Morgunblaðið - 17.03.2006, Blaðsíða 10

10 FÖSTUDAGUR 17. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Carol van Voorst, sendiherra Banda-ríkjanna, leggur áherslu á að Banda-ríkjamenn ætli að standa við skuld-bindingar sínar frá 1951 um að verja
Ísland. „Ég lít svo á að nú sé aðeins hafinn nýr
kafli í traustu varnarsamstarfi Bandaríkjanna
og Íslands sem hófst 1951. Ég lít svo á að þetta
sé framhald þess, breyting vissulega en fram-
hald á mjög sveigjanlegu fyrirkomulagi,“ segir
van Voorst.
– Var útilokað að gefa ráðamönnum hér
meira ráðrúm til að huga að gerbreyttri stöðu?
„Við létum ríkisstjórnina vita um þessa
ákvörðun eins fljótt og okkur var unnt. Við vild-
um að þeir fengju eins mikinn tíma og hægt var
til að taka á þeim málum sem þyrfti að leysa
vegna þessara umskipta.“
– Þetta var tilkynnt með símhringingu. Svo
seint sem í febrúar sagði Robert G. Loftis
sendiherra, sem fór fyrir samninganefnd ykk-
ar, að haldnir yrðu fleiri viðræðufundir. Nú
verða fleiri fundir en þið eruð búin að negla nið-
ur aðalniðurstöðuna. Þið ætlið að fara …
„Samningaviðræðurnar fóru fram í ljósi þess
að taka yrði tillit til ástands heimsmála. Við
vildum fá það á hreint hvað Íslendingar vildu
leggja af mörkum þegar rætt væri um skipt-
ingu kostnaðar. Það var ein hliðin á rekstri
varnarstöðvarinnar og veru bandaríska herliðs-
ins á Íslandi.
Gott boð um kostnaðarþátttöku
Íslendingar settu fram mjög álitlegt tilboð í
febrúar, tilboð sem kom mjög til móts við okk-
ur. En endanleg ákvörðun í málinu var tekin
með tilliti til almenns ástands öryggismála í
heiminum, þeirra hnattrænu ógna sem við berj-
umst við og með tilliti til þeirra verkefna sem
Bandaríkjamenn sinna nú víða um heim.“
– Eftir 55 ára veru varnarliðsins hérlendis er
hringt og sagt að þetta sé búið. Finnst ykkur
ekki eðlilegt að íslenskir ráðamenn hafi gert
ráð fyrir að skýrt yrði frá þessu í samninga-
viðræðunum í stað þess að tekin væri skyndi-
leg, einhliða ákvörðun af ykkar hálfu?
„Hefðum við sýnt Íslendingum eitthvað
meiri virðingu með því að segja frá þessu á
samningafundi en að gera þetta með þeim
hætti sem reyndin var í gær?“
– Var þetta samt ekki býsna kæruleysisleg
afgreiðsla?
„Ég er alls ekki sammála því að þetta hafi
verið gert með kæruleysislegum hætti, tilkynn-
ingin var afhent með formlegum hætti for-
sætisráðherra og utanríkisráðherra Íslands.
Nicholas Burns aðstoðarutanríkisráðherra
hringdi og skýrði frá ákvörðuninni í samtali við
utanríkisráðherrann [Geir Haarde] sem hann
hefur hitt að máli nokkrum sinum síðustu mán-
uði. Ég fylgdi því samtali eftir með fundi sem
ég átti með forsætisráðherranum [Halldór Ás-
grímsson] og Geir.“
– Vafalaust má deila um það hvort þið eruð
að brjóta ákvæði varnarsamningsins frá 1951.
En eruð þið ekki að minnsta kosti að brjóta
gegn anda samningsins um samráð?
„Hugum að sögu varnarsamningsins frá
1951. Um er að ræða sveigjanlegt samkomulag
sem hefur reynst vel í gegnum árin. Stundum
hefur viðbúnaður Bandaríkjamanna hér verið
aukinn, stundum dregið úr honum. Herliðið
hefur komið úr flughernum, að hluta til úr land-
hernum og einnig hafa liðsmenn flotans verið
hér. Við höfum stundum haft hér mun fleiri
flugvélar en núna. Búnaður okkar hefur miðast
við þær hættur sem við var að etja hverju sinni.
Ekki brotið gegn anda samningsins
Ég tel ekki að við séum að brjóta gegn anda
samningsins. Bandaríkjamenn ákváðu að jafn-
aði hve mikið lið og búnaður þyrfti að vera hér.
