Morgunblaðið - 02.03.2007, Blaðsíða 40

40 FÖSTUDAGUR 2. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á SÍÐUSTU árum hefur farið
fram markviss uppbygging á námi í
siðfræði við Háskóla Íslands. Þessa
sér stað með auknu framboði nám-
skeiða um siðfræði og siðferðileg
álitamál innan heimspekiskorar,
með diplómanámi í starfstengdri
siðfræði og nú síðasta námi á
meistarastigi á mis-
munandi sviðum hag-
nýtrar siðfræði. Sífellt
fleiri fagstéttir þurfa
að takast á við erfið
siðferðileg úrlausn-
arefni í starfi sínu og
hefur uppbygging
námsins meðal annars
tekið mið af þessum
hópi fólks.
Starfstengd
siðfræði
Í nokkur ár hefur
verið boðið upp á
tveggja missera nám (30 einingar) í
starfstengdri siðfræði fyrir fólk
sem hefur verið um skeið á vinnu-
markaði en langar að fá fræðilegan
grunn í siðfræði. Námið byggist
upp á fjórum námskeiðum, alls 20
einingar auk 10 eininga lokaverk-
efnis. Þeir sem hafa sótt þetta nám
hafa haft fjölbreyttan bakgrunn,
verið hjúkrunarfræðingar, læknar,
kennarar og þroskaþjálfar, svo
dæmi séu nefnd. Umsækjendur
verða að hafa lokið háskólaprófi en
þó hafa verið gerðar undanþágur
frá því ef að baki liggur löng og góð
fagreynsla.
Meistaranám í siðfræði
Á yfirstandandi háskólaári er í
fyrsta skipti boðið upp á meist-
aranám í hagnýtri siðfræði við
heimspekiskor. Námið er 45 ein-
ingar og tekur þrjú misseri. Nem-
endur þurfa að ljúka 30 einingum í
námskeiðum og 15 eininga lokarit-
gerð. Boðið er upp á þrjár mismun-
andi námslínur: heilbrigðis- og líf-
siðfræði, viðskiptasiðfræði og
umhverfis- og náttúrusiðfræði.
Nemendur verða að
hafa lokið háskólaprófi
en ekki eru gerðar for-
kröfur um heim-
spekinám. Þessu námi
hefur verið vel tekið og
sækir námið fólk með
fjölbreytta menntun og
starfsreynslu. Fjöl-
margir gistikennarar
af viðkomandi rann-
sóknar- og fagsviðum,
sem og fólk af vett-
vangi þjóðlífsins, hafa
kennt í þessum nám-
skeiðum, auk kennara úr heim-
spekiskor.
Öflugri rannsóknir,
vandaðri umræða
Á sama tíma og nám í siðfræði
hefur verið byggt upp við Háskóla
Íslands, hafa rannsóknir á þessu
sviði eflst til muna. Þetta má
merkja af aukinni faglegri umræðu
hér á landi og einnig af þátttöku ís-
lenskra fræðimanna siðfræði í er-
lendu samstarfi. Á þessu sviði eru
sóknarfærin mörg, enda hafa rann-
sóknir íslenskra vísindamanna og
fyrirtækja á sviði heilbrigðis- og líf-
siðfræði vakið athygli erlendis. Ís-
lendingar standa frammi fyrir
vandasömum spurningum um nýt-
ingu og vernd náttúrunnar sem
kalla á rannsóknir og faglega um-
fjöllun. Þá hafa viðskiptaumsvif Ís-
lendinga vakið athygli undanfarin
ár og er full þörf á að styrkja jafn-
framt siðfræðilega meðvitund og
umræðu á því sviði.
Öflugt nám
í siðfræði við
Háskóla Íslands
Vilhjálmur Árnason
fjallar um nám í siðfræði
Vilhjálmur Árnason
» Sífellt fleiri fag-stéttir þurfa að
takast á við erfið sið-
ferðileg úrlausnarefni
í starfi sínu og hefur
námið tekið mið af
þessum hópi fólks.
Höfundur er prófessor í heimspeki
við Háskóla Íslands.
SIV Friðleifsdóttir, heilbrigðis-
og tryggingaráðherra, skrifar grein
í Morgunblaðið 22. febrúar undir
fyrirsögninni: „Þjónusta við aldraða
stórbætt“. Á hverju
byggist framangreind
fullyrðing?
Í byrjun grein-
arinnar segir, að grett-
istaki hafi verið lyft við
að bæta stöðu aldraðra
hér á landi. Og í beinu
framhaldi af þessari
fullyrðingu segir: Nú
er svo komið að hlut-
fallslega fleiri aldraðir
vistast á stofnunun hér
á landi en í nágranna-
ríkjunum. Hér er sem
sagt gefið í skyn, að
grettistakið hafi verið
fólgið í því að vista
fleiri á stofnunum en í
nágrannaríkjum okkar
og mætti skilja á
greininni, að þessi
breyting sé nokkuð
sem gerst hafi í tíð
ráðherrans í embætti.
Hér beitir ráðherrann
áróðursbragði. Það
hefur verið svo um
langt skeið, að hlut-
fallslega fleiri hafa
verið vistaðir á stofn-
unum hér á landi en í
nágrannlöndum okkar. Þetta er
ekki nein breyting, sem hefur verið
að gerast síðustu mánuðina eða síð-
ustu misserin. Nágrannalönd okkar
telja einfaldlega, að það sé æski-
legra að vista aldraða í heimahúsum
og á litlum sambýlum en á stórum
hjúkrunarheimilum. Þess vegna
hafa þau farið út á þá braut. Lands-
samband eldri borgara (LEB) er á
sömu skoðun og berst nú fyrir slíkri
breytingu hér. Ráðherrann segir, að
búið sé að stórefla heimahjúkrun og
lífeyrisgreiðslur hafi verið mikið
auknar. Þetta er orðum aukið. Efl-
ing heimahjúkrunar er mjög lítil
enn sem komið er, (200 millj. auka-
framlag í ár) en ekki skal efast um
vilja ráðherra til þess að bæta þenn-
an þátt í framtíðinni. Aukning á líf-
eyrisgreiðslum aldraðra er sáralítil
og til skammar.
Næst víkur ráðherra að smán-
arsamkomulagi ríkisstjórnar og
LEB frá síðasta sumri. Nefnir hún
m.a. frítekjumarkið fræga, að aldr-
aðir megi nú vinna fyrir 25 þúsund
krónum á mánuði án
þess að það skerði líf-
eyri frá almannatrygg-
ingum. Þetta er smán-
arlega lítið. Það fer
enginn aldraður út að
vinna fyrir 25 þúsund á
mánuði. Ráðherrann
segir, að breytingar á
lífeyrisgreiðslum,
minni skerðingar og
fleira, sem koma eigi
til framkvæmda á
löngum tíma í framtíð-
inni, muni kosta rík-
issjóð marga milljarða.
Það er hæpið að tína til
kostnað við slíkar
breytingar einhvern
tímann í framtíðinni.
Það verða engar breyt-
ingar gerðar án sam-
þykkis alþingis hverju
sinni og í rauninni er
ekki eðlilegt að fjalla
um annað en það sem á
að gerast á þessu ári.
Eðlilegast er raunar að
fjalla fyrst og fremst
um það sem á að ger-
ast í þessu efni fyrir
kosningar, þ.e. á valda-
tíma ríkisstjórnarinnar. Og hvað er
það: Jú, ríkisstjórnin hækkar lífeyri
aldraðra um nokkrar krónur, þann-
ig að lífeyrir einhleypinga, sem ekki
eru í lífeyrissjóði, er nú 126 þúsund
krónur á mánuði. Það eru öll ósköp-
in, sem ríkisstjórn og ráðherrar
geta stært sig af. Á sama tíma eru
meðaltals neysluútgjöld ein-
staklinga 210 þúsund á mánuði án
skatta. Það vantar því um 100 þús-
und krónur á mánuði upp á að líf-
eyrir einstaklinga frá almanna-
tryggingum dugi til framfærslu. Það
er von, að ríkisstjórnin segi, að
þjónusta við aldraða hafi verið stór-
bætt og lífeyrisgreiðslur auknar
mikið. Þetta var til skammar fyrir
breytingarnar. Og þetta er til
skammar eftir breytingarnar. Það
er alveg sama hvað ráðherrarnir
skrifa margar áróðursgreinar.
Ástandið í málefnum aldraðra er til
skammar.
Það er algerlega út í hött fyrir
ráðherra og ríkisstjórn að eigna sér
lífeyrissjóði landsmanna. Lífeyr-
issjóðirnir hafa verið byggðir upp af
verkalýðsfélögunum og fé-
lagsmönnum. Þeir eru eign fé-
lagsmanna. Þegar þeir voru stofn-
aðir var félagmönnum sagt, að þeir
fengju lífeyrinn óskertan á elliárum.
Lífeyririnn átti að fást að fullu og
ekki að valda neinum skerðingum.
