Morgunblaðið - 09.11.2006, Qupperneq 34

34 FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
heimsókn til Kúbu í ágúst,
nánar tiltekið í fangabúð-
irnar sem Bandaríkjamenn
reka við Guantanamo-flóa,
hitti ég Rushan nokkra Ab-
bas, en hún er varaforseti samtaka
Uighur-manna í Bandaríkjunum
(www.uyghuramerican.org), þrýsti-
hóps sem hefur tekið sér það verk á
hendur að kynna málstað Uighur-
þjóðarinnar fyrir umheiminum og
færa til bókar ofsóknir á hendur Uig-
hur-mönnum í Kína.
Abbas er glæsileg kona um fer-
tugt, þykkt og dökkt hár hennar og
óverulegt mið-asískt andlitsfall gefur
til kynna uppruna hennar, en að öðru
leyti virkaði hún sem Bandaríkja-
maður.
Abbas kom sem námsmaður til
Bandaríkjanna, þetta var um þremur
vikum fyrir atburðina á torgi hins
himneska friðar 1989 er kínversk
stjórnvöld börðu niður mótmæli
námsmanna. George Bush, forseti
Bandaríkjanna, veitti Uighur-
mönnum í Bandaríkjunum um-
svifalaust ríkisborgararétt í kjölfar
þessara atburða og Abbas hefur búið
þar síðan.
Uighur-þjóðin byggir Xinjiang-
hérað í norðvesturhluta Kína, sem
Uighur-menn kalla reyndar Austur-
Túrkistan. Þar vilja þeir stofna sjálf-
stætt ríki, sem skýrir hvers vegna
kínversk stjórnvöld hafa beitt jafn
miklu harðræði og raun ber vitni.
Fullyrt er að þeir neyði fóstureyð-
ingar upp á konur af Uighur-
þjóðinni, ungt fólk er svipt aðgengi
að menntun og þar fram eftir götum.
Abbas talaði um það í samtalinu
við mig að land þetta væri einfald-
lega hernumið af Kínverjum, staða
þess væri sambærileg við stöðu Tíb-
et. Skrifi menn greinar í blöð sem
túlka megi sem stuðning við sjálf-
stæði Uighur-manna eigi þeir á
hættu að verða dæmdir í 9–10 ára
fangelsi.
Uighur-menn eru múslímar af
mið-asískum uppruna, tala tungumál
sem svipar til tyrknesku.
Opinberar tölur í Kína gefa til
kynna að um ellefu milljónir manna
búa í Xinjiang, þar af séu Uighur-
menn ríflega 8,6 milljónir. Á heima-
síðu Uighur-samtakanna í Banda-
ríkjunum kemur hins vegar fram að
sennilega séu Uighur-menn næstum
tvöfalt fleiri.
Ég hitti Abbas sem fyrr segir í Gu-
antanamo. Hún var þar í stuttri
heimsókn í því skyni að túlka fyrir
sautján Uighur-menn sem haldið er í
fangabúðunum. Fimm Uighur-
mönnum hafði verið sleppt úr haldi í
vor, ljóst þótti að þeir hefðu aldrei
haft nein áform um að fremja hryðju-
verk gegn Bandaríkjunum þó að þeir
hefðu verið handsamaðir í Afganist-
an. Þeir búa nú í Albaníu, ekki var
hægt að framselja þá í hendur kín-
verskum stjórnvöldum, þau hefðu
mögulega tekið þá af lífi fyrir aðild að
hryðjuverkasamtökum, og engin
þjóð önnur en Albanía vildi taka við
þeim (íslensk stjórnvöld fengu beiðni
eins og um 100 ríki önnur).
Um einhvern meiriháttar mis-
skilning virðist hafa verið að ræða af
hálfu Bandaríkjamanna. Fullyrti Ab-
bas að Uighur-fólkið myndi aldrei
grípa til vopna gegn þeim. „Uighur-
menn standa frammi fyrir aðeins ein-
um óvini: Kína og aðgerðum kín-
verskra stjórnvalda, en þau hafa of-
sótt Uighur-þjóðina fyrir það eitt að
vera til, fyrir að iðka trú sína, tala
tungumál sitt,“ sagði hún „Græneðl-
ur [e. iguanas] hafa meiri rétt í Gu-
antanamo [aki bandarískur hermað-
ur á græneðlu bíður hans 10 þúsund
dollara sekt] en Uighur-fólkið hefur í
Kína,“ bætti hún svo við.