Varnarsamningurinn veitir Íslendingum rétt til
að ákveða hámarksfjölda hermanna en ég tel að
í ákvæðum hans sé ekki sagt að það sé á valdi
Íslendinga hver samsetning liðsaflans skuli
vera. Það er hlutverk Bandaríkjamanna að
annast það í samráði við Íslendinga og það höf-
um við gert.“
– Íslendingar hafa þá eingöngu eitthvað að
segja um hámarksfjöldann?
„Já, mig minnir að þetta sé tilgreint í grein 4
og þetta mun hafa verið sett inn til þess að ekki
væri hægt að senda hingað mun fleiri hermenn
en ráðamenn hér vildu.“
– En nú er ekki svo mikið verið að ræða um
fjölda hermanna heldur flugvélar og þyrlur.
„Já en fjöldi hermannanna fer mjög eftir því
hve margar vélarnar eru, þeir eru að miklu
leyti stuðningslið fyrir F 15-vélarnar og þyrl-
urnar sem þeim fylgja og allan búnaðinn sem
fylgir hernaðartækjunum.“
– Hvað munu Bandaríkjamenn bjóða Íslend-
ingum eftir september?
„Fulltrúar ríkisstjórna okkar munu ræða
þau mál og ég vil því ekki geta mér til um það.
Ég veit ekki hvernig viðbúnaðurinn hér verður
eftir september. En ég get fullvissað ykkur um
að ekki stendur til að hverfa frá skuldbinding-
unni um að verja Ísland. Við höfum verið hér til
að verja landið undanfarin 55 ár og munum
halda því áfram.“
– Geir Haarde utanríkisráðherra vill að hér
séu „sýnilegar varnir“. Hve sýnilegir verða
Bandaríkjamenn hér eftir september?
„Ég segi aftur að þetta mun verða rætt á
fundum fulltrúa ráðamanna og ég get ekki rætt
þau efni.“
– Er afstaða ykkar endanleg?
„Forsetinn ákvað að vélarnar skyldu fluttar á
brott.“
– Fyrir tæpum þremur árum var skýrt frá
því nokkrum dögum fyrir alþingiskosningar að
herinn ætti að fara og það strax. Er þessi að-
ferð við samskipti ekki farin að minna á mynst-
ur?
„Nei, ég held að aðstæður núna séu allt aðr-
ar. Í fyrsta lagi var um mjög eindregna yfirlýs-
ingu að ræða 2003 og lítil aðlögun gefin, aðeins
mánaðarfrestur ef ég man rétt. Í öðru lagi var
forsetinn ekki búinn að leggja blessun sína yfir
ákvörðunina þá en það gerði hann núna.“
Bush tók ákvörðun eftir samráð
við helstu ráðgjafa sína
– Hvernig stendur á því að svona hlutir ger-
ast í stjórnsýslu Bandaríkjanna? Allir vita um
núninginn milli varnarmálaráðuneytisins og ut-
anríkisráðuneytisins. Er full eining milli ráðu-
neytanna núna?
„Þú verður að afsaka en ég get ekki verið
með vangaveltur um atburði sem urðu 2003, ég
var ekki hér þá. Forsetinn tók núna ákvörð-
unina og hún byggðist á ráðum helstu ráðgjafa
hans í stjórnmálum, utanríkisráðherrans, varn-
armálaráðherrans og þjóðaröryggisráðgjaf-
ans.“
– Hvaða áhrif heldurðu að þessi ákvörðun
muni hafa á samskipti þjóðanna?
„Ég álít að til langs tíma verði talið að nýr
kafli hafi byrjað. Það er ljóst að nú tekur við
skeið þar sem breytingarnar koma til fram-
kvæmda og við verðum að takast á við það
verkefni. En þegar árin líða munu menn sjá að
það er jákvætt að taka mið af nýjum aðstæðum.
Allir hafa skoðanir sem byggjast á þeirra eig-
in aðstæðum, Bandaríkjamenn eru ekkert
öðruvísi í þeim efnum en aðrar þjóðir. Íslend-
ingar hafa eðlilegar og lögmætar áhyggjur af
öryggi sínu og framtíðinni. Bandaríkin eru ríki
með skuldbindingar um allan heim og þurfa
þess vegna að líta hnattrænt á þessi mál. En Ís-
lendingar eru góðir og traustir bandamenn í
Atlantshafsbandalaginu og hafa tekið mjög
ábyrga afstöðu í heimsmálunum.“
– Kæmi til greina að önnur NATO-ríki tækju
að sér að halda hér uppi eftirlitsflugi eins og
gert er í Eystrasaltsríkjunum þremur?
