Morgunblaðið - 24.09.2006, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 24.09.2006, Blaðsíða 14
14 SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ öll afþreyingin, bíó og tónleikar, að ekki sé talað um skemmtanir og útihátíðir.“ Þjónar en ekki uppalendur Eyjólfur segir að fyrir vikið séu foreldrar oft og tíðum frekar í hlut- verki þjónsins en uppalandans. „For- eldrar halda að þeir eigi að vera eins og útspýtt hundskinn. Þeir eru fyrst og fremst í hlutverki bílstjóra sem skutlar og sækir barnið á víxl. Er það ekki orðið eitthvað öfugsnúið þegar foreldrar eru sífellt í þjónustu- hlutverki fyrir félagasamtök og stofn- anir? Þetta er að verða eins og hjá enskri hirð í gamla daga. Börnin búa á efri hæðinni en foreldrarnir á þeirri neðri.“ Það er ekkert nýtt að Íslendingar hafi í mörg horn að líta en Eyjólfur segir að fyrr á tíð hafi eigi að síður gefist tími til að tala saman eftir kvöldfréttir eða yfir sunnudagssteik- inni. „Ég efast um að það gerist leng- ur. Núorðið eru allir heimilismenn með sér sjónvarp. Og sunnudags- steikin? Veit ungt fólk um hvað ég er að tala?“ Eyjólfur óttast að alltof margar fjölskyldur hafi ekki tíma til að njóta samvista og kunni það hreinlega ekki lengur. Hver sitji í sínu horni og sinni sínum hugðarefnum. „Maður er ekki lengur manns gaman.“ Óþolinmæði er annar ókostur okk- ar tíma, að mati Eyjólfs. „Gulrótin verður alltaf að koma strax. Þetta læra börnin af fullorðna fólkinu. Það er engin biðlund. Menn virðast búnir að gleyma því að enginn verður óbar- inn biskup. Að hafa þarf fyrir hlut- unum.“ Áhrif fjölmiðla og jafnaldra Af minnkandi samskiptum foreldra og barna leiðir að áhrifavöldum barna hefur fjölgað á síðustu árum. Að áliti Ingibjargar Rafnar eru hinir nýju áhrifavaldar ekki síður mikilvægir. „Ef við lítum þrjátíu ár aftur í tímann eru foreldrarnir í fyrsta sæti, svo koma skólarnir og jafnvel afi og amma. Nú hefur þetta breyst á þann veg að jafnaldrar hafa meira vægi og ekki síður fjölmiðlar. Börn búa fyrir vikið við allskonar áreiti sem for- eldrar hafa oft og tíðum lítið vald yfir. Það er atriði sem við getum skoðað og að einhverju marki tekið á.“ Ingibjörg segir brýnt að fjölmiðlar geri sér grein fyrir vaxandi áhrifum sínum á börn og ungmenni. „Það er svo merkilegt að fjölmiðlar eru alveg ógurlega viðkvæmir fyrir því að vera nefndir í þessu sambandi. En þeir verða að þola gagnrýni eins og aðrir. Tökum bara áhrifamesta miðilinn þegar börn eiga í hlut, sjónvarpið. Það tekur að mínu mati ekki nægilegt tillit til ungra barna. Það er að ein- hverju leyti því að kenna að útvarps- löggjöfin gæti verið strangari. Ég hef bent á það að sú grein í útvarpslög- unum sem snýr að vernd barna, 14. greinin, er ekki eins ákveðin og hald- góð ég vildi sjá. Þegar lögin voru end- urskoðuð árið 2000 voru þau löguð betur að tilskipun Evrópusambands- ins en ég hefði viljað sjá menn taka þá tilskipun upp orðrétt eins og Norð- menn hafa gert.“ Ekki gróft og ljótt efni á daginn Ingibjörgu þykir sjónvarpið geta sýnt ungum börnum þá tillitssemi að vera ekki með gróft og ljótt efni á dagskrá fyrr en eftir ákveðinn tíma á kvöldin. Telur hún heppilegt að miða við klukkan níu í því sambandi, líkt og í Bretlandi. „Mér finnst sjálfri að þetta hljóti að vera auðvelt í fram- kvæmd og engin fórn fyrir fjölmiðla. Í fréttum getur auðvitað verið ljótt efni en foreldrar vita það fyrirfram og geta fylgst með og verndað börnin. En foreldrar eiga ekki að þurfa að vera á vaktinni öllum stundum og fyr- ir klukkan níu á kvöldin á að vera óhætt að hafa opið fyrir sjónvarp án þess að börnin skaðist.