Morgunblaðið - 11.12.2006, Qupperneq 18

18 MÁNUDAGUR 11. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
S
amkvæmt greininni í
Science verða nánast
engir fiskistofnar til að
veiða eftir miðja öldina
og rekja greinarhöf-
undar það til vaxandi líf-
fræðilegs fábreytileika í höfunum.
Þeir leggja þó um leið áherzlu á að
með meiri friðun, bættri fisk-
veiðistjórnun og strangari meng-
unarvörnum megi enn snúa þróun-
inni við.
Bæði Björn Ævarr Steinarsson,
sviðsstjóri veiðiráðgjafarsviðs Haf-
rannsóknastofnunarinnar, og Jón
Kristjánsson, fiskifræðingur, segja
tilkynningar um greinina í Science
hafa verið agn fyrir fjölmiðla, sem
þeir bitu á. Báðir gagnrýna þeir
höfunda greinarinnar harðlega fyr-
ir vinnubrögð og framsetningu, en
eru ósammála um framkvæmd
fiskveiðistjórnunar við Ísland.
Vísindi með ólíkindum
Björn Ævarr Steinarsson, sviðs-
stjóri veiðiráðgjafarsviðs Hafrann-
sóknarstofnunarinnar, segir „agn-
ið“ hafa falizt í því „að framlengja
kúrfuna, sem sýnir hrun fiskistofna
í hafinu, og fá þannig út að þeir
yrðu horfnir árið 2048. Þessi vís-
indi eru alveg með ólíkindum. Sem
dæmi má nefna, að hefði stefna
kúrfunnar verið miðuð við árin upp
úr 1975, þegar víða um heim var
hafist handa við virka fisk-
veiðistjórnun, þá hefði hún náð
a.m.k. 500 ár fram í tímann. Þann-
ig er ekkert tillit tekið til þeirra
ráðstafana, sem þegar hefur verið
gripið til, eða þeirra sem eru í bí-
gerð.“
Björn Ævarr segir að margir
virtir vísindamenn hafi hafnað nið-
urstöðum greinarinnar með öllu.
„Ég get nefnt Ray Hillborn,
heimsfrægan fiskifræðing og pró-
fessor við Washingtonháskóla, sem
dæmi. Hann segir hreint út að
þetta sé með ólíkindum heimsku-
legt, enda er hann þekktur fyrir að
tala tæpitungulaust. Þetta geti
e.t.v. átt við einhvers staðar, t.d.
við strendur Afríku, en því fari
fjarri að þetta gildi í heiminum öll-
um. Steve Murawski, sem líka er
heimsþekktur vísindamaður og for-
stöðumaður veiðiráðgjafar banda-
rísku hafrannsóknastofnunarinnar,
fullyrðir að þessi spá sé mjög lituð
af svartsýni og eigi ekki við um
fiskimiðin við Bandaríkin. Loks get
ég nefnt Christopher Zimmerman,
vísindamann hjá þýzku hafrann-
sóknastofnuninni og félaga í ráð-
gjafarnefnd Alþjóða hafrannsókna-
ráðsins, en hann segir framreikn-
ingana merkingarlausa og byggða
á röngum grunni. Fræðimenn á
sviði fiskifræði eru því á einu máli
um þessar niðurstöður, sem eiga
að sýna fram á að fiskurinn verði
horfinn úr hafinu um miðja öldina.“
Björn Ævarr segir að þótt fram-
tíðarspáin sé byggð á röngum for-
sendum og ætlað að vekja athygli á
grein vísindamannanna, þá bendi
þeir jafnframt á ýmis raunveruleg
vandamál. „Greinin sjálf er fyrst
og fremst um líffræðilegan fjöl-
breytileika, tengsl hans við stöð-
ugleika og fjaðurmagn vistkerfa.
Niðurstaðan er sú að eftir því sem
líffræðilegur fjölbreytileiki sé
meiri, þeim mun stöðugra sé vist-
kerfið. Mér skilst, án þess að ég sé
vistfræðingur, að þessi umræða
hafi átt sér stað áratugum saman
innan þeirrar fræðigreinar.
