Morgunblaðið - 24.09.2006, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Ásgeir Sverrisson
asv@mbl.is
V
ið Guðni Ágústsson og Össur
Skarphéðinsson sem erum í nefnd-
inni gerum okkur ljóst að afar var-
lega verður að fara í allri uppbygg-
ingu á Þingvöllum, þessum stað
sem er helgur í huga þjóðarinnar,“ segir Björn
Bjarnason, dóms- og kirkjumálaráðherra og
formaður Þingvallanefndar. Markviss en jafn-
framt varfærin og hófstillt uppbygging hefur
átt sér stað á Þingvöllum á undanliðnum árum
og í ráði er að bæta þar aðstöðu á næstunni. Á
meðal þess sem til álita þykir koma er að reisa
nýja brú yfir Öxará og er komin fram tillaga í
því efni sem Þingvallanefnd vill nú leitast við að
kynna fyrir þjóðinni og fá fram viðbrögð við (sjá
mynd).
Tímamót urðu 2. júlí 2004 þegar heims-
minjanefnd UNESCO, Menningarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna, samþykkti samhljóða að
taka Þjóðgarðinn á Þingvöllum inn á heims-
minjaskrá fyrstan íslenskra svæða. Þetta var
einkum gert með tilliti til þess sérstaka sögu-
lega menningargildis sem Þjóðgarðurinn hefur.
Björn Bjarnason segir að langt og strangt ferli
hafi búið að baki því að fá fram þessa samþykkt
UNESCO. Og nú sé í ráði að nýta þá þekkingu í
því skyni að freista þess að fá Þingvelli einnig
skráða á heimsminjaskrána sem einstæðar
náttúruminjar. Björn Bjarnason segir að á síð-
ustu árum hafi augu manna, hér á landi sem er-
lendis, opnast fyrir því hversu einstakir Þing-
vellir séu í náttúrufræðilegu tilliti. „Ef til vill
hefur sýn Íslendinga og viðhorf einkum mótast
af þeirri sérstöðu sem Þingvellir njóta í sögu ís-
lensku þjóðarinnar. Nú sýnist mér að breyting
sé að verða þar á,“ segir nefndarformaðurinn.
Hann kveður það sérstakt viðfangsefni að
kynna Þingvelli sem einstakar náttúruminjar
og nefndarmenn hafi mikinn áhuga á því að það
starf verði hafið gagnvart UNESCO. Ferlið er
sem fyrr segir nokkuð langt en fyrsta skrefið er
fólgið í því að ríkisstjórn Íslands setji Þingvelli á
skrá þá yfir verðugar heimsminjar sem hún
leggur fyrir heimsminjanefnd UNESCO. Mál
þetta verður nú tekið upp við íslensku heims-
minjanefndina sem starfrækt er samkvæmt
reglum UNESCO.
Sérstaða Þingvallavatns
Björn vísar sérstaklega til Þingvallavatns
sem hann segir algjörlega einstakt náttúru-
fyrirbrigði. Vatnið sé talið eitt það fengsælasta í
Evrópu og þar sé að finna merkan urriðastofn
sem einn nefndarmanna, Össur Skarphéðinsson
alþingismaður, sé sérfróður um. „Þessi stofn er
alveg einstakur. Hann er talinn hafa lokast inni í
Þingvallavatni fyrir um 10.000 árum og er
óvenju stórvaxinn. Eitt af verkefnum Þingvalla-
nefndar hefur verið að móta stefnu varðandi
uppbyggingu urriðastofnsins en á tímabili var
talið að hann myndi jafnvel deyja út. Það verk
hefur skilað tilætluðum árangri. Stofninn er nú
á mikilli uppleið og það er mun meira af urriða í
vatninu en áður,“ segir Björn. Þá hafa rann-
sóknir Jóhannesar Sturlaugssonar fiskifræð-
ings á vegum nefndarinnar varpað nýju ljósi á
lífshætti tegundarinnar. Þannig hefur t.a.m.
komið fram að urriðinn sem talinn var halda sig
einkum í efstu lögum vatnsins tekur á stundum
fyrirvaralausar rokur niður á mikið dýpi, allt að
100 metrum. Í vatninu er og að finna sérstakan
stofn smávaxinnar bleikju og Þingvallamurtuna
þekkja vísast flestir.