„Þetta eru allt mál sem ekki er búið að
ákveða. Undanfarin 15 ár hafa Bandaríkin lagt
mikla áherslu á að gera heraflann sveigjanlegri
og hreyfanlegri og hæfari til að takast hratt og
af öryggi á við þau verkefni sem fást þarf við.
Ég held að þetta sé mjög til bóta og muni,
þegar þörf krefur, geta skipt miklu máli varð-
andi þær áhyggjur sem Íslendingar hafa núna,“
sagði Carol van Voorst, sendiherra Bandaríkj-
anna á Íslandi.
„Nýr kafli í traustu
varnarsamstarfi“
Sendiherra Bandaríkjanna á
Íslandi, Carol van Voorst, er
ósammála því að klaufalega
hafi verið staðið að því að
segja íslenskum ráðamönnum
frá umskiptum í varnarvið-
búnaðinum hér. Kristján Jóns-
son ræddi við sendiherrann. Morgunblaðið/Kristinn
Carol van Voorst: „Forsetinn tók núna
ákvörðunina og hún byggðist á ráðum helstu
ráðgjafa hans í stjórnmálum, utanrík-
isráðherrans, varnarmálaráðherrans og
þjóðaröryggisráðgjafans.“
kjon@mbl.is
BANDARÍKJASTJÓRN er enn
staðráðin í að gæta öryggis Íslands,
þrátt fyrir að orrustuþotur og þyrlur
sem staðsettar hafa verið hér á landi
verði sendar í önnur verkefni með
haustinu, segir Robert G. Loftis,
sendiherra og formaður bandarísku
samninganefndarinnar um framtíð
varnarsamstarfsins. Þetta segir hann
koma skýrt fram í málflutningi Hvíta
hússins og utanríkisráðuneytis
Bandaríkjanna.
„Þegar litið var til þess hvernig
herafli okkar var staðsettur, og það
sett í samhengi við þá ógn sem steðjar
að nú á 21. öldinni, var í hreinskilni
sagt lítið vit í því að hafa orrustuþotur
á Íslandi lengur,“ segir Loftis. „Það
sem við þurfum að gera
nú er að eiga samstarf
við íslensk stjórnvöld
um hvernig samstarf
landanna getur orðið
um varnir gegn því sem
nú ógnar örygginu.“
Þar segist hann eiga við
t.d. hryðjuverkaógn,
smygl á fíkniefnum,
smygl á fólki og annað í
þeim dúr.
„Við viljum eiga ýtar-
legar viðræður við ís-
lensk stjórnvöld um þá
ógn sem þau sjá fyrir
sér, og þá ógn sem við
sjáum fyrir okkur, og
vinna út frá því,“ segir Loftis. Hann
segist vonast til þess að slíkar viðræð-
ur hefjist mjög fljótlega, en það hafi
ekki verið rætt við ís-
lensk stjórnvöld.
Ekkert í tilboði ís-
lenskra stjórnvalda um
þátttöku í kostnaði
vegna veru varnarliðs-
ins hér á landi leiddi til
þess að ákveðið var að
fara þá leið að kalla þot-
ur og þyrlur frá landinu
með einhliða ákvörðun
forseta Bandaríkjanna,
segir Loftis. „Það sem
bandarísk yfirvöld hafa
verið að kanna undan-
farið er hvort það að
halda úti herafla á stöð-
um eins og Íslandi sé
rökrétt, miðað við það mikla álag sem
er á herafla Bandaríkjanna eins og
staðan er í dag. Við höfum verið að
endurskipuleggja herstöðvar okkar
um allan heim, og Ísland er aðeins
hluti af því.“
Óverulegur
mannskapur á Íslandi
Spurður hvað verði eftir í Keflavík
þegar þotur og þyrlur hverfi af landi
brott segir Loftis: „Eftir að orrustu-
þoturnar eru farnar eigum við ekki
von á því að vera með nema óveruleg-
an mannafla á Íslandi. Hversu stór
hópur verður þar veit ég ekki, en
hann verður ekki stór.“ Framtíð
varnarsvæðisins verður eitt af því
sem þarf að ræða við íslensk stjórn-
völd, og vildi Loftis ekki segja til um
hvort Bandaríkin vildu halda öllu því
svæði og öllum húsakosti sem er nú á
varnarsvæðinu.
Á sjöunda áratugnum túlkuðu lög-
fræðingar Pentagon, bandaríska
varnarmálaráðuneytisins, varnar-
samninginn þannig að það að draga
héðan allar orrustuþotur án sam-
þykkis íslenskra stjórnvalda væri
brot á samningnum, að því er fram
kemur í skjölum sem sagnfræðingur-
inn Valur Ingimundarson hefur fund-
ið og Morgunblaðið hefur sagt frá.