Stjórnvöld hafa komið málum svo
fyrir, að félagsmenn fá ekki nema
brot af lífeyrinum greiddan út þegar
komið er á elliárin. Hitt fer í skatta
og skerðingar. Þeir, sem eiga að
hafa þokkalegan lífeyrissjóð á elliár-
um, verða að sæta mikilli skerðingu
hjá almannatryggingum. Þeir fá
enga tekjutryggingu eða uppbætur
og verða að láta sér nægja rúmlega
20 þúsund krónur á mánuði úr
tryggingakerfinu. Þeim er harðlega
refsað fyrir að hafa greitt í lífeyr-
issjóð alla ævi. Það er fráleitt að
leggja lífeyri úr lífeyrissjóði við líf-
eyri almannatrygginga, þegar líf-
eyrisgreiðslur hér eru bornar sam-
an við lífeyri erlendis. Félagsmenn
lífeyrissjóða eiga lífeyrinn þar og
ríkisvaldið hefur ekkert með þær
eignir að gera. Ríkisvaldið getur
ekki eignað sér lífeyrissjóðina til
þess að fegra myndina vegna slæ-
legrar frammistöðu í lífeyrismálum
almannatrygginga.
Ef litið er á framlög til aldraðra
og öryrkja á Norðurlöndunum 2004
kemur í ljós, að Ísland stendur þar
að baki hinum Norðurlöndunum.
Framlögin voru sem hér segir (hlut-
fall af þjóðarframleiðslu): Danmörk
15,2%, Finnland 13%, Nor-
egur,12,7%, Svíþjóð 18,3%, Fær-
eyjar 12,4% og Ísland rak lestina
með 11%. Það sama kemur einnig í
ljós þegar litið er á heildarframlög
til félagsmála (almannatrygginga) á
Norðurlöndum 2004. Framlög Ís-
lands eru lægri en hinna Norður-
landanna að Noregi undanskildum.
Þessar tölur tala sínu máli.
Aðstaða aldraðra
er enn til skammar
Björgvin Guðmundsson fjallar
um málefni aldraðra og svarar
grein Sivjar Friðleifsdóttur
»Ef litið er áframlög til
aldraðra og ör-
yrkja á Norð-
urlöndum 2004
kemur í ljós, að
Ísland stendur
að baki hinum
Norðurlönd-
unum.
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
ÞAÐ virðist í fljótu bragði ekki
vera margt sameiginlegt með Evr-
óvisjón-söngvakeppninni og ís-
lenskum stjórnmálum. Það skyldi
þó aldrei vera svo? Vert er að rifja
upp að árið 1986 tóku
Íslendingar í fyrsta
sinn þátt í Evr-
óvisjón-söngvakeppn-
inni sem þá var haldin
í Noregi. Fulltrúi
okkar var söngflokk-
urinn Icy með lagið
Gleðibankann. Þessi
söngflokkur var tríó
sem í voru tveir karl-
ar og ein kona. Fyrir
keppnina birtist skoð-
anakönnun þar sem
fram kom að lagið
ætti alla möguleika á
sigri og töldu ýmsir að það væri
nánast formsatriði að klára keppn-
ina því sigurinn væri vís. Eins og
menn kannski muna þá varð 16.
sætið niðurstaðan og vonbrigðin
voru mikil. Hvað hefur þetta með
íslensk stjórnmál að gera?
Úrslit í Evróvisjón-söngva-
keppninni þetta árið ber upp á
sama dag og kosningar til Alþing-
is. Þar er líka mætt til leiks tríó,
stundum nefnt Kaffibandalagið, og
miðað við tal sumra forystumanna
bandalagsins er nánast formsatriði
að ljúka þessum kosningum, svo
sigurvissir eru þeir, enda fellur
stjórnarmeirihlutinn ef marka má
skoðanakannanir sem gerðar hafa
verið. Er ekki bara kominn tími til
að aðrir axli ábyrgðina á stjórn
landsins? Það má vel vera en það
verða þá að vera að-
ilar sem hægt er að
bera traust til.
Val í kosningum
snýst fremur um
traust en stefnu því
munur á stefnumálum
flokka fyrir kosningar
er jafnaður í sam-
komulagi milli þeirra
eftir kosningar. For-
manni Samfylking-
arinnar hefur verið
tíðrætt um traust og
skort á trausti og hef-
ur talið að flokkur
hans hafi ekki notið trausts fram
að þessu en nú sé að verða breyt-
ing þar á. Því miður fyrir hann þá
virðast skoðanakannanir sýna að í
hvert skipti sem hann heldur ræðu
þá minnkar fylgið samkvæmt
könnunum. Frjálslyndi flokkurinn
sótti lengi vel í sig veðrið en
óánægjufylgi eins og hann virðist
hafa sogað til sín er hverfult fylgi,
sérstaklega þegar fiskað er í
gruggugu vatni eins og flokkurinn
hefur verið að gera. Nú er sá
flokkur klofinn í herðar niður og
endurspeglast það í nýjustu skoð-
anakönnunum. Sá flokkur sem
helst sækir í sig veðrið og virðist
nú vera næst stærsti flokkur
landsins er Vinstrihreyfingin –
grænt framboð.