Einkennileg vinnubrögð
Í greininni í Science skoða vís-
indamennirnir niðurstöður tilrauna,
skoða strandsvæði og fjalla um
stór hafsvæði. Þar fara þeir þá leið
að skoða tíðni stofna sem hafa
hrunið, miðað við líffræðilegan fjöl-
breytileika á svæðunum. Þeir
skoða hins vegar ekki hvort líf-
fræðilegur fjölbreytileiki innan
þessara svæða hafi breytzt eða
leitt til hruns stofnanna. Þeir sjá
tengsl á milli þess að þar sem líf-
fræðilegur fjölbreytileiki er hár,
þar hafa færri stofnar hrunið.“
Björn Ævarr segir að greinin
fjalli ekki með beinum hætti um að
þessir umræddu stofnar hafi fyrst
og fremst hrunið vegna ofveiði, en
ekki vegna þessa að gengið hafi
verið á líffræðilegan fjölbreytileika
á þessum svæðum. Það sé dálítið
einkennileg nálgun.
Hann segir að greinarhöfund-
arnir taki nokkurra ára gamlar töl-
fræðilegar upplýsingar frá FAO,
Matvæla- og landbúnaðarstofnun
Sameinuðu þjóðanna, um að 30%
fiskistofna heims hafi hrunið.
„Greinin fjallar ekkert um hversu
líklegt sé að allir stofnar hrynji al-
veg, heldur er fullyrt að þeir muni
gera það ef ástand síðustu áratuga
verði óbreytt. Aðalhöfundur grein-
arinnar, Boris Worm, tók reyndar
fram í einhverju viðtalinu að þetta
væri „projection“ en ekki „predic-
tion“, þ.e. áætlun en ekki spádóm-
ur um hvernig fari. Svona vinnu-
brögð myndu aldrei verða
viðurkennd innan fiskifræðinnar,
enda eru greinarhöfundar einungis
að framlengja bogakúrfuna sem
sýnir stöðuna undanfarna áratugi.“
Almenn skoðun fiskifræðinga er
að hrun fiskistofna sé fyrst og
fremst vegna ofveiði, en ekki vegna
þess að gengið hafi verið á líf-
fræðilegan fjölbreytileika. Þótt
samhengi sé þarna á milli sé það
tiltölulega veikt.
Björn Ævarr tekur sem dæmi,
að hrun loðnustofnsins hér við land
hafi alvarleg áhrif á vistkerfið í
heild sinni, þar sem loðna sé mik-
ilvæg fæða annarra fiska. Hins
vegar sé hún áfram til sem tegund
og því sé líffræðilegur fjölbreyti-
leiki hinn sami, eftir sem áður.
Taka ekkert tillit til aðgerða
„Ýmislegt hefur gerzt á síðustu
árum og áratugum, sem höfundar
greinarinnar taka ekkert tillit til.
Byrjað var að starfa eftir var-
úðarsjónarmiðum FAO frá 1995
hjá Alþjóða hafrannsóknaráðinu
1997-1998, á undanförnum 10 árum
hefur í auknum mæli verið rætt
um vistfræðilega nálgun við stjórn
fiskveiða og flestar þjóðir á
Norðurhveli hafa skrifað undir
samþykkt um að nálgast fisk-
veiðistjórnun á þann hátt frá og
með 2010. Í því felst, að tekið verð-
ur meira tillit til áhrifa veiða á um-
hverfið og öfugt.“
Viðbrögð við þeirri yfirvofandi
vá, sem greinarhöfundar telja
blasa við, segja þeir vera sjálfbæra
veiði, stærri fiskverndarsvæði og
að draga þurfi úr mengun við
strandir. „Það er ekkert nýtt í því,
menn eru að bæta fiskveiðistjórn-
un. Svo er það alltaf spurning um
hvort pólitískur vilji sé nægilega
sterkur til að af framkvæmdum
verði. Fiskifræðingar almennt telja
að ekkert skorti upp á vísindalega
þekkingu til að ná stjórn á fisk-
veiðum. Ég vona að stjórn-
málamenn í hverju landi byggi
ákvarðanir sínar á beztu þekkingu
á hverjum tíma um hvernig nýta
megi fiskistofna með sjálfbærum
hætti. Þessi hræðsluáróður í grein-
inni hjálpar ekkert til í því efni.“
Hlutirnir gerast ekki svona
Jón Kristjánsson, fiskifræðingur,
segir höfunda skýrslunnar reyna
að sýna fram á að tegundafátækt
valdi meiri hættu á óstöðuleika í
vistkerfum og geti valdið minni
framleiðni. „Til þess nota þeir væg-
ast sagt vafasöm gögn úr rann-
sóknum, sem aðrir hafa gert, og
álykta að minni fjölbreytni auki
hættu á stofnhruni og minnki af-
rakstur. Í sjálfu sér er það þekkt
að tegundafátækt geti valdið ójafn-
vægi, en það þarf þó ekki alltaf að
vera. Má nefna að fjölbreytileiki
minnkar með breiddargráðu bæði í
norður og suður og því hæpið að
alhæfa í þessu efni.
