Morgunblaðið - 28.08.2006, Qupperneq 26

26 MÁNUDAGUR 28. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
EITT sinn var ég að undirbúa
kennslu vetrarins með öðrum kenn-
ara. Við höfðum ekki unnið saman
áður og hann var svolítið afsakandi
þegar hann sagði að sér fyndist best
að byrja alveg á byrjuninni, semsé
að spyrja sjálfan sig um tilgang
þess að hafa börnin í skólanum
þessa tíma sem við ættum að bera
ábyrgð á þeim. Ég var
himinlifandi yfir þess-
ari nálgun. Mér finnst
nauðsynlegt að staldra
við öðru hvoru og vega
og meta það sem þykir
sjálfsagt og allir eru
löngu hættir að spyrja
sig um. Spurninga eins
og til hvers börnin séu
yfirleitt í skóla.
Þótt íslenskur
grunnskóli sé á marg-
an hátt vel á vegi
staddur er of margt í
skólamálum sem af-
greitt er með svarinu sem við
þekkjum úr bernsku okkar: Af því
bara. Af hverju viðgengst að fluglæs
börn séu látin sitja undir stafa-
kennslu og eigi svo að lesa óteljandi
texta sem eru langt undir lestr-
argetu þeirra? Af því bara. Af
hverju eru börn enn látin skrifa
stafsetningaræfingar þar sem snún-
um orðum er hrúgað saman í setn-
ingar sem voru torskildar fyrir þrjá-
tíu árum og óskiljanlegar
nútímabörnum? Af því bara. Af
hverju er í öðru orðinu talað um ein-
staklingsmiðaða kennslu en í hinu
gert ráð fyrir að allir þurfi að til-
einka sér sama námsefnið? Af því
bara.
Ég er orðin leið á afþvíbara-
skólanum. Ég tel að nemendur og
foreldrar eigi skýlausan rétt á ýtr-
ustu fagmennsku í skólastarfinu.
Það þýðir að starfið eigi sífellt að
endurmeta í takt við nýja vitneskju
og aðstæður. Engar lausnir eru
endanlegar og heldur ekki ásætt-
anlegar ef eina röksemdin fyrir val-
inu er að svona hafi alltaf verið gert.
Skólar eru íhaldssamar stofnanir og
samræmd próf þrisvar á grunn-
skólastiginu hafa eflaust orðið til
þess að meiri tregða er til breyt-
inga. Þegar álag eykst þykir mörg-
um best að halda sig við það sem
þeir þekkja.
Að sjálfsögðu ber að geta þess að
víða er unnið frábært starf í skólum
landsins. Ég hef heimsótt marga
skóla á undanförnum árum og fyllist
oft gleði yfir því sem ég sé. En hitt
er þó of algengt, að mér finnist ég
ganga áratugi aftur í tímann og sýn-
ist að fátt hafi breyst.
Veröldin utan skóla-
stofunnar hefur
breyst, þekking okkar
á greind og þroskaferli
barna hefur breyst.
Því hlýtur skólinn líka
að þurfa að breytast.
Skólarnir vita líka að
breytinga er þörf. En
eins og annars staðar í
nútímaþjóðfélagi
hneigjast sumir til
skyndilausna. Kaupum
pakka sem leysir mál-
ið. Komum í veg fyrir
einelti með því að taka upp skóla-
búninga. Tökum upp agastýring-
arkerfi frá Ameríku og leysum aga-
vandamálin. Aðskiljum drengi og
stúlkur til að leysa jafnréttismálin.
Skiptum í hraðferðar- og hægferð-
arhópa til að mæta einstaklings-
þörfunum. Málið er afgreitt.
En þetta er ekki svona einfalt.
