til Esjunnar; í still-
unni liggur gult mengunarský yfir
hafinu. „Það er kaldhæðnislegt að
þegar ég er hér á veturna, þá koma
oft svona dagar þar sem maður sér
mengunina, ég gæti þess vegna verið
að horfa til himins í Newark í New
Jersey! Og hvers vegna Íslendingar
eiga fleiri bíla á hverju fjölskyldu en
nokkur önnur þjóð – það er ekkert til
að stæra sig af, heldur sorgleg stað-
reynd.“
Hún lítur svo á mig, brosir og bæt-
ir við: „En það er þó alltaf bót í máli
að Íslendingar hafa frábært skop-
skyn.“
Svo íslenskt að leggja allt að jöfnu
Sýning á verkum eftir
Roni Horn, einkum
ljósmyndum frá tutt-
ugu ára tímabili, verður
opnuð í Safni á Lauga-
vegi 37 í dag. Einar
Falur Ingólfsson ræddi
við listakonuna, sem
hefur um árabil unnið
út frá íslenskri náttúru
og á sitt annað heimili
hér á landi.
Morgunblaðið/Einar Falur
Hluti verksins Doubt by Water eftir Roni Horn í Safni.
Roni Horn á Kaffivagninum, í ljósmynd Mary Ellen Mark.