Steininn tekur þó úr þegar þeir
víkka út niðurstöður frá þéttbýlum
ósasvæðum til að ná til úthafanna
og ætla síðan að tegundum fiska
fækki í sama takti og þeir þykjast
hafa fundið út að gert hafi frá 1950
til vorra daga þannig að allar verði
þær horfnar 2048. Það er hrein vit-
leysa að halda slíku fram, hlutirnir
gerast ekki svona; menn klára ekki
eina tegund eftir aðra unz allar eru
búnar.“
Jón segir það kyndugt að skil-
greina stofnhrun þannig að ef afli
úr stofni verður 10% af því sem
hann hefur mestur orðið þá sé
stofninn hruninn. Sums staðar hafi
verið dregið mjög úr veiðum, eða
þær stöðvaðar, til þess að reyna að
ná stofnum aftur á strik. Aukist
veiðar aftur sé stofninn enn á skrá
sem hruninn!
„Þeir athuguðu „hrunda“ stofna
á tímabilinu 1960–2003 og sam-
kvæmt þessari formúlu hafi 29%
nýttra fiskstofna hrunið. Í skýrslu
frá Sameinuðu þjóðunum fyrir
nokkrum árum voru Atlanzhafslax,
rækja, þorskur og fleiri algengar
tegundir sagðar í útrýming-
arhættu. Við Íslendingar brostum
nú bara að þessu eins og komið
hefur í ljós að var allt í lagi. Ekki
veit ég hvort þessar þrjár tegundir
eru inni í 29% höfunda þessarar
nýjustu skýrslu, en það kæmi mér
ekkert á óvart.“
Ef einni fækkar
blómstrar önnur
Höfundar Science-greinarinnar
rekja endalokin til æ minnkandi
fjölbreytileika í hafinu. Jón segist
ekki gefa meira fyrir þau vísindi
þeirra en önnur. „Við vitum, að ef
fækkar í einni tegund, þá blómstr-
ar önnur. Þegar Palli var orðinn
einn í heiminum, þá vantaði ekkert
upp á það að hann hefði nóg að
borða. Það var bara ekkert gaman
að vera einn í heiminum. En það
er önnur saga! Við vitum líka, að ef
við skiptum kartöflugarðinum upp
og ræktum kartöflur í öðrum helm-
ingnum og rófur í hinum, þá fáum
við minna af kartöflum, en með
rófunum helzt heildaruppskeran
óbreytt. Út á þetta á fisk-
veiðistjórnun að ganga.“
Og í fiskveiðistjórnun er framtíð
okkar falin; Science-greinarhöfund-
arnir segja okkur enn geta snúið
þróuninni við með því að stjórna
fiskveiðunum skynsamlega. „Þeir
tala eins og ekkert hafi verið gert í
þeim efnum,“ segir Jón. „Þvílíkt
rugl! Ég veit ekki betur, en við
séum að gera fullt af hlutum og að
einhvers konar fiskveiðistjórnun
hafi verið við lýði víða í áratugi. Og
ég veit heldur ekki betur en að
ástandið sé mjög svo bærilegt í
höfunum í kringum okkur. Það er
bara eðlilegt að innbyrðis jafnvægi
tegundanna breytist eitthvað. Þeg-
ar þorskurinn er í lægð, gýs ýsan
upp og öfugt.
En það ber að forðast þau mis-
tök að stjórna veiðum eftir ástandi
þeirrar tegundar sem stendur veik-
ast, eins og gert er til dæmis í
Norðursjónum, þar eru lagðar
miklar hömlur á ýsuveiðar til að
vernda þorsk. Norðursjórinn er
fullur af horaðri, hægvaxta ýsu
sem keppir við þorskinn og heldur
honum niðri. Færeyska kerfið er
hins vegar svona gott, sem raun
ber vitni, vegna þess að þar er
sókninni haldið stöðugri án tillits
til þess, hve mikið veiðist af hverri
tegund og engar aflatakmarkanir
eru í gildi.“
Jón Kristjánsson er sjálfur að-
alráðgjafi Færeyinga í fiskveiði-
málum svo það segir sig sjálft að
hann er ekki sammála Hafrann-
sóknastofnun um fiskveiðistjórnun
hennar á Íslandsmiðum.
Eigum að hætta ofveiðitalinu
– Eigum við þá bara að láta
þessa nýju skýrslu sem vind um
eyru þjóta?
„Nei. En þeir sem stjórna fisk-
veiðum við Ísland eiga að hætta
þessu sífellda ofveiðitali. Með því
er verið að moka kolum á elda
þeirra sem eru andstæðingar fisk-
veiða. Menn verða að fara að horf-
ast í augu við það, að fisk-
veiðiráðgjöf okkar er röng.
Hafrannsóknastofnunin verður að
fara að viðurkenna að minnkandi
þorskveiði við Ísland er ekki afleið-
ing þess að stjórnmálamenn og sjó-
menn hafi hunzað ráðgjöf hennar,
heldur er þorskaflinn svona lítill
vegna þess að ráðgjöf hennar
sjálfrar er röng eins og 30 ára
reynsla sýnir.“
Jón segir það álíka vitlaus vís-
indi og höfundar Science-
greinarinnar halda fram að halda
að við getum geymt okkur að veiða
fisk og svo veitt hann stærri síðar.
Þessi bábilja segir hann að hafi
kostað okkur það, að við veiðum nú
helmingi minni þorsk en fyrir 1976,
þegar 200 sjómílurnar komu. Fyrir
þann tíma hafi aldrei verið talað
um stofnhrun; það var bara ýmist
slæm eða góð vertíð. Óheftar veið-
ar hafi yfirleitt aldrei leitt til vand-
ræða. Og hann spyr, hvernig hægt
sé að tala um ofveiði þegar aflinn
hefur minnkað um helming og flot-
inn líka frá þeim tíma þegar allt
var í lagi.
„Fiskveiðivandamálin urðu til
þegar fiskveiðistjórnunin kom til
sögunnar. Við eigum að snúa
blaðinu við og fara aftur að veiða
eins og við gerðum. Við gætum
byrjað á því að leyfa frjálsar veiðar
á ákveðnum afmörkuðum svæðum
og sjá hvað gerist þar. Það getur
ekki orðið verra en nú er, því við
höfum ekki úr neinum söðli að
detta.“
Og Jón segir, að við þurfum að
sýna umheiminum hvernig eigi að
veiða fiskistofnana rétt og þá verði
fiskveiðar við Ísland ekki fyrir bí
eftir 50 ár. „En við verðum að
sætta okkur við ufsa einn daginn
og þorsk annan. Það eru ekki alltaf
jólin í sjónum frekar en annars
staðar. En allir dagar geta verið
góðir.“
VÁBOÐI EÐA BULLVÍSINDI
Morgunblaðið/Kristinn Benediktss
Veiðigleði Fiskifræðinga, sem Morgunblaðið ræddi við, greindi ekki á í gagnrýni á nýjustu ofveiðiskýrsluna, en
voru ósammála með öllu um það hvernig haga á fiskveiðistjórnun við Ísland í framtíðinni.
Fagur, fagur fiskur í sjó
Umræðan um lífið í sjón-
um hefur farið brattann
að undanförnu. Síðasta
fárið um fiskistofnana
sótti fóður í grein í vís-
indatímaritinu Science.
Eftir
Freystein Jóhannsson og
Ragnhildi Sverrisdóttur
freysteinn@mbl.is, rsv@mbl.is
Jón
Kristjánsson
Björn Ævarr
Steinarsson