Einelti hverfur ekki við að allir
gangi í sams konar fötum. Rætur
vandans liggja dýpra en svo. Aga-
vandamál verða ekki leyst öðru vísi
en að rækta með börnunum sjálfs-
aga sem tengist sjálfsmynd þeirra
og vellíðan. Flokkun eftir kynjum
getur kallað fram yfirborðskenndar
staðalmyndir kynjanna; strákar eru
svona, stelpur svona. Skipting eftir
getu er afturhvarf til fortíðar þegar
mjög einhæf sýn á mannlega greind
var ráðandi. Kennsla og uppeldi er
flókið ferli. Skyndilausnir eru ekki
til – bara ást, alúð, virðing, víðsýni,
þolinmæði.
Skólaskylda er tvíhliða sam-
komulag skólans og forráðamanna
fyrir hönd nemendanna; foreldrar
senda börnin sín í skólann og sjá um
að þau skili því sem þeim ber, skól-
inn á að uppfylla sinn hluta með því
að bjóða lögboðna fræðslu sem snið-
in er að þroska barnanna. Ég er
orðin leið á því að skólar komist upp
með að sleppa kennslu í ákveðnum
greinum, þá helst list- og verk-
greinum, eða skera hana svo við
nögl að lítið gagn er að henni. Ef
skólinn segir að ekki sé hægt að
veita árganginum lögboðna tón-
menntakennslu í ár, get ég þá ekki
líka sagt að barnið mitt geti ekki
mætt á föstudögum? Ég er líka orð-
in langeyg eftir því að skólinn sjái
sér fært að uppfylla ákvæði grunn-
skólalaganna um kennslu við hæfi
nemenda. Það er ekki einstaklings-
miðuð kennsla að allir læri allt það
sama og á sama hátt, bara mishratt.
Mikið skortir enn á að hæfileikar
hvers og eins fái að njóta sín, að
skólinn leiti að styrk hvers nemanda
í stað þess að einblína á veikleika
hans.
Varla er hægt að segja að um-
ræða um skólamál á Íslandi sé
fjörug og málefnaleg. Hún blossar
upp öðru hvoru og þá helst þegar ís-
lensk börn standa sig ekki nógu vel
í alþjóðlegum könnunum, lesa ekki
eins vel og Finnar eða reikna ekki
eins vel og börnin í Singapúr. Þess á
milli er fátt sagt og skólastarfið
gengur sinn vanagang – af því bara.
Ég lýsi eftir heitri umræðu, um það
sem skiptir meira máli en flest ann-
að í okkar þjóðfélagi, um börnin
okkar, menntun þeirra og líðan á
sínum lögboðna vinnustað. Segið
endilega að ég hafi rangt fyrir mér,
að skólinn sé lifandi, skapandi og
skemmtilegur. Eða nefnið dæmi um
stöðnun og afturhald. Hvort tveggja
er örugglega satt og rétt. Ef til vill
finnst ykkur að skólinn eigi ekki að
breytast, að hann eigi að standa
sem traust og óhagganlegt vígi í
straumi tímans. Segið það þá. Skrif-
ið um skólamál!
Af því bara
Ragnheiður Gestsdóttir
skrifar um skólamál
» Mikið skortir enn áað hæfileikar hvers
og eins fái að njóta sín,
að skólinn leiti að styrk
hvers nemanda í stað
þess að einblína
á veikleika hans.
Ragnheiður Gestsdóttir
Höfundur er rithöfundur, kennari og
námsefnishöfundur, móðir og amma.
Í ÁRSSKÝRSLU OECD um Ís-
land sem birt var nýlega benda
skýrsluhöfundar á að miðað við það
fjármagn sem lagt er í íslenskt
skólakerfi mætti gera kröfu um
betri árangur Nota þeir útkomu í al-
þjóðlegu PISA rannsókninni 2003
sem viðmið. Í kjölfar
birtingar skýrslunnar
varð nokkur umræða
um áhrif aga á náms-
árangur þar sem m.a.
heyrðist sú skoðun að
íslenskir nemendur
væru agalausir og það
kæmi frá heimilunum.