“ Ingibjörg nefnir dagskrárkynn- ingar sérstaklega. „Þar birtast ljótar senur á ýmsum tímum úr myndum sem á að sýna að kvöldlagi. Eins aug- lýsingar frá kvikmyndahúsum. Fyrir þessu eru börnin algjörlega ber- skjölduð. Umboðsmaður barna hefur margoft bent á þetta. Svo er líka ver- ið að sýna efni á miðjum degi sem klárlega er ekki við hæfi barna. Þá eru börnin kannski ein heima. Þó þetta sé e.t.v. á stöðvum sem for- eldrar eiga að geta bannað börnum að horfa á er málið ekki alltaf svo ein- falt.“ Ingibjörg vill sjá á þessu tekið. „Börn eiga að fá að vera börn og það er engin ástæða til að hræða þau með þessum hætti. Ég er ekki sérfræð- ingur í þroskasálfræði en er sann- færð um að við þetta skapast hjá þeim kvíði og andleg vanlíðan sem getur heft þroska barna.“ Andleg vanlíðan er sífellt að verða mönnum betur ljós í hinum vestræna heimi, bæði vegna betri greiningar og aukinnar umræðu, og margir halda því fram að hún fari vaxandi. Ekki síður hjá börnum en fullorðnum. „Það að þetta á einkum við í hinum efnuðu vestrænu samfélögum segir sína sögu,“ segir Ingibjörg. Hinn áhrifavaldurinn sem Ingi- björg nefnir eru jafnaldrarnir. „Hluti af skýringunni á því hvers vegna áhrif vina og félaga eru meiri í dag er vafalaust sú að foreldrar eru ekki eins mikið heima og áður. Ég var alin upp við það að móðir mín var heima og sömu sögu má segja um marga á mínu reki. Þetta er mun sjaldgæfara í dag. Ég vil alls ekki koma upp sam- viskubiti hjá ungu fólki. Þetta er nú- tíminn og ég tók sjálf þátt í því að móta hann, með því að mennta mig og fara út á vinnumarkaðinn, eins og ég vildi. Það breytir því þó ekki að áhrif okkar foreldranna eru minni en áður. Áhrif jafnaldranna aukast eftir því sem barnið verður eldra en þessara áhrifa er farið að gæta í sífellt yngri aldursflokkum.“ Heimilið og heimurinn Að dómi Eyjólfs er gríðarlega mik- ilvægt fyrir börn að læra að vinna og hegða sér í hóp. „Það er engin til- viljun að Forn-Grikkir kenndu alltaf í hópum. Ef menn ætla að virka í sam- félaginu verða þeir að kunna að vinna saman í hóp. Við erum allsstaðar í hópum, á heimilinu, í skólanum, úti í samfélaginu. Í minni æsku lærði mað- ur líka hóphegðun í sveit og vinnu.“ Eitt af grundvallaratriðum hóp- samvinnu er að hjálpa næsta manni. Eyjólfur er þeirrar skoðunar að þessu sé víða ábótavant á heimilum. Og áhrifin eru keðjuverkandi. „Ef börn læra ekki að hjálpa til á heim- ilinu og í skólanum eru þau ekki líkleg til að veita öðrum aðstoð þegar út í þjóðfélagið er komið. Félagslegri hæfni er ábótavant. Það kemur út á eitt, heimilið og heimurinn.“ Með þessu er Eyjólfur ekki að segja að óæskilegt sé að hleypa börn- um út fyrir hópinn. Þvert á móti sé nauðsynlegt að gera það líka. „Auð- vitað verða börn að fá svigrúm til að komast út fyrir hópinn svo hæfileikar þeirra geti blómstrað. En hópeflið má ekki sitja á hakanum.“ Hann segir fullorðna gera alltof mikið af því að leika við börn og stjórna þeim. Fylgjast þurfi með börnum og leiðbeina þeim – en ekki stjórna. Of miklir peningar í íþróttum Eyjólfur var sjálfur mikill íþrótta- maður á yngri árum og segir það eng- um vafa undirorpið að íþróttir geti verið ákjósanlegt tæki til hópeflingar. Þá agi þær börn og þroski ef rétt er haldið á málum. „Hér áður var yf- irleitt ekki greitt fyrir íþróttaþjálfun. Menn tóku slíkt að sér af áhuga. Það hefur breyst. Í dag myndi ekki hvarfla að nokkrum manni að taka að sér þjálfun án þess að þiggja laun fyr- ir. Auðvitað er best að skóli og íþróttafélög vinni saman og að starf- inu sé stjórnað af menntuðum kenn- urum sem jafnframt eru góðir leið- togar.