Fréttablaðið - 04.04.2009, Blaðsíða 34

34 4. apríl 2009 LAUGARDAGUR
L
eiðtogar hinna 28
aðildarríkja Atlants-
hafsbandalagsins eru
nú saman komnir í
Strassborg við Rín til
að fagna sextíu ára
afmæli bandalagsins.
Þessi afmælisfundur leið-
toganna fer reyndar fram báðum
megin Rínarfljóts, það er báðum
megin landamæra Frakklands
og Þýzkalands. Er það gert til
að leggja áherzlu á þann árang-
ur sem bandalagið hefur náð í að
tryggja frið í Evrópu. Um aldir
var Elsass-hérað, hvers höfuð-
borg Strassborg er, bitbein sem
tekizt var á um í stríðum milli
Þjóðverja og Frakka. Nú hefur
ríkt friður á þessum gömlu víg-
stöðvum í meira en sextíu ár.
Táknrænt staðarval
Það má líka segja að þetta stað-
arval afmælisfundarins sé til að
hnykkja á því að sá frasi sem á
tímum kalda stríðsins var gjarn-
an hafður eftir til að lýsa tilgangi
NATO sé nú endanlega úreltur:
samkvæmt þessum frasa var til-
gangur bandalagsins að „halda
Rússum úti, Könum inni og Þjóð-
verjum niðri“.
Staðarvalið gefur einnig Nicol-
as Sarkozy Frakklandsforseta
tækifæri til að fylgja á heima-
vettvangi eftir ákvörðuninni um
að Frakkar gangi aftur til liðs
við herstjórnarkerfi NATO eftir
43 ára fjarveru. Þessi ákvörð-
un er almennt túlkuð þannig að
Frakkar gefi með henni upp á
bátinn tilraunir sínar til að gera
varnar samstarf í nafni Evrópu-
sambandsins að alvöru keppinaut
við NATO; með öðrum orðum:
Frakkar hætti að reyna að stofna
til meginlands-evrópsks varnar-
samstarfs þar sem Frakkar hefðu
forystuhlutverki að gegna en
Bandaríkjamenn engu.
Obama lætur ljós sitt skína
Fundurinn gefur hinum nýja
forseta Bandaríkjanna, Barack
Obama, tækifæri til að koma
nýjum áherzlum sínum varð-
andi stríðsreksturinn í Afganist-
an milliliðalaust á framfæri við
hina NATO-leiðtogana.
Geta NATO til að ná áþreifan-
legum árangri í því verkefni sem
það sinnir nú í Afganistan er álit-
in ein helzta prófraunin á mátt
bandalagsins og vægi.
NATO hefur nú þegar misst
mikið af mikilvægi sínu sem vett-
vangur stefnumótunar milli Evr-
ópu og Bandaríkjanna. Heims-
kreppan er mál G20-hópsins,
valinn hópur sex ríkja fæst við
hættuna af kjarnorkuvígvæð-
ingu Írans, öryggi orkusölu frá
Rússlandi á Evrópusambandið
betra með að annast, og söfnun
leyniþjónustuupplýsinga í tengsl-
um við varnir gegn hryðjuverka-
ógninni er skipulögð tvíhliða
milli ríkja, án aðkomu NATO.
„Hernaðar aðgerðir eru orðnar
okkar til vistarréttlæting [raison
d‘étre],“ hefur The Economist
eftir ónafngreindum háttsettum
manni í höfuðstöðvum NATO í
Brussel. Hann umorðar þetta líka
svo: „Ég stunda hernaðaríhlutun,
þess vegna er ég.“
Í þessa stöðu er bandalagið
komið í framhaldi af þeirri stefnu
sem tekin var á tíunda áratugn-
um, sem var orðuð í frasanum
„utan svæðis eða verkefnalaus“
(„out of area or out of business“).