Uppeldi sem
samvinnuverkefni
Í skólasamfélaginu
hefur verið umræða
um aga- og virðing-
arleysi nemenda og
margir foreldrar heyra börn sín
kvarta yfir því að það ríki ekki nægi-
legur vinnufriður í skólanum. Ljóst
er að foreldrar bera ábyrgð á upp-
eldi barna sinna og að þeim ber að
kenna þeim að haga sér vel og bera
virðingu fyrir öðrum. Hafa ber í
huga að margir þættir hafa áhrif á
hegðun barns. Rétt eins og full-
orðnir geta börn hegðað sér mjög
ólíkt í mismunandi aðstæðum. Nem-
endur dvelja drjúgan hluta dagsins
innan veggja skólans og þeir þurfa
að fá mjög skýr skilaboð frá kenn-
urum og skólanum til hvers er ætl-
ast af þeim. Þeir þurfa að vita hvaða
reglur gilda í skólanum og hvað ger-
ist ef þær eru brotnar. Kennarinn
gegnir lykilhlutverki í að stuðla að
jákvæðum bekkjaranda þar sem
virðing og umburðarlyndi fyrir öðr-
um ræður ríkjum. Agavandamál
nemenda stafa oft af því að nem-
endur fá ekki verkefni við hæfi
þannig að mjög mikilvægt er að
skólinn komi til móts við þarfir og
getu hvers nemanda.
Til þess þarf að skapa
kennurum svigrúm
sem byggist m.a. á því
að bekkjardeildir séu
ekki of fjölmennar og
að börnum sem greind
eru með námserfiðleika
eða hegðunarvandamál
fylgi markviss stuðn-
ingur. Samfélagið ber
einnig ábyrgð á því að
styðja við uppeldis-
hlutverk foreldra sem
er nú mun flóknara en
áður. Fleiri sveit-
arfélög og skólar þurfa að bjóða for-
eldrum upp á uppeldisnámskeið og
ráðgjöf. Foreldrar og kennarar
þurfa að læra að nota sömu aðferðir
og gefa börnum sömu skilaboðin.
Reynslan sýnir að þar sem slík nám-
skeið eru haldin fyrir foreldra og
uppeldisstarfsfólk hefur agavanda-
málum fækkað í skólum.
Samstarf skiptir máli
fyrir námsárangur
Margir þættir hafa áhrif á náms-
árangur þannig að fjármagn eitt og
sér tryggir ekki góðan árangur og
eins skiptir máli hvernig fjármagnið
er nýtt, fer það t.d. að mestu í ytra
eða innra starf skólanna? Rann-
sóknir hafa sýnt að margir þættir
utan skólans hafa áhrif á náms-
árangur s.s. viðhorf og stuðningur
foreldra, jafningjahópurinn o.fl.
Fjölmargar rannsóknir sýna að
samstarf heimila og skóla hefur já-
kvæð áhrif á námsárangur, hegðun
og viðhorf nemenda. Er því mjög
markvisst horft til eflingar foreldra-
samstarfs í mörgum löndum til þess
að bæta námsárangur. Ábyrgð á
samstarfi þarf að liggja hjá skól-
unum þar sem sýnt hefur verið fram
á að foreldrar hafa sjaldan frum-
kvæði að samstarfi. Skólinn og
skólasamfélagið þarf að bera ábyrgð
á samstarfinu og fræða foreldra um
hlutverk þeirra í námi barna sinna
sem og hvaða ávinnings má vænta af
markvissu og gagnkvæmu sam-
starfi. Þegar samstarf er öflugt eru
foreldrar einnig tilbúnari til að koma
að lausn vandamála sem upp koma.
Slík samvinna foreldra og kennara
leiðir til skjótari úrlausnar vanda-
mála.
Samstarf er lykill að lausn
Elín Thorarensen skrifar
um agaleysi í skólum » Fjölmargar rann-sóknir sýna að sam-
starf heimila og skóla
hefur jákvæð áhrif á
námsárangur, hegðun
og viðhorf nemenda.
