Morgunblaðið - 22.11.2006, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 22. NÓVEMBER 2006 43
menning
Það gerist ekki á hverjumdegi í bóklestri að augunopnast upp á gátt, að bókin
sú hverfur ekki úr minni, að hún
er lesin aftur og verður tilefni
frekari uppgötvana. Ein slík op-
inberun er skáldsagan Beloved eft-
ir bandarísku skáldkonuna Toni
Morrison. Bókin er til í íslenskri
þýðingu Úlfs Hjörvar, undir heit-
inu Ástkær.
Söguhetja er blökkukonan Sethe
sem styttir litlu dóttur sinni aldur
frekar en að vita af henni í ánauð
þrælahalds, eftir að hún hefur gert
tilraun til að flýja með hana. Og
augu lesandans, sem telur sig ekki
illa upplýstan, opnuðust fyrir því
að hann hafði ekki einu sinni verið
á byrjunarreit í því að skilja hvað
þrælahald er og hvaða myndir
þetta form kúgunar getur tekið á
sig.
Toni Morrison tekst eins og
endranær að fara þeim höndum
um efnið, að það er hægt að lesa
um þrengingar og hrylling án þess
að springa á limminu og leggja
bókina frá sér. Húmorinn sem er
gróinn í textann á sinn þátt í því
að gera lesandann sjáandi án þess
að ofbjóða honum.
  
Í fyrstu skáldsögu sinni, TheBluest Eye, fjallaði Toni Morr-
ison um efni sem er nánast óskrif-
andi um – sifjaspell. Það er dirfsku
hennar líkt að fara af stað með því
að ráðast á þann garð, og komast
glæsilega frá því. Þessi skáldsaga
hlýtur að teljast eitthvert magnað-
asta byrjendaverk sem hægt er að
hugsa sér, og hún hefur að geyma
sumt af því allra hugmyndaríkasta
sem höfundurinn hefur sett saman.
Þar á meðal er sagan af gallaða
sófanum sem eitrar líf tiltekinnar
fjölskyldu, og verður nánast mið-
depill og orsök fyrir óhamingju
hennar.
Efniviður skáldsagna Toni Morr-
ison er fólkið hennar, Ameríkanar
af afrískum uppruna. Þær endur-
óma af djúpri þjáningu og kúgun
aldanna – um leið og lífskrafturinn
í margradda söng ómar öllu ofar.
Það er ekki söguþráður eða sál-
fræði sem þær eru helst byggðar
úr, heldur tungumálið sjálft, í feg-
urð, frelsi og fyndni. Tungumál
sem hljómar eins og söngur – mót-
vægi við þjáninguna – og þjáningin
sjálf, í senn.
Það er þessi merkilega blæ-
brigðaríka, frumlega og þjála rödd
höfundarins sem öðru fremur gerir
verkin hennar óviðjafnanleg. Svo
vill líka til að Toni Morrison er
frábær upplesari og erfitt að
hugsa sér fallegri ensku en þá sem
hún talar.
Og sögupersónurnar ólga af lífi
og uppátækjum ekki síður en text-
inn sjálfur, en eitt af höfund-
areinkennum eru ólíkindi sett fram
eins og sjálfsagðir hlutir. Mestu
ólíkindatól eru kvenpersónurnar,
þar sem Sula, í samnefndri skáld-
sögu, væri fremst meðal jafningja.
  
Toni Morrison er ein fárrakvenna sem hlotið hafa Nób-
elsverðlaun í bókmenntum, árið
1993. Á þessu ári valdi New York
Times skáldsöguna Beloved (Ást-
kær) bestu bandarísku skáldsögu
síðustu 25 ára. Varla fjarri lagi,
því það mun vera leitun yfirleitt að
núlifandi skáldsagnahöfundi sem
stæði henni framar.
Syngjandi skáldsögur
» Toni Morrison erein fárra kvenna
sem hlotið hafa
Nóbelsverðlaun í bók-
menntum, árið 1993.
FRÁ PARÍS
Steinunn Sigurðardóttir
Nóbelsverðlaunahafi Efniviður Toni Morrison er fólkið hennar.