Abbas segir að mennirnir sem
hafa mátt dúsa í Guantanamo sl.
fjögur ár rúm hafi flúið heimaland
sitt sökum þess að þeir sættu ofsókn-
um eða mættu mismunun; fengu ekki
vinnu, fengu ekki að reka fyrirtæki,
fengu ekki að eignast börn. Þeir voru
búnir að fá sig fullsadda, ákváðu að
fara til Mið-Asíu því að í ríkjum eins
og Úsbekistan og Kasakstan tala
menn tungu sem svipar til þeirrar,
sem Uighur-menn tala.
Abbas segir að því miður hafi þessi
ríki hins vegar lent í vasanum á Kín-
verjum eftir hrun Sovétríkjanna,
Kína hjálpi þeim fjárhagslega en fyr-
ir vikið taki þeir flóttafólki af þjóð
Uighur heldur kuldalega. Mennirnir
enduðu því í Afganistan, sem fyrr
segir.
Abbas segir að Uighur-fólkið finn-
ist alls staðar, stór hópur sé í Þýska-
landi, líka í Skandinavíu. Færri en
10.000 Uighur-menn eru þó í Banda-
ríkjunum.
Forseti Uighur-samtakanna
bandarísku og samstarfskona Abbas
heitir Rebiya Kadeer, hún var til-
nefnd til friðarverðlauna Nóbels á
þessu ári fyrir störf sín í þágu þjóðar
sinnar.
Um 100.000 Uighur-menn munu
dúsa í fangelsi í Kína fyrir pólitískar
skoðanir sínar og trúarbrögð. Þeirra
á meðal eru þrír synir Kadeer og
sjálf var hún í fangelsi þar til fyrir
tæpum tveimur árum. Hún er 58 ára
gömul, ellefu barna móðir, óþreyt-
andi baráttukona, sjálfsagt verðugur
friðarverðlaunahafi.
Kadeer stóð í ábatasömum rekstri
sem tryggði löndum hennar vinnu og
þjálfun. En fyrirtæki hennar hafa
sætt ofsóknum í heimalandinu og
synirnir þrír, sem allir komu að
rekstrinum, eru sagðir hafa verið
barðir til óbóta áður en þeim var
fleygt í fangelsi. „Til að þagga niður í
mér reyndu þeir fyrst að skaða
reksturinn. En síðan fannst þeim það
ekki nóg. Þeir vita að ég elska börnin
mín og þau unna mér einnig, þannig
að næst réðust þeir gegn þeim,“
sagði Kadeer nýverið í samtali við
AFP-fréttastofuna.
Hún segir að kínverskir ráðamenn
hafi kannski reiknað með því að hún
gerðist hlýðin húsmóðir eftir að þeir
slepptu henni úr fangelsi. Það hafi
hins vegar aldrei komið til greina.
„Ég verð að láta veröldina vita um
baráttu þjóðar minnar, hvernig við
lifum öll í einu stóru fangelsi og eig-
um yfir höfði okkar menningarlegt
þjóðarmorð,“ segir hún.
Uighur-
þjóðin
ofsótta
» „Græneðlur [e. iguanas] hafa meiri rétt í Gu-antanamo [aki bandarískur hermaður á græ-
neðlu bíður hans 10 þúsund dollara sekt] en Uig-
hur-fólkið hefur í Kína.“
BLOGG: davidlogi.blog.is
VIÐHORF
Davíð Logi Sigurðsson
david@mbl.is
Rushan Abbas, 9. ágúst 2006.
KOSNINGAÚRSLITIN 1978 –
fyrir tæpum 30 árum – voru eins og
pólitískur jarðskjálfti, a.m.k. 7,5 á
Richter. Það skalf allt og nötraði.