Loftis sagði þetta sannarlega ekki
skilning bandarískra stjórnvalda í
dag. „Það getur verið að þetta hafi
verið skoðunin á þessum tíma, en við
höfum kannað það mál og erum ekki
sammála þeirri túlkun.“ Hann segir
bandarísk yfirvöld skilja samninginn
þannig að íslensk stjórnvöld geti
hafnað því að bætt sé í heraflann hér á
landi, en þau geti ekki neytt Banda-
ríkjamenn til að hafa hér her gegn
vilja bandarískra yfirvalda.
Robert G. Loftis, formaður bandarísku samninganefndarinnar, um framtíð varnarsamstarfsins
Eftir Brján Jónasson
brjann@mbl.is
Robert G. Loftis
„Lítið vit í að hafa orrustuþotur á Íslandi“
SKULDBINDING Bandaríkjanna um varnir
Íslands er enn fyrir hendi að mati bandaríska
varnarmálaráðuneytisins, þrátt fyrir að
ákveðið hafi verið að senda orrustuþotur og
þyrlusveit af landi brott í haust.
„Bandaríkjastjórn hlakkar til að eiga sam-
starf við íslensk stjórnvöld um hvernig best má
tryggja áframhaldandi nána samvinnu um
varnir og öryggi á þann hátt sem þykir henta í
ljósi þeirra ógna sem steðja að Íslandi í dag,“
segir Joe Carpender, talsmaður Pentagon,
bandaríska varnarmálaráðuneytisins, í samtali
við Morgunblaðið.
„Eftir að hafa kannað nákvæmlega nýjan
raunveruleika sem blasir við í varnarmálum í
heiminum öllum, með nýjum ógnum og nýjum
kröfum á herafla Bandaríkjanna, teljum við að
áframhaldandi varanleg viðvera orrustuþotna
í Keflavík sé ekki lengur nauðsynleg, og þjóni
ekki lengur hagsmunum bandalags Íslands og
Bandaríkjanna,“ segir Carpender.
Hann segir að nú þurfi að ræða við íslensk
stjórnvöld um framtíð herstöðvarinnar í Kefla-
vík, en vill ekki segja hver áhersluatriði
bandarískra stjórnvalda verði í þeim við-
ræðum.
Talsmaður Pentagon
Skuldbindingin
er enn fyrir hendi
GEIR H. Haarde utanríkisráðherra segist vona
að innan fárra vikna muni samninganefndir Ís-
lands og Bandaríkjanna hittast og ræða fram-
hald varnarmála hér á landi og hvernig leysa
eigi úr þeirri stöðu sem upp er komin.
„Þar verður farið yfir þeirra hugmyndir um
hvað geti komið í staðinn fyrir þoturnar sem geti
gert sama gagn, þó það verði í öðru formi. Það
sem kom fram í gær er að þeir vilji ekki vera
með vélar hér með fasta viðveru og spurningin
er hvort hægt sé að haga því með öðrum hætti
án þess að vélarnar hafi hér heimahöfn eða aðal-
bækistöðvar, t.d. með eftirlitsflugi eða annars
konar viðveru. Það eru hlutir sem á eftir að fara
betur ofan í og ræða og ef til vill líka við önnur
lönd og þá innan ramma NATÓ,“ segir Geir.
Aðspurður hvort sá möguleiki sé opinn að
semja um varnir við önnur lönd segir hann það
ekki óhugsandi, þó erfitt sé að fullyrða um það á
þessu stigi málsins.
Geir segir það hafa komið fram hjá banda-
rískum yfirvöldum í fyrradag að orrustuþoturn-
ar og björgunarþyrlurnar verði farnar í síðasta
lagi 30. september en hugsanlega eitthvað fyrr.
Því sé enn ekki vitað hvenær hafist verði handa
við að flytja mannafla og vélarnar burt. „Þetta
er skipulagsatriði hjá þeim. En þetta miðast allt
við lok september, því þá hefst nýtt fjárlagaár.“
Aðspurður hvort ríkisstjórnin sé farin að
skoða hvað muni koma í stað björgunarþyrlna
varnarliðsins segir Geir það vera hluta af mál-
inu. „Það þarf að hafa hraðar hendur í því. Það
er ljóst að þessar þyrlur hafa verið mjög þýðing-
armikill bakhjarl og við þurfum að grípa til að-
gerða til að geta bætt okkur það upp með ein-
hverjum hætti,“ segir hann.
Vonast eftir
fundi innan
fárra vikna
♦♦♦