4thfloorhotel
Laugarvegur 101 • 4thfloorhotel.is
Vetrartilboð
1. nóvember - 1. maí
Útvegum miða á leiksýningar og jólahlaðborð
1 manns herbergi
2ja manna herbergi
Hópar 10+
Helgarferð
kr. 5.900
kr. 7.900
kr. 5.000 á mann
kr. 14.000 2 nætur í hjónaherbergi
Frábært tilboð til Kanarí 29. nóvember. Njóttu lífsins á þess-
um vinsæla áfangastað í 3 vikur. Bjóðum nokkrar íbúðir á
þessum vinsæla gististað á einstökum kjörum. Sama verð,
hvort sem 2 eða 3 eru saman í íbúð. Allar íbúðir eru með 1
svefnherbergi. Skelltu þér til Kanarí, gerðu hagstæð jólainn-
kaup í leiðinni.
Skógarhlíð 18 • sími 595 1000 • www.heimsferdir.is
Kanarí
29. nóvember
í 3 vikur
Sértilboð á Roque Nublo
frá kr. 39.990
Aðeins 8 íbúðir í boði
Frá kr. 39.990
Flug. skattar, gisting og íslensk fararstjórn,
m.v. 2 eða 3 saman í íbúð á Roque Nublo í
3 vikur. Netverð á mann.
Munið Mastercard
ferðaávísunina
Það heyrir ávallt til tíðinda ítónlistarheiminum þegar nýplata með bandaríska tónlist-
armanninum Tom Waits kemur út.
Orphans: Brawlers, Bawlers & Bast-
ards, kallast sú nýjasta og inniheld-
ur 54 lög á þremur þemaskiptum
diskum; 24 lög teljast til fágætra,
(lög sem ekki hafa ratað inn á op-
inberar breiðskífur Waits) nokkur
laganna eru eftir aðra listamenn
(Ramones, Peggy Singer, Kurt Weill
o.fl.) sem Waits gerir að sínum og
svo er restin glæný lög sem Waits
semur með eiginkonu sinni og sam-
starfsmanni til fjölmargra ára, Kat-
hleen Brennan. Ef dæma skal ein-
vörðungu eftir kili er nýja platan
sannarlega glæsileg og meðfylgj-
andi er ljósmyndabók með fjölmörg-
um myndum og svo textabók en Wa-
its hefur ekki alltaf látið texta fylgja
plötum sínum þrátt fyrir mikilvægi
þeirra í listsköpun hans.
  
Tom Waits er sumpart holdgerv-ingur þess sem Evrópubúar
hafa sótt í í bandarískri menningu í
meira en öld. Hann er hinn hugsandi
listamaður, vel lesinn og lærður en
umfram allt dæmigerður fyrir sína
kynslóð og þá bandarísku list sem
hann hefur tekið þátt í að skapa. Ef
til vill þess vegna hefur hann ekki
náð almennri hylli í Bandaríkjunum
– það eru helst tónlistarspekúlantar
og menningarvitar þar vestra sem
halda tónlist hans á lofti.
En það er kannski skiljanlegt,
Waits fer óhefðbundnar leiðir í tón-
listarsköpun sinni, er alls óhræddur
við að skipta um stíla en tekst samt
alltaf að vera samkvæmur sjálfum
sér. Sumir vilja meina að tónlist Wa-
its sé „an aquired taste“, þ.e.a.s.
áunnin eða lærð og ef til vill er
nokkuð til í því þegar síðustu plötur
Waits eru skoðaðar, en fyrstu plötur
hans eru enn þá mjög aðgengilegar
og líklega er það með þeim sem nýir
hlustendur læra að meta tónlist Wa-
its. Ég bendi áhugasömum sér-
staklega á Closing Time, Heart of
Saturday Night og Small Change.
Orphans-platan nýja fær frábæradóma víðast hvar og skýtur
það frekar skökku við ef hún fær
ekki fullt hús stiga hjá gagnrýn-
endum. Fyrsti hlutinn Brawlers
(óeirðaseggir) er eins og nafnið gef-
ur til kynna uppivöðslusamur, þung-
ur en hressandi og í þeim hluta er
m.a. að finna ádeilulagið „Road To
Peace“ sem fjallar um ástandið fyrir
botni Miðjarðarhafs. Hér er Waits
jafn góður og á Mule Variations,
Real Gone og Bone Machine. Annar
hlutinn Bawlers (orgarar(?)) er ró-
legri og melankólískari þó að húm-
orinn sé aldrei langt undan. Lögin á
þessum hluta hefðu sómt sér vel á
bæði Alice og Blood Money en öðr-
um svipar til þess besta sem hann
gerði á seinni hluta áttunda áratug-
arins. Lögin á síðasta hlutanum
Bastards eru svo eðli málsins sam-
kvæmt föðurlaus, neðanmáls og
skítug. Hreint magnaðar tónsmíðar
sem engin leið er að flokka og gott
til þess að vita að hinn magnaði hug-
ur Toms Waits er hvergi nærri hug-
myndalaus.
Þegar það sem er
áunnið verður ánetjandi
» Tom Waits erholdgervingur
þess sem Evrópu-
búar hafa sótt í í
bandarískri menningu
í meira en öld.
Listamaðurinn Tom Waits
hoskuldur@mbl.is
AF LISTUM
Höskuldur Ólafsson
UM hríð var Buttercup ein vinsæl-
asta ballsveit landsins. Í kringum
buttercup.is (2000) og Öll ljós kveikt
(2001) reis stjarna hennar hvað hæst,
en þá leiddi Íris Kristinsdóttir bandið
í söng. Tónlistarlega hefur Buttercup
upplifað furðulega tíma. Tvær fyrstu
plöturnar eru skelfilegar en fyrir ein-
hverjar sakir snaraði sveitin út popp-
gullmola í líki buttercup.is. Öll ljós
kveikt var hins vegar frekar andlaust
framhald á stefnunni sem þar var
mótuð og fljótlega eftir það hvarf
sveitin af vettvangi. Hún hefur þó
aldrei hætt og hefur verið rekin sem
„hálfgerður saumaklúbbur“ eins og
fram kemur á vefsíðu sveitarinnar.
Lög hafa safnast saman jafnt og þétt
og líta nú dagsins ljós á plötunni 1.500
dagar.
Hér er ýmislegt gott að finna og
sömuleiðis ekki. Það besta við plötuna
er að menn leyfa sér alls kyns til-
raunir, sem þeir hefðu kannski ekki
hætt sér út í þegar verið var að toppa
í poppinu. Þetta gefur mörgum lögum
skemmtilegan, áhugaverðan blæ og
tosar miður góðar smíðar eilítið upp.
Höfuðeinkenni plötunnar er þó
hversu séríslensk þessi popptónlist
er. Það er ekki hægt að líkja þessu við
neitt það sem í gangi er í útlöndum en
tónlist sú sem Sálin hans Jóns míns,
Land og synir, Skítamórall, Butter-
cup og fleiri leika er einstök og í raun
ætti að kynna hana fyrir þeim útlend-
ingum sem hafa áhuga á sérstakri, ís-
lenskri tónlist.
Platan hefst á laginu „Fyrr en þú
heldur“, óræður og kröftugur popp-
rokkari sem siglir þó lygnan sjó. Ann-
að er að segja um annað lagið, „Ekki
þess virði“, metnaðarfull smíð, hálf-
gert proggrokk sem vinnur vel á.
Strax á eftir kemur svo „Dansarinn“,
handónýtt lag.
Svona rúllar platan, ágætlega
heppnaðar smíðar innan um eitthvað
sem hefði allt eins mátt henda. Sum
laganna eru brotin upp með þunga-
rokkssprettum sem virðast í fyrstu
algerlega út úr kú, en það eru einmitt
þeir, ásamt ýmsu öðru (mandólín,
glúrnir hljómborðskaflar) sem gerir
Buttercup að því sem hún er. Hálf
furðuleg popprokksveit sem á ekki að
ganga upp, en gerir það þó samt.
1.500 dagar er lítil, heiðarleg plata
sem meðlimir geta verið stoltir af.
Ekki gallalaus en síst eitthvert slor
heldur.
Skriðið úr híði
TÓNLIST
Geisladiskur
Buttercup eru Valur H. Sævarsson (söng-
ur og bakraddir), Davíð Þór Hlinason (gít-
ar, mandólín, hljómborð og bakraddir),
Símon Jakobsson (bassi, hljómborð og
bakraddir) og Heiðar Kristinsson (tromm-
ur og slagverk). Lög og texta á Butter-
cup. Sveitin stýrði sjálf upptökum og gef-
ur einnig út.
Buttercup – 1.500 dagar

Arnar Eggert Thoroddsen