Með þessu var átt við að breytti
NATO ekki frá því að vera ein-
göngu hefðbundið landvarna-
bandalag, eftir að kalda stríðinu
var lokið, og beindi hernaðar-
mætti sínum í stað þess að því
að stilla til friðar á átakasvæð-
um „utan svæðis“, þ.e. utan lög-
sögu aðildarríkjanna sjálfra, þá
stefndi það í að úreldast.
Í stríð „fyrir slysni“
Þegar hernaðarmætti NATO
var beitt til að hrekja serb-
neska herinn frá Kosovo árið
1999 renndu fáir í grun að her-
menn NATO yrðu innan fárra
ára farnir að berjast austur við
rætur Hindúkush-fjalla. Það má
reyndar segja að NATO hafi ratað
í mestu hernaðarátök sögu sinn-
ar nærri því fyrir slysni. Þegar
flugránsárásirnar voru framd-
ar á Bandaríkin í september
2001 virkjuðu aðildarríki NATO
5. greinina í fyrsta sinn – það
er þá grein Atlantshafssáttmál-
ans sem kveður á um að árás á
eitt aðildarríki jafngildi árás á
þau öll. En þáverandi ráðamenn
í Washington kærðu sig ekki um
að starfsreglur varnarbandalags-
ins flæktu þær aðgerðir sem þeir
töldu rétt að ráðast í. Þess í stað
handvöldu þeir ákveðna þætti úr
því sem hernaðarmáttur banda-
lagsins byggist á og notuðu til að
hrekja stjórn talibana frá völdum
í Afganistan. Það var ekki fyrr
en síðar, þegar athygli Banda-
ríkjamanna beindist að Írak,
sem NATO tók formlega yfir
stjórn íhlutunarinnar í Afgan-
istan. Skæruhernaður talibana
hefur orðið skæðari með hverju
árinu síðan. Obama Bandaríkja-
forseti segir NATO ekki vera að
vinna þetta stríð og hefur boðað
mikla fjölgun í bandaríska herlið-
inu. Hann vill að evrópsku banda-
mennirnir leggi líka meira af
mörkum; trúverðugleiki banda-
lagsins og jafnvel sjálf framtíð
þess sé í húfi.
Tvenns konar klofningur
Ágreiningur um Afganistan-verk-
efnið hefur opinberað tvenns
konar innri klofning í bandalag-
inu. Fyrsta klofningslínan liggur
milli þeirra sem telja það þjóna
tilgangi að halda áfram að mæta
talibönum með hernaðarmætti – í
þessum hópi eru aðallega Banda-
ríkin, Kanada, Bretland, Holland
og Pólland – og allra hinna aðild-
arríkjanna. Hin klofningslínan
liggur jafnvel á milli „vígfúsustu“
ríkjanna, þar sem einn ríkjahóp-
ur telur að „hnattrænt heilagt
stríð“ íslamskra öfgamanna sé
mesta ógnin sem NATO verði að
einbeita sér að; hinn hópurinn
telur aftur á móti að endurvak-
in hernaðarhyggja í Rússlandi
sé mesta ógnin sem NATO megi
ekki trassa að mæta með viðeig-
andi hætti.
Hið stutta stríð milli Rússa og
Georgíumanna í fyrrasumar vakti
upp umræðu um það hversu langt
„út fyrir svæði“ NATO eigi að
teygja sig. Og að hve miklu leyti
bandalagið eigi að beina sjónum
sínum að Rússlandi í stað „ósam-
hverfra“ ógna á borð við hryðju-
verkaöfl.
Endurmat forgangsröðunar
Það hefur enginn – enn sem komið
er að minnsta kosti – lagt til að
NATO hætti öllum afskiptum
af Afganistan. Og tónninn sem
hefur verið sleginn í samskiptum
Obama-stjórnarinnar vestra við
ráðamenn í Kreml lofar góðu um
að þau samskipti verði mun upp-
byggilegri en tilfellið var síðustu
misseri Bush-stjórnarinnar.
