Morgunblaðið - 12.08.2006, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 2006 27
MENNING
ÞÝSKI rithöfundurinn Günter Grass hefur gengist
við því að hann hafi verið félagi í Waffen-SS í
heimsstyrjöldinni síðari. Þetta kemur fram í við-
tali, sem birtist í þýska dagblaðinu Frankfurter
Allgemeine í dag og birt var að hluta á vef blaðsins
í gær undir fyrirsögninni: „Hvers vegna ég rýf
þögn mína eftir sextíu ár.“ „Þetta varð að koma
fram,“ segir Grass, sem fékk bókmenntaverðlaun
Nóbels árið 1999. Tilefnið að viðtalinu er að í sept-
ember koma út endurminningar hans undir heitinu
„Beim Häuten der Zwiebel“ (sem vísar til þess að
þegar einu lagi er flett af lauk tekur annað við) þar
sem hann lýsir bernsku sinni í Danzig (nú Gdansk),
herþjónustu sinni í stríðinu og stríðsfangavist sinni
og segir frá fyrstu skrefum sínum á rithöf-
undabrautinni í Þýskalandi eftirstríðsáranna.
Grass hefur aldrei legið á skoðunum sínum.
Hann hefur látið að sér kveða á vinstri væng
stjórnmálanna og er ötull friðarsinni. Líta má á
skáldsöguna Blikktrommuna, sem kom út 1959,
sem einn lykilinn að uppgjöri Þjóðverja við fortíð
sína. Grass hefur talað um hrifnæmi sinnar kyn-
slóðar gagnvart nasistum. Í viðtalinu segir hann að
nú spretti fram slíkur fjöldi andspyrnumanna að
teljast mætti undarlegt að Hitler hafi komist til
valda, en hann hafi sem barn upplifað „hvernig allt
gerðist um hábjartan dag“ og það með „hrifningu
og samþykki“.
Var kvaddur í Waffen-SS
Grass fæddist árið 1927. Hingað til hefur Grass
lýst lífshlaupi sínu svo að hann hafi verið kvaddur í
loftvarnarliðið og síðan þjónað sem hermaður. Nú
viðurkennir hann hins vegar að hann hafi 15 ára
gamall af fúsum og frjálsum vilja ætlað að ganga í
kafbátasveitir þýska sjóhersins, en ekki verið veitt
innganga. Síðar hafi hann verið kvaddur til Dres-
den í Waffen-SS, en ekki sjálfviljugur. Þetta var
árið 1944 og hann var 17 ára. Á síðustu mánuðum
stríðsins hefðu SS-sveitirnar tekið við öllum sem
þær náðu í.
Í viðtalinu er Grass spurður hvers vegna hann
hafi sjálfviljugur boðið sig fram til að gegna her-
þjónustu.
„Fyrir mér vakti fyrst og fremst að komast burt
[frá Danzig],“ segir hann. „Burt úr návíginu, frá
fjölskyldunni. Ég vildi ljúka þessu og þess vegna
gaf ég mig sjálfviljugur fram.“
Þetta hefur legið á mér
Spyrjandinn minnir Grass á að hann hafi end-
urtekið sagt svo frá að hann hafi ekki sannfærst
um að Þjóðverjar hafi framið þjóðarmorð fyrr en
Baldur von Schirach játaði í stríðsglæparéttar-
höldunum í Nürnberg. Síðan spyr hann hvers
vegna hann greini hins vegar nú fyrst og öllum að
óvörum frá því að hann hafi verið félagi í Waffen-
SS.