Hefðbundin helmingaskiptastjórn
Sjálfstæðisframsókn-
arflokksins var við völd,
þá sem nú. Stjórnmála-
forystan í landinu bar
sýnileg þreytumerki,
eftir að hafa hjakkað í
sama farinu árum sam-
an, án árangurs. Undir
niðri kraumaði
óánægja, sem braust
upp á yfirborðið í kosn-
ingunum. Tvíflokkur
helmingaskiptanna galt
afhroð. A-flokkana
vantaði aðeins þrjá
þingmenn í starfhæfan
meirihluta. Það þótti
næstum því bylting. Kosningaúrslitin
voru krafa um breytingar. En skila-
boð nýrrar kynslóðar komust ekki til
skila. Stjórnmálaforystan var ekki
vandanum vaxin. Sjáandi sá hún ekki
og heyrandi heyrði hún ekki. Þess
vegna fór sem fór. Tómt klúður.
Ung kynslóð og óþreyjufull var að
hasla sér völl í aðdraganda þessara
kosninga. Þar fór fremstur í flokki
Vilmundur Gylfason með Valgerði
Bjarnadóttur að bakhjarli. Hann
hafði allt aðra sýn á þjóðfélagið en
þeir kerfiskallar, sem sátu á fleti fyrir
og vörðu sérhagsmuni hins pólitíska
samtryggingarkerfis af gömlum vana.
Þeir skildu varla, hvað var á seyði. Ef
krafan var ekki um frjálsar ástir, þá
var hún a.m.k. um opin prófkjör,
frjálsa fjölmiðla, beint kjör forsætis-
ráðherra, vinnustaðasamninga um
kaup og kjör, frjálsan afgreiðslutíma
verslana (og svokallaðra skemmti-
staða) og sitthvað fleira. Þetta hljóm-
aði róttækt og þar af leiðandi hættu-
legt. En kerfið varð klumsa. Það stóð
þetta áhlaup af sér. „Arkitekt kosn-
ingasigursins“ var settur utan garðs.
Og lífið hélt sinn vanagang.
Um líf og lit
Vonbrigðin ollu því, að Vilmundur
varð viðskila við Alþýðuflokkinn og
stofnaði eigið málfundafélag, Banda-
lag jafnaðarmanna. Þetta var fínn
klúbbur með fínar hugmyndir. Und-
irtektirnar vöktu væntingar, en kosn-
ingaúrslitin 1983 ollu vonbrigðum.
Bandalagið varð skammlíft, þótt hug-
myndir þess væru lífvænlegar. Flest-
ir forystumanna þess gengu til liðs við
Alþýðuflokkinn, þar sem hugmyndir
brautryðjandans fengu margar hverj-
ar framhaldslíf í þeim ríkisstjórnum,
sem Alþýðuflokkurinn gaf líf og lit á
árunum 1987 til 1995.
Jarðtenging Íslands við innri
markað og samkeppnisumhverfi Evr-
ópu lagði grunninn að gerbreyttu
þjóðfélagi. Það tók tímann sinn að
hrinda þessum hugmyndum í fram-
kvæmd. Tregðulögmálið (helminga-
skiptasamlagið, sem nú
væri kallað ohf) lætur
ekki að sér hæða. Eftir
sérstakt hagsæld-
arskeið í rúman áratug
er Ísland komið í
fremstu röð ríkustu
þjóða heims. EES
margfaldaði heima-
markaðinn 300-falt í
einu vetfangi. Hag-
kerfið varð allt í einu
nokkrum númerum of
stórt. Skuldirnar munu
að vísu fylla upp í skó-
stærðina, hægt en
örugglega. Þetta hefur
gerst hratt. Ísland er ekki lengur ver-
stöð. Það kallast nú alþjóðavætt þjón-
ustusamfélag í fremstu röð. Breyting-
arnar hafa gerst svo hratt, að við
erum rétt að byrja að átta okkur á
því, að eyjan í norðri er orðin að al-
þjóðavæddu fjölþjóðasamfélagi. Og
nota bene: Einhverju mesta ójafn-
aðarþjóðfélagi Evrópu, þar sem gjáin
milli ríkra og fátækra dýpkar hraðar
en víðast hvar.