Groddalegar veiðiaðferðir
Björn segir að Þingvallanefnd hafi á hinn
bóginn áhyggjur af ýmsum veiðiaðferðum gagn-
vart stórurriðanum sem ábendingar hafi borist
um. „Menn fara um vatnið á bátum með ná-
kvæm fiskileitartæki og leita uppi stóra urriða.
Þeir egna síðan fyrir hann með groddalegum
beitum, sem minna munu einna helst á útlendar
geddubeitur með mörgum þríkrækjum og
húkka hann jafnvel upp úr vatninu. Þetta er
ekki forsvaranlegur veiðiskapur og við hyggj-
umst taka upp viðræður við veiðifélagið í sveit-
inni um að slíkur veiðiskapur verði bannaður.
Aðferðir sem þessar geta fljótt gengið nærri
urriðanum og eyðilagt það vel heppnaða upp-
byggingarstarf sem við erum að vinna,“ segir
Björn.
Þingvallanefnd ráði ekki yfir vatninu, um það
sé sérstakt veiðifélag. „Þingvallanefnd hefur
hins vegar ýtt undir veiðiskap ungs fólks í vatn-
inu með því að bjóða því ókeypis veiði, sem líf-
eyrisþegum stendur einnig til boða. Við höfum
einnig tekið upp samstarf við aðstandendur
Veiðikortsins svonefnda þannig að handahafar
þess geta nú veitt ótakmarkað í Þingvallavatni,“
segir Björn og nefnir einnig uppbyggingu á að-
stöðu í Vatnskoti þar sem fatlaðir geta nú ásamt
öðrum stundað veiði.
Björn segir mikið í húfi að vernda lífríki þessa
einstæða og fengsæla vatns auk þeirra fiskteg-
unda, sem hann hafi nefnt, beri einnig að líta til
kuðungableikju í Ólafsdrætti norðan Arnarfells,
en stofn hennar sé talinn aðeins 22 tonn. Pétur
M. Jónasson, vatnalíffræðingur og prófessor í
Kaupmannahöfn, hafi vakið athygli sína og ann-
arra á því, að aukin umferð bíla á veginum rétt
ofan við Ólafsdrátt eftir nýja vegagerð yfir
Lyngdalsheiði gæti stefnt framtíð kuð-
ungableikjunnar í hættu. „Þingvallanefnd hefur
lýst skoðun sinni á hinum væntanlega nýja vegi,
ljóst er að þungaflutningar verða aldrei um
þjóðgarðinn og þar verður hraði ávallt takmark-
aður. Ég er þeirrar skoðunar að leggja eigi nýja
veginn enn sunnar yfir heiðina en fyrirhugað er
og beina umferðinni suður fyrir Þingvallavatn,
það stytti í senn leiðina til Reykjavíkur, dragi úr
umferð um þjóðgarðinn og hættu á að lífríki
vatnsins raskist. Þá er sá hluti vatnsins, sem er
innan þjóðgarðsins á heimsminjaskránni – eitt
þriggja vatna í heiminum – hin eru Bækalvatn í
Síberíu og Malavívatn í Afríku.“
Sama ár og Þjóðgarðurinn var tekinn á
heimsminjaskrá UNESCO gengu í gildi ný lög
um hann. Við þá breytingu fimmfaldaðist hann
því sem næst að stærð og mælist nú 237 ferkíló-
metrar. Sama ár var birt stefnumörkun Þing-
vallanefndar varðandi Þjóðgarðinn sem nær allt
til ársins 2024.
Tenging við íslenska
og erlenda sögustaði
Auk þess að fá Þingvelli viðurkennda sem
einstakt svæði í náttúrfræðilegu tilliti kveður
Björn nefndina hafa áhuga á að staðurinn teng-
ist heimsminjaskrá Sameinuðu þjóðanna sem
einn fornra þingstaða. „Þá erum við að hugsa
um þingstaðinn á eyjunni Mön og þingstaðinn
að Gulaþingi í Noregi. Í sumar fóru þeir Össur
Skarphéðinsson og Sigurður K. Oddsson þjóð-
garðsvörður á fund Norðmanna til að ræða m.a.
hugmynd þessa og verður unnið áfram að henni.
Þeir sem reka heimsminjaskrána eru áhuga-
samir um slíkar tengingar staða í huga nútíma-
mannsins til að menn átti sig betur á heims-
myndinni í sögulegu ljósi – í fljótu bragði liggur
ekki í augum uppi að tenging sé milli Gulaþings,
Manar og Þingvalla. Þar sem Þingvellir hafa nú
þegar öðlast þennan sess á heimsminjaskránni
gætu þeir orðið eins konar „flaggskip“ og þann-
ig greitt fyrir því að fleiri fornir þingstaðir fái
slíka viðurkenningu,“ segir Björn.
Þingvallanefnd hefur einnig rætt tengingu
Þingvalla við aðra sögustaði í nágrenninu og
hvaða tækifæri kunni að felast í að rækta slík
tengsl. Er þá einkum horft til Skálholts og
Reykholts. Björn nefnir að þarna sýnist honum
blasa við augljósir og stórbrotnir kostir á sviði
menningartengdrar ferðaþjónustu. Öll aðstaða í
Reykholti sé til fyrirmyndar og þar starfi
Snorrastofa af miklum krafti, en sveitarstjórn
Borgarbyggðar kaus Björn nýlega til setu í
stjórn hennar. Nú séu uppi áform að bæta alla
aðstöðu fyrir ferðamenn í Skálholti og nefnir
formaðurinn að til gæti orðið eins konar „sögu-
legur þríhyrningur“ þangað sem ferðamenn og
aðrir þeir sem áhuga hafa á efninu gætu sótt sér
fróðleik um þessa merku staði og tengda í sögu
þjóðarinnar; sagnahefðina í Reykholti, stjórn-
arhætti á Þingvöllum og kirkjuna í Skálholti.
„Og þegar horft er til Þingvalla sem nátt-
úruundurs mætti ímynda sér sérstakar teng-
ingar við Gullfoss og Geysi þannig að fróðleik
um náttúru og jarðfræði þessara staða yrði
miðlað til almennings með heildstæðum og
markvissum hætti.“
Ný brú yfir Öxará?
Uppbygging á Þingvöllum hefur verið af
ýmsum toga á síðustu árum. Fræðslumiðstöð
var reist á Hakinu og er í ráði að stækka hana
og bæta aðstöðu alla til sýninga, fyrirlestra-
halds og sölustarfsemi. Stígar hafa verið lagðir
um vellina og eldri endurbættir. Þá var í sumar
komið upp upplýsingaskiltum eftir Gylfa Gísla-
son myndlistarmann á nokkrum merkustu
sögustöðum Þingvalla, við Lögberg, Drekking-
arhyl og víðar, þar sem margvíslegum sögu-
legum fróðleik er miðlað. Að auki eru í fyrsta
skipti hafnar á Þingvöllum vísindalegar forn-
leifarannsóknir á vegum Fornleifastofnunar Ís-
lands sem sýnast ætla að skila athyglisverðum
niðurstöðum og gætu orðið til þess að breyta
ýmsu varðandi hefðbundna sýn Íslendinga til
þessa merka sögustaðar.
Auðveldara er því nú en áður að fara um
Þjóðgarðinn en miklu skiptir í þessu viðfangi að
með þessu móti er viðkvæmri náttúrunni hlíft.