„Þetta hefur legið á mér. Þögn mín í öll þessi ár
er ein af ástæðunum fyrir því að ég hef skrifað
þessa bók. Þetta varð að koma fram, loksins …“
Hann kveðst ekki hafa óttast SS á þessum tíma
heldur litið á sveitirnar sem sérsveitir. Hann hafi
ekki gert sér grein fyrir táknrænni þýðingu ein-
kennismerkja sinna fyrr en hersveitin hans var
leyst upp og yfirmaður hans skipaði honum að
skipta um einkennisbúning. Síðar hafi sekt-
arkenndin komið fram: „Fyrir mér tengdist þetta
alltaf spurningunni: Hefðir þú á þessum tíma átt að
átta þig á því sem þarna átti sér stað?“
Hann segir að það hafi alltaf legið fyrir hjá sér að
hann myndi segja frá þessum þætti fortíðar sinnar.
Þegar hann er spurður hvort hann hafi misst af
rétta tímanum til að draga aðild sína að SS fram
svarar hann: „Það er örugglega þannig að ég taldi
að ég hefði gert nóg með því sem ég gerði í gegnum
skrif mín. Ég gekk í gegnum mitt lærdómsferli og
tók afleiðingunum af því. En eftir stóð þessi blett-
ur.“
Hinar pólitísku hersveitir
SS-sveitirnar voru undir stjórn Heinrichs
Himmlers, eins af æðstu foringjum þriðja ríkisins,
og voru í upphafi stofnaðar til að gæta æðstu
manna í nasistaflokknum, en þegar fram leið fjölg-
aði deildum og var tæp ein milljón manna undir
vopnum í sveitunum. Sumar sveitir tengjast ekki
voðaverkum, aðrar tóku þátt í skipulögðum óhæfu-
verkum og þær illræmdustu gerðust sekar um
hrottalega stríðsglæpi. Við Nürnberg-réttarhöldin
var sérstaklega tekið á SS-sveitunum vegna þess
með hvaða hætti þær tengdust nasistaflokknum og
var liðsmönnum þeirra neitað um réttindi, sem fé-
lagar úr þýska hernum nutu, með þeirri und-
antekningu þó að þeir sem voru kvaddir í SS í
krafti herskyldu voru undanþegnir vegna þess að
yfirvöld neyddu þá til inngöngu líkt því sem Grass
lýsir í samtalinu.
Günter Grass gengst við því eftir 60 ára þögn að hafa verið félagi í Waffen-SS
„En eftir stóð þessi blettur“
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
Günter Grass á bókmenntahátíð í Reykjavík
árið 2000. Nóbelsskáldið, sem nú er 78 ára,
segir í endurminningum sínum, sem koma út í
haust, frá því að hann hafi verið félagi í SS-
sveitum nasista.
Morgunblaðið/Golli
„ÞETTA eru mannlífsmyndir. Ég er
að vinna með fegurðina í því hvers-
dagslega, hef mikið sótt í minningar
úr æsku og notað skemmtilegt fólk
sem fyrirmyndir að skúlptúrum.
Þetta eru óuppstilltar fígúrur. Fólk
sem er alveg að koma eða fara, að
setjast niður eða standa upp. Ég vil
ekki að þetta sé eins og uppstilling
fyrir ljósmynd. Fólkið er ekki í kyrr-
stöðu heldur á hreyfingu í sínum
samtíma,“ segir Aðalheiður Ey-
steinsdóttir um verk sín en í dag kl.
15 opnar hún sýningu í Listasafni
Árnesinga í Hveragerði. Að sögn
Aðalheiðar finnst henni ákaflega
mikilvægt að fjalla um fegurðina í
daglegu lífi í verkum sínum. „Lífið
er dásamlegt. Við fáum yfirleitt bara
fréttir af vondu fólki og því sem
slæmt er. Mér finnst bráðnauðsyn-
legt að muna að við erum líka falleg,
góð og áhugaverð.“
Afgangstimbur er skylda
Öll verk Aðalheiðar eru unnin úr
afgangstimbri. Hún segist nota alls
kyns hluti sem henti verkunum, gefi
hugmyndir eða passi alveg í formið.