En sérstaklega fyrrverandi
austantjaldslöndin innan banda-
lagsins vilja að meiri athygli sé
beint að hefðbundnu landvarna-
öryggi þeirra. Því er gjarnan
hvíslað að þessar þjóðir hafi geng-
ið í NATO til að komast í öruggt
skjól undan Rússum, ekki til að
standa í stríði við Afgana.
Jafnvel gamlir og tryggir
bandamenn Bandaríkjamanna á
© GRAPHIC NEWS
Gamlar ógnir, nýjar áskoranir fyrir NATO
NATO á sextíu ára afmæli um þessar mundir. Á fundi sem haldinn er í Frakk-
landi og Þýskalandi verður þess freistað að endurskilgreina hlutverk bandalags-
ins. Einnig verður tekið á fjölmörgum málum sem snúa að framtíðarstækkun-
aráformum, samskiptum við Rússland, eldflaugavörnum, orkuöryggi, sjóránum,
glæpum á netinu og stríðinu í Afganistan.
1. ALBANÍA / 2. KRÓATÍA
Báðum löndunum verður veitt innganga í
NATO á fundinum.
3. FRAKKLAND
Verður aðili að herstjórnarkerfi
NATO á ný eftir 43 ára fjarveru.
4. MAKEDÓNÍA
Grikkland beitir neitunar-
valdi til að hindra inn-
göngu Makedóníu, vegna
ágreinings um nafngift
landsins.
5. BOSNÍA /
6. SVARTFJALLALAND
Bæði lönd vonast eftir
að verða boðin áætlun
um aðildarundirbúning
– vegvísi að fullri innöngu
í NATO.
7. KOSOVO
NATO fer fyrir tíu ára friðar-
gæsluliði sem telur nú um
15.000 hermenn.
8. SERBÍA
Sækist ekki eftir inngöngu
eftir að NATO tók undir sjálf-
stæðisyfirlýsingu Kosovo.
9. RÚSSLAND
Í ljósi batnandi samskipta
við NATO leyfa Rússar nú
birgðaflutninga um yfir-
ráðasvæði sitt til herliðsins í
Afganistan.
10. ELDFLAUGAVARNIR
Bandaríkin endurskoða
ef til vill áætlanir um eld-
flaugavarnir í Evrópu, sem
Rússar mótmæla harðlega.
11. ÚKRAÍNA/
12. GEORGÍA
Sækjast bæði eftir inngöngu í
NATO en nálægðin við Rússland
gæti varnað þeim að verða boðin
áætlun um aðildarundirbúning.
13. AFGANISTAN
Bandaríkin bregðast við auknum ófriði
með því að senda viðbótarherafla við
55.000 manna setulið, auk þess að
kanna önnur úrræði.
14. SÓMALÍA
NATO sker upp aðra herör gegn
sjóránum við Adenflóa.
Verðandi
aðildarríki
NATO-ríki
Bandaríkin
og Kanada
sjást ekki.
ATLANTSHAF
SLÓVENÍA
UNGVERJALAND
RÚMENÍA
Adríahaf
B
Ú
LG
ARÍA
GRIKKLAND
ÍTALÍA
ÍRAK
ÍRAN
IN
DL
AN
D
SH
AF
Tekizt á um framtíð NATO
Er Atlantshafsbandalagið á villigötum með stríðsrekstri af því tagi sem það stendur nú í austur í Afganistan? Á það frekar að einbeita
sér að hefðbundnum vörnum aðildarríkjanna? Á 60 ára afmælisleiðtogafundi NATO er tekizt á um þetta, skrifar Auðunn Arnórsson.
ATHYGLIN Á OBAMA Angela Merkel kanslari, Barack Obama forseti, Michelle Obama og Joachim Sauer, eiginmaður Merkel, í Baden-Baden í Þýzkalandi í gær. FRÉTTABLAÐIÐ/AP