Víða mátti áður sjá að ágangur var tekinn að
spilla umhverfi nokkurra þekktustu kennileita
Þingvalla. Björn kveður Þingvallanefnd umhug-
að um að hvergi verði slakað á í þessu efni enda
stefnir nú í að um 200.000 manns komi í
fræðslumiðstöðina á Hakinu á þessu ári. Áhug-
inn á Þingvöllum fer vaxandi.
Í tengslum við skráningu Þjóðgarðsins á
heimsminjaskrána var bent á að brúin yfir Öx-
ará er orðin gömul. Fyrir liggur hugmynd að
nýrri brú eftir Manfreð Vilhjálmsson arkitekt
(sjá mynd og texta). Þingvallanefnd hefur nú
ákveðið að hefja eins konar „grenndarkynn-
ingu“ á hugmynd þessari til að kanna hvern hug
þjóðin ber til hennar, hvort almenningur er
hlynntur því að ný brú rísi eða hvort krafan er
afdráttarlaust sú að engin breyting verði þar
gerð á. „Við höfum engan hug á að taka einhliða
ákvörðun um þessa brúarsmíði. Við viljum fá
fram viðbrögð almennings. Vilji þjóðin t.a.m. af-
dráttarlaust halda í gömlu brúna hyggst Þing-
vallanefnd ekki ganga á svig við þá skoðun.
Myndir og upplýsingar um tillöguna að nýrri
brú verða settar inn á vefsíðu Þingvallanefndar,
thingvellir.is, og mun almenningi gefast tæki-
færi til að tjá sig um tillöguna á vefsíðunni,“ seg-
ir Björn.
Hann bætir við að ljóst sé að gera þurfi end-
urbætur á gömlu brúnni komi fram eindregin
andstaða þjóðarinnar við að ný rísi yfir Öxará.
„Verndun Þingvalla er mér afar hugstæð. Allt
það sem gert er á Þingvöllum er ákaflega við-
kvæmt. Þar má engu breyta nema að vel yf-
irlögðu ráði, gamla brúin er eitt af kennileitum
Þingvalla og við viljum ekki að hún hverfi án þess
að fólkið í landinu fái tækifæri til að velta því fyrir
sér.“ Björn upplýsir að komi ekki fram sterk og
eindregin andmæli gætu framkvæmdir við nýja
brú ef til vill hafist næsta vor. Tíminn sé því næg-
ur og mönnum muni gefast nokkrar vikur til að
kynna sér tillöguna og tjá sig um hana, kjósi þeir
svo. „Jafnframt er þetta ákveðin tilraun af hálfu
nefndarinnar til að vekja umræðu um málefni
Þingvalla og vonandi sýnir fólkið í landinu málinu
áhuga,“ segir Björn Bjarnason að lokum.
Björn Bjarnason, dóms- og
kirkjumálaráðherra og for-
maður Þingvallanefndar, seg-
ir ljóst að afar varlega verði
að fara í öllu er lýtur að upp-
byggingu og breytingum á
Þingvöllum. Nefndin kynnir
nú tillögu að nýrri brú yfir
Öxará og jafnframt eru uppi
hugmyndir um að Þingvellir
verði teknir á skrá SÞ yfir
einstæðar náttúruminjar.
Morgunblaðið/ÞÖK
Verndun Björn Bjarnason, dómsmálaráðherra og formaður Þingvallanefndar, leggur áherslu
á að varlega verði farið í öllum breytingum og uppbyggingu á Þingvöllum.
Morgunblaðið/Golli
Kennileiti Verði niðurstaðan sú að brúin yfir Öxará skuli áfram standa er
ljóst að á henni þarf að gera endurbætur.
„Verndun Þingvalla er mér afar hugstæð“
Ný brú Tillaga Manfreðs Vilhjálmssonar arkitekts að nýrri brú yf-
ir Öxará sem Þingvallanefnd vill nú kynna fyrir þjóðinni.