Elín Thorarensen
Höfundur er framkvæmdastjóri
Heimilis og skóla.
EMIL Thorarensen fram-
kvæmdastjóri ritar grein í Morg-
unblaðið 21. júlí undir fyrirsögninni
„Sjaldan launar kálfur ofeldið“.
Greinin fjallar um það mikla og góða
starf sem Framsóknarflokkurinn
hafi unnið fyrir land og þjóð og eigi
drýgstan þátt í þeirri
miklu velsæld sem Ís-
lendingar búi nú við.
Þrátt fyrir þetta hafi
allir formenn Fram-
sóknar mátt sæta per-
sónulegum árásum og
svívirðingum andstæð-
inganna á ómaklegan
hátt og sé það áreiti
með ólíkindum.
Ég myndi ekki
blanda mér í þessa
umræðu ef ekki vildi
svo til að Emil lætur
falla nokkur orð um þá
sem stóðu að undir-
skriftasöfnun Varins
lands, en sjálfur var
ég í þeim hópi. Emil
segir:
„Ísland átti auðvitað
fyrst og fremst að
vera vörn og fyrsta
skotmark ef til árásar
á Bandaríkin kæmi.
Enda hafa engir tals-
menn Varins lands sig
í frammi um þessar
mundir þegar herinn
hefur verið kvaddur
heim og fjöldi Íslend-
inga er, vegna þess, að
missa atvinnuna fyrirvaralaust.
Hvar eru þessar íslensku hækjur
Bandaríkjamanna núna? Auðvitað í
felum og velja að þögnin geymi nöfn
sín.“
Eitt er það sem ekki breytist þótt
árin líði, en það er orðbragð and-
stæðinga Varins lands. Ummæli
Emils Thorarensens mega að vísu
heita mildileg miðað við þær for-
mælingar sem forvígismenn Varins
lands máttu þola á sínum tíma. En
það er óneitanlega einkennilegt að
lesa þessi ummæli Emils í beinu
framhaldi af kvörtun hans yfir
ómaklegum árásum og svívirðingum
í annarra garð.
En hvað er það sem Emil Thor-
arensen ætlast til af fyrrum forvíg-
ismönnum Varins lands? Eiga þeir
að biðja afsökunar þá starfsmenn
Varnarliðsins sem nú missa vinn-
una? Ég verð að minna Emil á að
undiskrifasöfnun Varins lands sner-
ist ekki um það að varnarliðið yrði
hér áfram til að halda uppi atvinnu á
Suðurnesjum. Undirskriftasöfnunin
1974 beindist gegn þeirri stefnu rík-
isstjórnarinnar undir forystu fram-
sóknarmannanna Ólafs Jóhann-
essonar forsætisráðherra og Einars
Ágústssonar utanríkisráðherra, að
varnarsamningnum yrði sagt upp og
herinn látinn fara. Þetta var hin op-
inbera stefna Framsóknarflokksins
á þeim tíma. Hin mikla þátttaka í
undirskriftasöfnun Varins lands
sýndi að þjóðin óttaðist þessa stefnu
og stefnan kom ekki til fram-
kvæmda.
Þótt undirskriftasöfnun Varins
lands snerist eingöngu um það að
landið yrði ekki látið óvarið, átti hún
óneitanlega þátt í því að starfsmenn
Varnarliðsins héldu atvinnu sinni
áfram eftir 1974. Þeir sem áhuga
hafa á atvinnumálum og peningahlið
þessa máls geta reiknað út hve
marga milljarða þetta hefur fært
þjóðarbúinu á síðustu þrjátíu árum.
Ekki hef ég heyrt nokkurn mann
þakka Vörðu landi fyrir þann skerf,
enda gera söguritarar nú sitt besta
til að gleyma undirskriftasöfnuninni
og þeim áhrifum sem
hún hafði.