„Ég er t.d. með hérna eina gamla
tunnugjörð sem stelpa í sundbol
heldur á, þannig að í staðinn fyrir að
hafa kút læt ég mér það nægja að
nota hringinn sem form. Það þarf
ekki alltaf að nota sjálfan hlutinn.“
Aðalheiður útskrifaðist frá mál-
aradeild Myndlistaskólans á Ak-
ureyri og segir að kennslan þar hafi
verið mjög fjöltæknileg. Hún byrjaði
fljótt að mála á alls konar dót, gamla
glugga og hitt og þetta. „Ég var að
vinna á vinnustofunni, búin með
strigann sem ég þurfti að mála á og
þá varð ég að mála á eitthvað annað.
Þetta varð bara á vegi mínum. Ég
fór svo að sækjast eftir timbrinu og
komst þá að því að það er gríðarlega
miklu efni hent á hverjum einasta
degi. Mér fannst mikil synd að
henda þessu timbri og beinlínis
skylda mín að nota það. Svo finnst
mér líka bara svo gaman að finna
fjársjóðinn í þessum hlutum og nota
ímyndunaraflið.“
Nemendur hjálpuðu til
Aðalheiður setti upp sína fyrstu
timbursýningu fyrir rúmum tíu ár-
um og segir að vinnuaðferð sín hafi
þróast ansi mikið síðan þá. „Þetta
voru fyrst mjög einfaldir spýtukarl-
ar en verkin eru nú stærri og flókn-
ari upphleðslur og nota ég alls kyns
timburafganga. Ég er meira farin að
nota afgangana eins og þeir líta út
þegar ég fæ þá. Hér er t.d. plíserað
pils á stelpu sem er afgangur af
klæðningu sem fór utan á hús. Þá er
bæði búið að saga efnið niður og
mála það. Þannig að ég þarf þá ekk-
ert að gera annað en að skrúfa það
á,“ segir Aðalheiður og nefnir að
vegna þess að hún viti aldrei ná-
kvæmlega hvers kyns efni hún muni
vinna með komi innblásturinn óneit-
anlega oft frá því. „Ég er kannski
með kubb sem er furðulegur í laginu
og þá dettur mér í hug að gera eitt-
hvað út frá honum. Ég var að kenna
smíðar í grunnskóla í vetur og
krakkarnir voru mikið að henda
hlutum sem þeim fannst misheppn-
aðir en þar fann ég algjöran fjársjóð
sem ég gat notað í verkin mín. Þeir
hafa reyndar ekki hugmynd um að
ég hafi notað þessa hluti,“ segir Að-
alheiður hlæjandi.
Eins og áður kom fram verður
sýningin opnuð í dag kl. 15 í Lista-
safni Árnesinga í Hveragerði. Að-
alheiður hefur oft unnið út frá ein-
hverju þema en sú var ekki raunin
fyrir þessa sýningu. „Það bara kom
það sem kom. Það er engin heild-
armynd önnur en sú að þetta eru allt
saman tréskúlptúrar og lágmyndir.
Ég hef bara einu sinni áður sett upp
lágmynd. Þetta er í fyrsta sinn sem
ég set upp stærri lágmyndir á
veggi.“
Myndlist | Aðalheiður Eysteinsdóttir opnar sýningu í Listasafni Árnesinga í dag
Gömul tunnugjörð og
alls kyns afgangar
Aðalheiður og einn af skúlptúrunum á sýningunni í Listasafni Árnesinga.
Safnið er opið alla daga í ágúst kl.
11–17. Til stendur að sýningin
standi út september og verður
safnið opið allar helgar í sept-
ember kl. 14–17. Hægt er að semja
um frekari sýningartíma, t.d. í
tengslum við hópheimsóknir.
