Morgunblaðið - 17.03.2006, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. MARS 2006 33
UMRÆÐAN
SPURNING mín
er fyrst og fremst
þessi: Hver er stefna
menntamálaráðu-
neytisins og sveitar-
félaganna gagnvart
tvítyngdum nem-
endum í íslenskum
skólum? Til þess að
útskýra í afar grófum dráttum hvað
tvítyngt barn er, þá er átt við barn
sem lifir við tvö tungumál. Annað
tungumálið er jafnan talað heima og
hitt er talað í skólanum og í sam-
félaginu.
Í ljósi mikillar umræðu um ein-
staklingsmiðað nám og hvernig
kennarar geti mætt þörfum nem-
enda sinna finnst mér sá hópur sem
telst til tvítyngdra barna verða út-
undan. Þetta er stór hópur nem-
enda og hann stækkar hratt. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Hagstofu
Íslands í des. 2004 voru leik-
skólabörn með erlent móðurmál
1.150 og grunnskólabörn með erlent
móðurmál voru 1.369. Um leið og ég
fagna þeirri fjölbreytni og fjöl-
menningu sem við fáum að búa við
hér á Íslandi hef ég töluverðar
áhyggjur af tvítyngdum nemendum.
Ég hygg að flestir geti verið sam-
mála um mikilvægi móðurmálsins.
Hvernig færum við að án þess að
geta tjáð hugsanir okkar, tilfinn-
ingar og skoðanir á móðurmáli okk-
ar? Það er réttur hverrar mann-
eskju að búa yfir móðurmáli.
Móðurmálið er grundvöllur náms og
þroska, án móðurmálsins náum við
ekki að skilja, spyrja eða útskýra
hluti nema að takmörkuðu leyti. Án
móðurmálsins geta nemendur ekki
tileinkað sér og skilið hugtök og
menningartengda þætti líkt og siði,
sögu og venjur annarra þjóða vegna
þess að tök þeirra á eigin móð-
urmáli hafa ekki verið örvuð. Fjöl-
margar rannsóknir færa sönnur á
mikilvægi trausts móðurmáls til
þess að ná góðum tökum á öðru
tungumáli. Þetta þýðir það að ef tví-
tyngdir nemendur á Íslandi fá ekki
markvissa þjálfun og örvun í sínu
móðurmáli geta þeir ekki lært ís-
lensku vel. Hver er framtíðarvon
þessara Íslendinga ef þeim er ekki
gefinn möguleiki á að læra íslensku
þannig að þau fái tækifæri, líkt og
önnur íslensk börn, til að klára
grunnskólann, framhaldsskólann og
leggja svo leið sína í háskóla? Þeim
er í raun ekki gert kleift að upplifa
drauma sína. Við höfum enga
ástæðu til að ætla að þessi hópur
geri ekki álíka væntingar og kröfur
til lífsins og aðrir Íslendingar. Það
er bláköld staðreynd að brottfall
þessara nemenda úr framhaldsskóla
hér á landi er nálægt hundrað pró-
sentum! Ég hef töluverðar áhyggj-
ur af tvítyngdum nemendum í þess-
ari stöðu. Þeir eru án efa miklu
fleiri en ég og fleiri gera sér grein
fyrir. Upplifun mín og margra
kennara sem ég hef talað við er á
þann veg að þessir nemendur hrein-
lega staðna í námi um 10 ára aldur
og taka afar litlum framförum í ís-
lensku. Öllu verra er að móðurmálið
virðist visna samhliða þessu ferli.
Nemendur missa smám saman til-
finningu fyrir því hvort sé betra að
tala móðurmálið eða íslenskuna en
vita jafnframt að hvort tveggja er
fremur lélegt hjá þeim. Þeir treysta
sér oft hvorki til að skrifa né tala á
móðurmáli sínu og því síður á ís-
lensku. Þessir nemendur upplifa sig
að mörgu leyti mállausa! Í fyrirsögn
minni tek ég sterklega til orða og
tala um tímasprengjur í þeim skiln-
ingi að ef brotið er nógu lengi á
ákveðnum hópi fólks þá kemur að
því að hann springur út í reiði, mót-
mælum og uppreisn. Þetta hefur
jafnframt verið að gerast í lönd-
unum í kringum okkur. Ég tel
nauðsynlegt að endurskoða
kennsluhætti tvítyngdra barna.
Menntamálaráðuneyti og sveit-
arfélög verða að taka mið af því að
nemendur skólanna eru
ekki lengur eingöngu
innfæddir Íslendingar,
heldur koma frá ólíkum
menningarheimum og
tala mismunandi móð-
urmál. Það er grund-
vallaratriði að allir nem-
endur fái að nota og
styrkja móðurmál sitt
til þess að geta þroskast
og stundað nám í háum
gæðaflokki. Hvernig á
að bregðast við þessu?
Það er ljóst að íslenskir
kennarar, sama hversu færir þeir
eru, ná ekki að uppfylla markmið
aðalnámskrár grunnskóla gagnvart
mörgum tvítyngdum nemendum
sínum, en þar segir meðal annars:
„Grunnskólinn skal leitast við að
haga störfum sínum í sem fyllstu
samræmi við eðli og þarfir nemenda
og stuðla að alhliða þroska hvers og
eins.“ (Aðalnámskrá grunnskóla,
alm. hluti 1999, bls. 14.)
Ég geri mér grein fyrir því að að-
eins í hinum fullkomna heimi fengj-
um við móðurmálskennara fyrir alla
nemendur. En það mætti skoða aðr-
ar leiðir. Markviss fræðsla foreldra
er undistaðan í þessum málaflokki.
Það þarf að nást til foreldra tví-
tyngdra barna og útskýra mikilvægi
þess að viðhalda móðurmálinu
heima fyrir. Gott samstarf milli
heimilis og skóla skiptir miklu máli,
fá upplýsingar um heimalandið, siði
og venjur frá foreldrunum. Tví-
tyngd börn geta í fæstum tilfellum
tekið bækur á sínu móðurmáli á
skólabókasafninu, nema það sé
enska. Það skiptir afar miklu máli
að hafa aðgengi að lestrarefni á
sínu móðurmáli. Þannig verða ólík
tungumál jafnframt sýnileg öðrum
börnum. Tvítyngd börn eiga og
þurfa að vera stolt af uppruna sín-
um, menningu og móðurmáli og
skólinn getur aðstoðað þau við það.
Að síðustu finnst mér brýnt að
skoða þann möguleika að ráða
markvisst inn í skólana tvítyngt
starfsfólk og tvítyngiskennara.
Möguleikar og framtíðarsýn fjöl-
margra nemenda myndi breytast
svo um munaði. Þannig væri ís-
lenskt samfélag sannarlega að
koma til móts við þarfir tvítyngdra
barna.
Mállausar tímasprengjur?
Helga Helgadóttir
fjallar um stöðu
tvítyngdra nem-
enda í íslenskum
skólum
’… að þessir nemendurhreinlega staðna í námi
um 10 ára aldur og taka
afar litlum framförum í
íslensku.‘
Helga Helgadóttir
Höfundur er kennari og í framhalds-
námi í sérkennslufræðum vð KHÍ.