Þá kem ég að þeirri
fullyrðingu Emils að
starfsmenn Varnarliðs-
ins hafi misst atvinnuna
fyrirvaralaust. Öllum
hugsandi mönnum
hefði átt að vera ljóst að
þörfin fyrir þessa öfl-
ugu herstöð var ekki
lengur fyrir hendi eftir
að Berlínarmúrinn féll
og Sovétríkin liðuðust í
sundur. Það verður að
teljast merkilegt að
Bandaríkjamenn skuli
hafa haldið uppi svo
mikilli starfsemi hér
sem raun ber vitni í
hálfan annan áratug eft-
ir að ógnin úr austri var
horfin. Bendir það ekki
til nokkurrar tillitssemi
við Íslendinga sem
bandamenn? Og þegar
herinn loksins hugsar
sér til hreyfings, hver
eru þá viðbrögð Íslend-
inga? Þeir heimta að
orrustuþotur skuli vera
hér áfram til að halda
uppi „sýnilegum vörn-
um“. Enginn hefur sýnt fram á að
þessar þotur gætu komið að gagni til
að verjast þeim hættum sem nú
steðja að í veröldinni. Var hug-
myndin kannski sú að Íslendingar
gætu losnað við kostnað af rekstri
Keflavíkurflugvallar ef þoturnar
yrðu hér áfram? Mér er ekki grun-
laust um að Bandaríkjamenn hafi
dregið þá ályktun og ekki viljað taka
þátt í slíkum látaleik. Ef krafan um
herþoturnar hefði verið lögð til hlið-
ar, er ekki ólíklegt að Íslendingar
hefðu getað náð samningum við
Bandaríkjamenn um áframhaldandi
veru fámenns herliðs sem búið væri
þyrlum til varnar- og björg-
unarstarfa. En hin óraunsæja krafa
um þoturnar, sem ef til vill var mót-
uð af peningasjónarmiðum, hefur
líklega spillt þeim möguleika.
Þörfin fyrir varnarlið, innlent eða
erlent, verður ávallt fyrir hendi, þótt
dregið hafi úr hættunni um sinn. Jón
Sigurðsson, frelsishetja Íslendinga,
komst svo að orði í Nýjum fé-
lagsritum árið 1843:
„Það setja sumir fyrir sig, að land-
ið hafi engar varnir, og megi því svo
fara að útlendar þjóðir veiti Íslend-
ingum yfirgáng og ofríki; segja þeir
og að slíkt hafi sannazt á miðöld-
unum á Íslandi, og beri við enn á
sumum stöðum í Noregi. Því verður
ekki neitað að það er hinn mesti galli
að engar varnir eru á landinu … Það
er alkunnugra en frá þurfi að segja,
hversu mjög það dirfir menn og
hvetur að kunna að fara með vopn,
og að sama skapi mundi það lífga
þjóðaranda og hug manna, að vita,
að sá liðskostur væri í landinu að það
væri ekki uppnæmt fyrir einni
hleypiskútu eða fáeinum vopnuðum
bófum …“
Þessi orð Jóns Sigurðssonar eru
enn í gildi, þótt tímar og tækni hafi
breyst. Þau eiga sérstakt erindi til
þeirra manna sem gera gys að hug-
myndinni um innlent varnarlið og
vilja helst hafa landið varnarlaust
með öllu.
Varið land
og brottför
varnarliðsins
Þorsteinn Sæmundsson skrifar
um varnir Íslands og svarar
grein Emils Thorarensen
Þorsteinn
Sæmundsson
» … það eróneitanlega
einkennilegt að
lesa þessi um-
mæli Emils í
beinu framhaldi
af kvörtun hans
yfir ómaklegum
árásum og
svívirðingum í
annarra garð.
Höfundur er stjörnufræðingur
og var einn af forvígismönnum undir-
skriftasöfnunarinnar „Varið land“.
Páll Jóhann Einarsson skrifar
um trú og vísindi.
Gunnar Jóhannesson skrifar
um trú og vísindi.
Guðjón Sveinsson: Rík þjóð en
fátæk í anda.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar