Morgunblaðið - 07.11.2006, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UNDANFARIÐ hef ég mikið verið
að hugsa um viðhorf almennings til
ungmenna og fréttaflutning og fjöl-
miðlaumfjöllun um ungt
fólk. Það er sama hvert
litið er, alltaf er talað um
ungt fólk eins og það sé
á kafi í slæmum málum.
Stór hluti af umræðunni
gengur út á það hversu
auðvelt er fyrir ung-
menni að nálgast fíkni-
efni og að það séu sífellt
fleiri ungmenni sem
verði fíkniefnum að
bráð. Að mínu mati er
þetta afar ósanngjörn
umræða. Við fullorðna
fólkið erum jafnnálægt
fíkniefnum ef ekki nær
þeim en ungmenni og ekki erum við öll
á leið til glötunar. Ekki viljum við, sem
eigum að heita fullorðin, að við séum
öll dæmd dauð og ómerk vegna ör-
fárra einstaklinga sem eru í neyslu eða
hvað?
Fjölmiðlar og fagfólk taka þátt í
þessari heimsósómakenningaumræðu
með umfjöllun um ólifnað ungs fólks.
Dropinn sem fyllti mælinn var umfjöll-
un fyrir stuttu um það að framhalds-
skólaböll væru morandi í fíkniefnum.
Í þeim framhaldsskóla sem ég vinn
í, Flensborgarskólanum í Hafnarfirði,
höfum við mikið velt því fyrir okkur
hvernig best sé að standa að for-
vörnum sem eru áhrifaríkar fyrir sem
flesta í skólanum. Höfum við lagt
mikla vinnu í að endurskoða reglulega
forvarnastefnu skólans og snúið af
þeirri leið að hafa átakavikur. Við
byggjum frekar á stöðugum for-
vörnum sem eðlilegum hluta af dag-
legu lífi og skólastarfi og miðum við já-
kvæða nálgun. Fyrir nokkrum árum
var öll umgjörð utan um skemmt-
anahald af hálfu skólans endurskoðuð
til að reyna að tryggja enn betur ör-
yggi nemenda og gesta þeirra á
skemmtunum skólans og nemenda-
félagsins.
Nú á haustmánuðum var ákveðið að
brydda upp á þeirri nýjung að fá lög-
regluna til að koma með fíkniefnahund
á skólaball. Fíkniefnahundurinn kom í
heimsókn á ball fyrir um viku síðan.
Um var að ræða Rokkball þar sem
fjögur hundruð ungmenni komu sam-
an til að skemmta sér. Það er
skemmst frá því að segja að ekkert
fannst við ítrekaða leit á
staðnum. Það var nú öll
fíkniefnaneyslan og
fíkniefnaflóðið á þeirri
framhaldsskólaskemmt-
un. Þetta framhalds-
skólaball var þar að auki
reyklaust. Að ósk nem-
enda sjálfra er ekki
leyfilegt að reykja á
skólaböllum Flensborg-
arskólans eins og reynd-
ar hjá afar mörgum öðr-
um framhaldsskólum. Í
rúmt ár hefur gestum á
skólaböllum Flensborg-
arskólans staðið til boða
að blása í alkóhólmæli til að taka þátt í
happdrætti sem dregið er úr næsta
skóladag og eru sífellt fleiri sem taka
þátt í því. Ég held að fjölmiðlar ættu
að snúa sér að því að skoða þessa hlið
veruleikans frekar en að stunda nær
eingöngu æsifréttamennsku á kostnað
ungmenna.
Þegar fjallað er um unglinga í fjöl-
miðlum þá gengur sú umfjöllun yf-
irleitt út á það að segja frá reykingum,
drykkju, neyslu fíkniefna og kynsvalli.
Forvarnir í grunn- og framhalds-
skólum hafa líka aðallega gengið út á
það að fá ýmsa aðila í heimsókn til að
segja frá reynslu sinni (eða annarra) af
sjálfskemmandi hegðun. Langvarandi
dópneyslu sem oft á tíðum er svo
svæsin að jaðrar við kraftaverk að ein-
staklingurinn sem þar er til frásagnar
hafi komist á réttan kjöl. Slíkar sögur
eru svo langt frá þeirri reynslu sem
langflest grunnskólabörn og fram-
haldsskólaungmenni hafa og munu
nokkurn tíma komist í tæri við að ég
leyfi mér að efast um gagnsemi slíkra
forvarna fyrir börn og ungmenni.
Önnur vinsæl leið er að setja upp
leikþætti og leikrit til að koma for-
vörnunum á framfæri. Þar virðist
stundum sú stefna líka vera ríkjandi
að sjokkera fólk frá neyslu. Ég fór á
síðasta skólaári, sem forvarnafulltrúi í
framhaldsskóla, á leikrit sem sýnt var
fyrir grunnskólanemendur í 9. og 10.
bekk. Við áhorfendur sátum í niða-
myrkri og biðum eftir að sýningin
hæfist. Allt í einu kviknaði skært ljós
og við okkur blasti skrokkur ungrar
konu sem hafði hengt sig. Inn á sviðið
gekk ungur maður og tók stúlkuna
niður úr snörunni og sagði okkur frá
aðdraganda þess að hún ákvað að taka
líf sitt. Eru þetta þær forvarnir sem
við viljum að börn í 9. og 10. bekk
grunnskóla fái? Eru þetta þær for-
varnir sem forða ungu fólki frá því að
fái sér sopa af bjór? Í staðinn fyrir að
vera með stöðugan hræðsluáróður og
sýningar á ungmennum að drekka,
reykja og dópa þá eigum við að sýna
börnum og unglingum myndir af heil-
brigðum unglingum sem ekki eru í
neyslu. Nota jákvæðar en ekki nei-
kvæðar fyrirmyndir.
Með því að einblína á neikvæðar
myndir ýtum við undir neyslu og nei-
kvæða mynd af unglingum. Við eigum
frekar að gefa börnum og unglingum
heilbrigðar fyrirmyndir. Í staðinn fyr-
ir forvarnavikur sem ganga út á að
sýna afleiðingar neyslu þá eigum við
að vera með forvarnavikur sem ganga
út á það að láta sér líða vel á heil-
brigðan hátt, fjörvikur eða gleðivikur.
Vitaskuld eigum við ekki að gleyma að
sinna þeim sem eiga í vanda. En þeim
eigum við að sinna sérstaklega, ekki
yfirfæra vanda örfárra yfir á öll börn
og ungmenni.
Berjumst fyrir fjölmiðlaumfjöllun
og forvörnum sem virka á jákvæðan
hátt og gefa þá mynd af unglingsárun-
um að sá tími sé jákvæður, eftirsókn-
arverður og uppfullur af tækifærum til
að njóta lífsins.
Forvarnir og ímyndir
ungmenna í fjölmiðlum
Guðrún Ágústa Guðmunds-
dóttir fjallar um framsetningu
forvarna og umfjöllun um
vímuvarnir
»Með því að einblína áneikvæðar myndir
ýtum við undir neyslu
og neikvæða mynd af
unglingum.
Guðrún Ágústa
Guðmundsdóttir
Höfundur er framhaldsskólakennari
og bæjarfulltrúi Vinstri grænna í
Hafnarfirði.
Í FJÁRLAGAFRUMVARPINU
fyrir árið 2007 (bls. 292) birtir rík-
isvaldið áform sín um fjárveitingar
til að reka framhalds-
skólana. Þar kemur
fram að ársnemendum
í framhaldsskólunum
muni fjölga um ríflega
800 milli ára og að
rekstrarútgjöld vegna
þessarar fjölgunar séu
um 500 m.kr. eða sem
svarar u.þ.b. 625
þús.kr. á hvern árs-
nemanda. Það kemur
því ekki á óvart að í
fjárlagafrumvarpinu er
gert ráð fyrir 500 m.kr.
fjárveitingu vegna
þessa til framhaldsskólanna. Það
kemur hins vegar á óvart að um leið
er gerð sú krafa til framhaldsskól-
anna að þeir spari á móti 300 m.kr.
Skólarnir eiga sem sagt að fá auka-
lega 200 m.kr. vegna fyrirsjáan-
legrar fjölgunar nemenda. U.þ.b.
250 þús. kr. fyrir hvern þessara 800
ársnemenda.
Líta má á framangreind áform frá
ýmsum hliðum. Til dæmis gætu
margir ætlað að sparnaður um 300
m.kr. sé ekki umtalsverður fyrir
framhaldsskólana í heild sinni. Áætl-
að er að rekstrarútgjöld og rekstr-
artilfærslur vegna framhaldsskól-
anna nemi um 14.206 m.kr. svo að
stærðargráða „aðhaldskröfunnar“
er ekki fjarri því að vera 2%. Nú er
það hins vegar svo að um 80% af
kostnaði við rekstur framhaldsskól-
anna er launakostnaður. Um þann
þátt og um almenna launaþróun í
skólunum semur fjár-
málaráðherra við kenn-
arasamtökin. Skólarnir
eiga því óhægt um vik
vilji þeir spara þar.
Sparnaðinum þurfa
þeir því að ná í gegnum
annan kostnað en
launakostnað. Það þýð-
ir að þar þyrfti að
framkalla 10% sparnað
og þrengja að svo um
munar.
Önnur hlið á málinu:
Reiknilíkan er notað til
að skipta á milli fram-
haldsskólanna því fé sem veitt er til
þeirra á fjárlögum. „Aðhaldskröf-
unni“ er skipt á milli skólanna með
breytingum á almennum forsendum
reiknilíkansins. Breytingarnar felast
í því að „hópviðmið“ eru hækkuð og
„nýtingarkrafa“ er aukin frá því sem
verið hefur. Niðurstaðan verður sú
að skólunum er ekki ætlað að spara
hlutfallslega jafnt í samræmi við um-
fang rekstursins. Ef fram-
angreindar breytingar á forsendum
reiknilíkansins verða að veruleika
munu þær leiða til þess að þeim skól-
um þar sem reksturinn hefur gengið
bærilega er ætlað að spara hlutfalls-
lega meira en þeim skólum þar sem
reksturinn hefur gengið verr. Í
þeirri ráðstöfun finnst sumum felast
nokkurt réttlæti en öðrum finnst að
verið sé að draga niður þá sem hafa
verið forsjálir og neita þeim um
tækifæri til þess að njóta ávaxta
góðrar stjórnsýslu.
Vísast yrði eina raunhæfa leið
skólanna til að ná þeim sparnaði sem
lagt er til í frumvarpinu sú að reyna
að fjölga í námshópum sínum. Þá
yrðu nemendur á hvern kennara
fleiri en áður án þess að kennslu-
stundum fjölgaði að ráði. Líta má á
þá leið sem svar við „kröfu um fram-
leiðniaukningu“ og einhverjum
finnst líklega ekkert athugavert við
að slík krafa sé gerð til framhalds-
skólanna eins og til margra annarra
stofnana og fyrirtækja. Þó er sá
munur á skólunum og mörgum öðr-
um stofnunum og fyrirtækjum að
skólarnir eiga erfitt með að hafna
„viðskiptatilboðum“ jafnvel þó að
þau séu fráleit. Þau fyrirtæki eru
ekki á hverju strái sem ættu erfitt
með að hafna tilboði um að framleiða
800 viðbótareiningar ef fyrirtækið
þyrfti sjálft að borga 375 þús.kr.
með hverri einingu.
Tilboð sem erfitt er að hafna?
Oddur S. Jakobsson skrifar um
fjárveitingar til reksturs fram-
haldsskólanna
» Framlög á hvernnemanda í fram-
haldsskólunum lækka.
Oddur S. Jakobsson
Höfundur er framhaldsskólakennari.
ÉG UNDIRRITAÐUR, Hannes
Kristmundsson í
Hveragerði, vil vekja
athygli á því að 52
banaslys hafa orðið
frá árinu 1973 á veg-
inum milli Reykjavík-
ur og Selfoss. Marg-
vísleg önnur slys hafa
orðið á þessari leið,
sem hafa gert fólk ör-
kumla eða valdið
miklum líkams-
meiðslum. Ég vil
vekja athygli ráða-
manna á þessari stað-
reynd og ákalla þá.
Ég vil að þeir taki tillit
til þessara staðreynda
og taki ákvarðanir í
vegamálum í sam-
ræmi við þær. –
Hverfi frá núverandi
hugmyndum um eins
konar „eggjaskera“
milli akreina til bráða-
birgða og taki upp
framtíðarlausn í þessu
máli sem er tvöföld
akbraut frá Reykjavík
austur og frá Selfossi
til vesturs með ljósum
og þeim öryggisbún-
aði sem til þarf.
Langoftast hafa
þessi slys orðið vegna
þess að aðeins eru í
flestum tilfellum tvær
akreinar, fram og til baka, á þessari
leið. Í okkar fjölskyldu hafa á þessu
tímabili orðið þrjú slys, eitt bana-
slys, þegar við misstum son okkar
Gísla, ásamt vini hans, Geir, og tveir
félagar þeirra slösuðust mikið.
Seinna lenti kona mín í slysi sem
varð vegna slæmra veðurskilyrða á
Hellisheiði og bíll sem kom úr gagn-
stæðri átt fór yfir á öfugan veg-
arhelming. Síðast varð yngsti sonur
minn fyrir því að ekið var á hann úr
gagnstæðri átt og bíll hans eyði-
lagður, en sem betur fór slapp hann
við meiriháttar meiðsl. Í því tilviki
var einnig keyrt á lögreglubíl sem
kom þar til aðstoðar.