“ Eyjólfur hefur efasemdir um að íþróttahreyfingin sé á réttri leið. „Það eru alltof miklir peningar komnir í spilið. Félögin eru mörg hver orðin að fyrirtækjum, þar sem hálfatvinnu- mennska er stunduð, og æfingagjöld sem innheimt eru vegna barna- og unglingastarfs fara örugglega að verulegu leyti í rekstur meist- araflokkanna. Það jafnast fátt á við íþróttaiðkun – en það er lykilatriði að rétt sé að málum staðið.“ Aukið agaleysi hjá ungmennum Mikið hefur verið rætt og ritað um aukið agaleysi í samfélaginu hin síð- ari misseri, ekki síst meðal barna. Ingibjörg segir þá umræðu ekki til- efnislausa. „Ég hugsa að það sé alveg rétt að aukið agaleysi birtist í fram- göngu barna og unglinga. Ég held hins vegar að það tengist þeim ekki sérstaklega. Agaleysi hefur aukist í öllu samfélaginu og jafnvel í stjórn- kerfinu sjálfu. Það er eitthvað sem við Íslendingar þurfum að fara að skoða og bæta úr. Það er svo aftur stóra spurningin, hvar á að byrja?“ Ingibjörg hefur tilfinningu fyrir því að agaleysi á Íslandi hafi smám sam- an verið að magnast á mörgum und- anförnum árum. „Það skýrist að hluta til af því hvað einstaklingshyggjan er rík hjá okkur. Svo er það einkennandi fyrir okkur Íslendinga að við höfum alltaf rétt fyrir okkur, hver um sig, og eigum alltaf réttinn. Ég held t.d. að fáar þjóðir fari jafn oft fyrir dómstóla með sín mál.“ Ingibjörg segir óhollt fyrir ung- menni að alast upp við agaleysi. „Mál- tækið „erfitt er að kenna gömlum hundi að sitja“ er sígilt og það er mín skoðun að brýnt sé að kenna börnum strax umgengnisreglur sem duga best þegar út í lífið er komið. Reglu- verkið er ekki til fyrir sjálft sig heldur hefur það tilgang. Hann er sá að setja okkur reglur um mannleg samskipti til að gera þau auðveldari, öruggari og árangursríkari og tryggja jafn- ræði. Við eigum að ala börnin okkar upp í kærleiksríkum aga. Það kemur þeim best í lífinu.“ Virðingarleysi gagnvart lagabókstafnum Ingibjörg óttast að ákveðið virðing- arleysi sé komið upp gagnvart laga- bókstafnum. Það hafi sýnt sig víðar en á Íslandi. „Þetta er mjög áberandi í umferðinni. Þannig fækkar þeim stöðugt sem gefa stefnuljós. Það er eins og engum komi við hvert maður er að fara. Ég veit það sjálf og það er nóg. Þetta er hugsunarhátturinn. Reglur um stefnuljós eru hins vegar gefnar út til að auka öryggi í umferðinni. Það vill gleymast.“ Hvað varðar börn og unglinga seg- ir Ingibjörg ákveðin tæki vera til staðar, skóla og leikskóla, sem auð- veldi mönnum að taka á þessu aga- leysi. „Það á að vera tiltölulega auð- velt að taka á þessu á þeim vettvangi í samstarfi við foreldra. Við þurfum m.a. að huga að því í þessu, eins og öðrum mannlegum samskiptum, að skilgreina betur ábyrgð og hlutverk aðila. Það er eitt af því sem okkur Íslendingum er ekk- ert sérlega tamt. Sumum finnst það bara formalismi og argasti óþarfi.“ Foreldrar telja mjög erfitt aðsamræma atvinnu og fjöl-skyldulíf og eru í stöðugu kapphlaupi við tímann. Þetta kem- ur fram í rannsókn sem Guðrún Hannesdóttir uppeldisfræðingur gerði fyrir fáeinum misserum. Um er að ræða eigindlega rannsókn- araðferð og byggist rannsóknin á viðtölum við konur og karla sem störfuðu hjá fyrirtækjum sem öll höfðu tekið þátt í verkefninu Hið gullna jafnvægi. Um er að ræða há- skólamenntaða foreldra og áttu all- ir börn á grunnskólaaldri. Niðurstöður úr rannsókninni benda almennt til að foreldrar hafi ekki samviskubit gagnvart börnum sínum þó þeir telji að sam- verustundirnar séu ekki margar. En til þess að losna við sam- viskubitið virðast foreldrar hafa til- hneigingu til að sannfæra sjálfa sig um hversu gott það sé fyrir börnin að foreldrar þeirra séu útivinnandi. Fram kom að foreldrar sem rætt var við vildu ekki minnka við sig vinnu til að geta verið meira heima. Bent var á að á