www.listasafnarnesinga.is
Eftir Jón Gunnar Ólafsson
jongunnar@mbl.is
ÞAÐ verður margt um að vera í
listagalleríum landsins þessa
helgina. Menningarmiðstöðin Skaft-
fell á Seyðisfirði hýsir sýningu
tveggja ungra listamanna sem opnar
í dag í Gallerí Vesturvegg. Þar munu
þeir Arnfinnur Amazeen og Gunnar
Már Pétursson vera með vídjó-
innsetningu sem ber yfirskriftina
„Víkingurinn syngur söngva“. „Við
erum að velta upp ýmsum hliðum
karlmennskunnar og skoða hvað sé
„töff“ við að vera karlmaður,“ út-
skýrir Gunnar. „Og samt ekki,“ bæt-
ir hann við. Þá verður einkum til
skoðunar íslenski nútímamaðurinn,
nútímavíkingurinn, og hin geysta út-
rás hans. Sýningin er sú fyrsta sem
að Gunnar og Arnfinnur halda í sam-
einingu.
Þrátt fyrir sólskinið
Jóhanna Bogadóttir er með sýn-
ingu sem verður opnuð í dag klukk-
an 15 í galleríi félagsins Íslensk
grafík í Hafnarhúsinu, sjávarmegin.
Sýningin er helguð þemanu „Þrátt
fyrir sólskinið og bros barnanna“ og
er sýnishorn af því sem listakonan
hefur verið að fást við á síðustu ár-
um þar sem þemað er sól, jökull, haf,
mannlíf og fleira.
Sýningin í Íslensk Grafík verður
opin um báða daga helgarinnar frá
15–18 og frá fimmtudegi 17. ágúst
fram á sunnudag. Þá verður sýning-
artími sá sami, nema á Menning-
arnótt er opið frá 14–22.
Brota/brot
Þá mun Stella Sigurgeirsdóttir
sýna í Gallerí-BOXi á Akureyri og
ber sýningin yfirskriftina „Brota/
Brot“. Skærlituð skilti hennar í sýn-
ingunni „Where Do We Go Now But
Nowhere!“ ættu flestir Reykvík-
ingar að kannast við en þau eru á yf-
ir tuttugu stöðum í borginni. Stella
mun sýna stærðarinnar textaverk í
BOXinu og einnig skilti í Listagilinu.
Vegleg sýn-
ingarhelgi
Jóhanna Bogadóttir heldur óform-
lega sýningu í Íslenskri grafík þar
sem áherslan er á vinnuferlið.
Í NÝJASTA eintaki virtasta tískurits Danmerkur,
Eurowoman, er listi yfir sjö verslanir sem blaðið
telur til bestu „concept“-verslana veraldar. Þar eru
m.a. nefndar búðir eins og Colette í París, Barney’s
í New York og BestShop í Berlín, auk hinnar ís-
lensku Kronkron sem er eina verslunin í Skandin-
avíu sem kemst á blað.
Þetta er að sönnu glæsilegur árangur fyrir þessa
ungu verslun sem hefur verið starfrækt frá því í
október 2004, en flestar verslanirnar sem nefndar
eru hafa verið lengi að.
Stefán Svan Aðalheiðarson, verslunarstjóri
Kronkron, segir að eðli málsins samkvæmt séu allir
sem hlut eiga að máli hreinlega að rifna úr stolti.
„Hinar búðirnar á listanum eru stór nöfn og mjög
þekktar. Þetta eru sannkallaðir risar í þessum
bransa,“ segir hann og er augljóslega ánægður. „Það
er líka sérstaklega gaman að verslun á Íslandi hlotn-
ist þessi heiður. Það að standard í búðarmenningu
hérna heima sé þessi er alveg frábært.“
Kronkron býður uppá merki á við Vivienne
Westwood, Wood Wood, Humanoid, Umbro og Fred
Perry, svo eitthvað sé nefnt. Nýlega bættist merkið
EYGLÓ svo í hópinn en föt undir því nafni eru fram-
leidd af Eyglóu Margréti Lárusdóttur fatahönnuði.
Verslunin er til húsa á horni Laugavegs og Vitastígs.
Fólk | Kronkron útnefnd ein af sjö bestu „concept“-verslunum heims
Á lista með stórum nöfnum
Verslunin Kronkron vekur athygli erlendis.