Nú hefur verið skorin upp herör
með aðstoð fjöldamargra ráða-
manna og félagasamtaka um að
vekja sérstaka athygli
á þessu máli. Umferðin
eykst hvert ár og hvert
misseri. Hversu miklu
á að fórna vegna frest-
unar á því að koma
þessu í framtíðarhorf?
Við í fjölskyldu
minni ásamt fé-
lagasamtökum og fleir-
um höfum með leyfi yf-
irvalda ákveðið að láta
gera 52 krossa sem
verða settir við veginn
vestan við Kögunarhól,
milli Reykjavíkur og
Selfoss. Þessir krossar
eiga að minna alla, ekki
síst stjórnvöld, á hvað
hefur gerst á þessari
samgönguleið síðan
1973. Síðar er ætlun
okkar að taka niður
þessa krossa í tímans
rás, þegar gengið hefur
verið frá tveggja ak-
brauta vegi milli þess-
ara staða og láta gera
minnisvarða um þá
sem látist hafa á þess-
um vegarkafla und-
anfarin ár. Þeir sem
vilja styðja þetta mál-
efni geta skráð sig á
heimasíðuna fib.is/
samstada eða sent
tölvupóst á netfangið
steini@kef.is
Sjá einnig www.sudurlandsveg-
ur.is
Athöfn verður við Kögunarhól
föstudaginn 10. nóvember nk.
klukkan 15 þar sem ráðamenn og
nemendur Fjölbrautaskóla Suður-
lands og Gagnfræðaskóla Hvera-
gerðis munu reisa þessa krossa og
þar fer fram stutt athöfn. Ég hvet
sem flesta til að mæta þar og sýna
samstöðu og samhug í verki.
Ákall til alþingis-
manna og ráða-
manna þjóðarinnar
Hannes Kristmundsson skrif-
ar ákall til ráðamanna þjóð-
arinnar vegna Suðurlands-
vegar
Hannes
Kristmundsson
» Slysavarnirverði for-
gangsmál þeg-
ar ákvarðanir
eru teknar um
þjóðveg austur
yfir Fjall.
Komum á ein-
staka athöfn
við Kögunarhól
föstudaginn 10.
nóvember kl.
15.
Höfundur er garðyrkjumaður.
Í NÝJASTA hefti Mannlífs
birtist við mig viðtal undir fyr-
irsögninni „Tvisvar á hjarta-
deild“ ásamt svohljóðandi kynn-
ingartexta: „Ólína
Þorvarðardóttir í einkaviðtali um
„nornaveiðarnar“ á Ísafirði og
hvernig álagið lék hana svo illa
að hún fékk tvisvar hjartaáfall.“
Þrátt fyrir athugasemd frá
mér til ritstjóra blaðsins, sama
dag og það kom út, er hnykkt á
því í blaðaauglýsingum sem birt-
ust næstu daga og á vefsíðu
Fróða að ég hafi „misst heils-
una“ í átökum innan Mennta-
skólans á Ísafirði.
Að kalla hjartaþræðingu og
dvöl á hjartadeild Landspítalans
„tvö hjartaáföll“ og fullyrða síð-
an um fullkominn heilsumissi af
þeim völdum er í besta falli ýkj-
ur, í versta falli uppspuni. Eftir
því sem ég best get fundið er ég
bara við þokkalega heilsu og
vona að staðhæfingar blaðsins
um annað verði ekki að áhríns-
orðum.
Fyrrnefnt viðtal var veitt
gegn drengskaparorðum um að
fullt samráð yrði haft við mig
um framsetningu og fyrirsagnir.
Þegar blaðið fór í umbrot hafði
náðst samkomulag um fyrirsögn
og forsíðutilvísun sem hljóðuðu á
allt annan veg en raun varð á.
Þær breytingar sem gerðar voru
munu hafa verið að tilhlutan rit-
stjóra án vitneskju blaðamanns.
Fyrir vikið er viðtalið sjálft í
nokkuð öðrum anda en ætla
mætti af fyrrnefndri kynningu.
Ritstjórn blaðsins virðist álíta
að kveinstafir og heilsuleysi sé
eitthvað sem selji. Það má vera,
en viðmælandinn hlýtur að eiga
rétt á því að málflutningur hans
sé ekki afbakaður í þágu sölu-
sjónarmiða. Þykir mér leitt að
blað á borð við Mannlíf skuli
hafa þennan háttinn á, tímarit
sem árum saman hefur verið
virkur þátttakandi í þjóðmála-
umræðunni og oft vakið athygli
fyrir áhugaverða viðmælendur
og sterk efnistök.
Ólína Þorvarðardóttir
Athugasemd vegna
Mannlífsviðtals
Höfundur er sagnfræðingur.