Fyrir komandi kosningar vorið
2007 stendur Íslands farsælda frón
frammi á ystu nöf á krossgötum: Vilj-
um við tilheyra hinu norræna velferð-
arsamfélagi eða rekur okkur – nauð-
ug viljug – í áttina að hinu
ofbeldisfulla villta vestri? Kannski er
þetta spurningin, sem skiptir mestu
máli í kjörbúðinni vorið 2007: Viljum
við snúa á vit Evrópu þrátt fyrir allt,
eða bíður okkar hlutskipti fylkis í Am-
eríku – númer fimmtíu og eitt – eða í
kaupfélagi við Alaska?
Um samhengi hlutanna
Er eitthvert samhengi í þessu öllu
saman? Hugsum um það. Þegar Ís-
land gekk í NATO krafðist utanrík-
isráðherra Íslands, Bjarni Benedikts-
son, þess, að aðildaríkin viðurkenndu
sérstöðu Íslands sem lands án hers og
vopna, og að aldrei yrði erlendur her
á Íslandi á friðartímum. Þegar Ís-
lendingar gerðu varnarsamning við
Bandaríkin 1951 vildu Bandaríkja-
menn, að hann yrði án uppsagn-
arákvæðis. Bjarni Benediktsson, ut-
anríkisráðherra Íslands, svaraði því
til, að heldur vildu Íslendingar taka
þá áhættu að vera án landvarna en að
sæta slíkum afarkostum. Þess vegna
voru gagnkvæm uppsagnarákvæði í
varnarsamningnum. Þess vegna get-
um við sagt varnarsamningnum upp,
þökk sé Bjarna.
Þegar við lá, að Ísland yrði inn-
lyksa í hálfsovésku flokksræðiskerfi
helmingaskiptaflokkanna og yrði úti-
lokað frá samrunaferlinu í Evrópu,
tók Gylfi Þ. Gíslason, leiðtogi Alþýðu-
flokksins, af skarið og leiddi okkur inn
í fríverslunarsamtök Evrópu
(EFTA). Það hefði að vísu ekki geng-
ið, ef Gylfi hefði ekki á áratug Við-
reisnarstjórnarinnar haft frumkvæði
að því að aflétta ánauð ríkisforsjár
skömmtunarkerfisins, sem helminga-
skiptaflokkurinn hafði þröngvað upp
á okkur, meira að segja löngu eftir
dauða Stalíns.
Vilmundi Gylfasyni voru að vísu
mislagðar hendur í fjölmiðlafárinu, en
hugmyndir nútímalegrar jafn-
aðarstefnu um kraftbirtingu mark-
aðarins undir leiðsögn lifandi lýðræð-
is vísuðu til framtíðar, sem reyndist
ýkjulaus og sönn. Það er sagt, að fáir
njóti eldanna, sem fyrstir kveikja þá.
Látum vera. Þannig er lífið. Það er
ekki þar með sagt, að við þurfum öll
að vera sögulegar geðlurður án minn-
is og markmiðs.
Framundan eru kosningar. Þá ber
að kjósa mann og annan. En aftur að
samhengi hlutanna. Með stofnun
Samfylkingarinnar fyrir fáeinum ár-
um átti gamall draumur að rætast.
Þessi draumur um sameiningu jafn-
aðarmanna er jafngamall hreyfing-
unni og því löngu tímabært að draga
hann ofan úr draumheimum niður á
hið jarðneska plan. Því að jafn-
aðarstefnan snýst ekki um paradís á
himnum, heldur um réttlæti á jörðu.
Jafnaðarstefnan á marga strengi í
hörpu sinni. Til þess að ná hinum
hreina tóni verður að stilla saman þá
strengi alla. Hina hreinu og kláru um-
bótastefnu Alþýðuflokksins, menn-
ingarvitund Alþýðubandalagsmanna
og kröfu þeirra um herlaust land.
Jafnréttiskröfur Kvennalistans og
hugmyndir Bandalags jafn-
aðarmanna um heiðarlega stjórn-
sýslu. Í húsi föðurins eru margar vist-
arverur, eins og þar stendur. En allir,
sem þar búa, þurfa að koma að hinu
sameiginlega borði, þar sem ráðum er
ráðið til lykta.
Vitjunartími?
Jón Baldvin Hannibalsson
skrifar um jafnaðarstefnuna » Jafnaðarstefnan ámarga strengi í
hörpu sinni. Til þess að
ná hinum hreina tóni
verður að stilla saman
þá strengi alla.
Jón Baldvin
Hannibalsson
Höfundur var formaður
Alþýðuflokksins 1984–96.
BRESKA ríkisstjórnin kynnti í
liðinni viku spá um að hagkerfi
heimsins minnki um
fimmtung verði ekki
gripið til aðgerða gegn
gróðurhúsaáhrifum.
Vísindaleg rök séu yf-
irþyrmandi. Stern-
skýrslan um gróður-
húsaáhrif er tímamó-
taplagg í
stjórnmálaumræðu á
alþjóðavettvangi. Á
þeim vettvangi hefur
núverandi ríkisstjórn
Bandaríkjanna gengið
hart fram í allsherj-
arstríði gegn vísind-
unum og þeim vísindamönnum sem
athygli vekja á vísbendingum um
hlýnun loftslags.
Með skýrslunni er fyllt upp í gjá í
ríkjandi umræðu milli umhverf-
issjónarmiða annars vegar og venju-
legrar kostnaðargreiningar hag-
fræðinga hins vegar. Og það sem
meira er: Ríkisstjórn eins af stærstu
ríkjum ESB mótar virka stefnu á
þessum grundvelli. Lögfest verða
markmið um takmörkun útblásturs
koltvísýrings þannig að hann verði
60% minni árið 2050 en hann var
1990.
Stóriðjustefnan og
gróðurhúsaáhrif
Samfylkingin hefur
ítrekað minnt á að fyr-
irhuguð álver rúmist
ekki innan Kyoto-
bókunarinnar og á því
er m.a. byggt í stefn-
unni um Fagra Ísland.
Þar í mót heyrast ráð-
herrar oft segja að
betra sé að nota
„hreina orku á Íslandi
en óhreina í öðrum
löndum“ og eiga þá við
afleiðingar þess að álfyrirtækin velji
Kína eða Suður-Ameríku frekar en
Ísland. Þau rök eru dæmigerð fyrir
úreltan hugsunarhátt um sérstöðu
Íslands og ábyrgðarleysi í alþjóða-
samfélaginu. Heimurinn ber sameig-
inlega ábyrgð á umhverfismálum og
siðferðileg ábyrgð á því að snúa þró-
uninni við er alþjóðleg, hún er póli-
tísk og enginn getur skorast undan.
Náttúruvernd
er alþjóðleg ábyrgð
Einn þáttur í umhverfisvakning-
unni á Íslandi þarf að vera skiln-
ingur stjórnvalda á því að ábyrgð
okkar er líka alþjóðleg. Ríkur þáttur
í umræðunni um Kárahnjúkavirkjun
og fyrri virkjunarkosti á Austur-
landi var áhugi útlendinga, viðvörð-
unarorð og á endanum harkaleg
mótmæli. Þannig er heimsþorpið
orðið. Samfylkingin hefur í stefn-
unni um Fagra Ísland axlað ábyrgð
á fyrri gjörðum og horfir nú til fram-
tíðar meðvituð um hina alþjóðlegu
ábyrgð sem og ábyrgðina gagnvart
landinu og ófæddum Íslendingum.
Gróðurhúsaáhrif tekin alvarlega
Kristrún Heimisdóttir skrifar
um umhverfismál » Samfylkingin hefur ístefnunni um Fagra
Ísland axlað ábyrgð á
fyrri gjörðum og horfir
nú til framtíðar …
Kristrún Heimisdóttir
Höfundur er lögfræðingur og býður
sig fram í 5. sæti í prófkjöri Samfylk-
ingarinnar í Reykjavík.