daginn séu flestöll börn í leikskóla og því engir leikfélagar í nágrenni heimilisins. Guðrún segir að eflaust eigi slíkt sjón- arhorn þátt í að auðvelda foreldrum að sinna vinnu sinni án samviskubits. Bera sig saman við aðra foreldra Foreldrar í rannsókninni bera sig saman við aðra foreldra í þjóðfélaginu. Sú hugmynd að aðrir for- eldrar séu einnig í tímaklemmu og sinni því börnum sínum e.t.v. ekki mjög mikið virðist friða samvisku þeirra. Foreldrarnir voru einnig sannfærðir um að þeir væru ekkert betri foreldrar ef þeir væru heima hjá börnum sínum. Þannig túlka þeir líðan barna sinna með jákvæðum hætti og halda til vinnu án telj- andi samviskubits. Foreldrar í rannsókninni sögðu ekki með beinum hætti að vinnan hefði forgang en þarfir á vinnustað og viðvera þar virtist þó hafa forgang fram yfir heim- ilið svo framarlega sem hægt var að fá einhvern aðila til að sjá um börnin. „Þarna er um ríka og eðlilega ábyrgðartilfinningu að ræða gagnvart fjölskyldunni. Hér má merkja mikla samviskusemi foreldra gagn- vart vinnustað sínum sem er skiljanlegt í ljósi auk- innar samkeppni á vinnumarkaði sem og mikilvægi starfsöryggis,“ segir Guðrún. Þrátt fyrir vinnusemina benda niðurstöður til þess að fyrirtæki ætlist ekki til þess að fólk sé að vinna yfirvinnu. Viðverukúltúrinn svonefndi er ekki lengur í hávegum hafður. En þrátt fyrir liðna tíð við- verukúltúrsins þá er krafan um ár- angursríkt starf og það að standa sig í starfi í síharðandi samkeppn- isumhverfi ávallt til staðar. „Ekki er ólíklegt að þar sem framlag hvers og eins er metið meira en áð- ur aukist álagið að sama skapi og það getur ýtt undir lengri vinnu- dag; bæði á vinnustaðnum og heima við. Einstaklingssamningar virðast orðnir mun algengari en áður þar sem hver og einn semur fyrir sig og það getur leitt af sér aukna inn- byrðis samkeppni milli starfs- félaga,“ segir Guðrún. Vilja losna við hefðbundnar þarfir Foreldrarnir í rannsókninni virð- ast aðallega meta þarfir barna sinna almennt út frá þeirra lík- amlegu þörfum, s.s. næringu, en ekki félagsþörf eða fjölda samverustunda með börn- unum. Matur og matarinnkaup teljast til neikvæðs áreitis og því telja foreldrar gott ef hægt væri að sleppa oftar við slíkar athafnir. „Nú hefur heilsdags- skóli orðið að veruleika víðast hvar og nú beinist at- hyglin að þörfum barnsins þar. Heitur matur í hádeg- inu og tómstundir inn í skólana er það sem foreldrar telja að geti minnkað álagið á þeim. Foreldrar hér vilja helst losna við það að þurfa að mæta hefð- bundnum þörfum barna sinna þá daga sem skólinn er, því einungis þannig takist þeim að samræma vinnu og heimili,“ segir Guðrún. Stjórnendur í fyrirtækjum, sem rætt var við, skynja vissulega mikið álag á starfsfólki í dag. Þeir telja þó ekki að álagið sé tilkomið vegna barna, því al- mennt séu dagvistarmál í góðum farvegi. Svo virðist sem álagið sé fremur til komið vegna tímapressunnar í nútímaþjóðfélagi. Allt á að gerast sem fyrst og sem hraðast. Innbyrðis samkeppni á vinnustað og krafan um að standa sig kemur þar eflaust einnig til. „Miklar skipulagsbreytingar innan fyrirtækja eru afar álags- valdandi því sú hætta er fyrir hendi að til uppsagna komi. Því er þarna um ákveðinn álagsþátt að ræða sem ekki er auðvelt að takast á við,“ segir Guðrún. Foreldrar ekki með samviskubit Morgunblaðið/ÞÖK Tímaklemma „Sú hugmynd að aðr- ir foreldrar séu einnig í tíma- klemmu og sinni því börnum sínum e.t.v. ekki mjög mikið virðist friða samvisku foreldra,“ segir Guðrún Hannesdóttir uppeldisfræðingur. »Regluverkið er ekki til fyrir sjálft sig heldur hefur það tilgang. Morgunblaðið/ÞÖK
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.