Segjum svo að VG komist í þá
aðstöðu að koma til greina í næstu
stjórn sem mynduð verður. Er
hægt að treysta þeim flokki fyrir
stjórn landsins? Ég hef mínar efa-
semdir um það og vil nefna tvö
dæmi því til stuðnings.
Fyrra dæmið er úr Frétta-
blaðinu, 4. nóvember sl. Þar er
haft eftir Ögmundi Jónassyni, al-
þingismanni og formanni BSRB,
að það sé til vinnandi að senda við-
skiptabankana úr landi til að geta
aukið jöfnuð í samfélaginu. Það
kom mér mjög á óvart að þetta
skyldi ekki vekja athygli á sínum
tíma því hér er um stórmál að
ræða. Það er líklega rétt hjá Ög-
mundi að jöfnuður í krónum mun
aukast ef hálaunamönnum fækkar
í landinu en hvernig það gagnast
þeim lægst launuðustu er mér al-
gjörlega fyrirmunað að skilja. Er
líklegt að það muni fjölga vel laun-
uðum störfum á Íslandi ef bank-
arnir verða hraktir úr landi? Við
þurfum að fjölga vel launuðum
störfum hér á landi en ekki bara
einhverjum störfum. Hærri laun
þýðir hærri skatttekjur ríkissjóðs
og meira verður aflögu til að
standa undir samneyslunni.
Annað sem ég vil tína til er frá
26. ágúst sl., en þá kynnti stjórn
og þingflokkur VG ályktun um að
frestað yrði að fylla Hálslón. Nú
geta menn haft mismunandi skoð-
anir á Kárahnjúkavirkjun og öðr-
um virkjunum og stóriðju. Öllum
er ljós stefna VG í þessum málum
en Kárahnjúkavirkjun er hins veg-
ar staðreynd og menn verða að lifa
við það hvort sem þeim líkar betur
eða verr. Með því að ákveða að
fresta því að fylla Hálslón hefði
stórkostlegum fjármunum verið
stefnt í voða og fyrir því voru eng-
in vísindaleg rök eins og komið
hefur í ljós. Lekinn í gegnum
Kárahnjúkastíflu er ekki meiri en
gæslumaður geirfuglsins hefur
upplifað á eigin vinnustað. Álykt-
unin var því eingöngu byggð á
pólitískum forsendum. Flokkur
sem ályktar svo um mikilvæga
þjóðarhagsmuni verðskuldar tæp-
lega að vera treyst fyrir stjórn
landsins.
Það er sömuleiðis mikið um-
hugsunarefni að stefna Kaffi-
bandalagsins er að setja allar frek-
ari virkjunarframkvæmdir á ís,
hvort sem um er að ræða vatns-
aflsvirkjanir eða jarðvarmavirkj-
anir. Nú skal beðið eftir því að
djúpborunarverkefnið skili árangri.
Það er hins vegar alveg óvíst að
það skili einhverjum árangri.
Hverjir eru það sem eiga að
hanna, bora og prófa djúpbor-
unarholuna? Eru það þeir jarð-
hitaverkfræðingar sem fá uppsagn-
arbréfin eftir að Kaffibandalagið
lokar á allar framkvæmdir sem
þeir hafa fengið reynslu sína og
þekkingu frá og gert þá hæfasta á
sínu sviði í heiminum? Það er hætt
við því að lítið verði af útflutningi
á jarðhitaþekkingu þegar sérfræð-
ingarnir eru hættir vinnu við fagið.
Þessi hugmyndafræði er álíka
gáfuleg og að banna bílaframleið-
endum að framleiða bíla þangað til
vetnisbíllinn er kominn á götuna.
Icy endaði sem límmiði á vodka-
flösku. Verða örlög Kaffi-
bandalagsins þau að enda sem
merkimiði á kaffipakka? Hug-
myndin er ókeypis.
Íslensk stjórnmál og Evróvisjón-söngvakeppnin
Kristján Kristinsson fjallar um
stjórnmál og Evróvisjón » Val í kosningumsnýst fremur um
traust en stefnu því
munur á stefnumálum
flokka fyrir kosningar
er jafnaður í sam-
komulagi milli þeirra
eftir kosningar
Kristján Kristinsson
Höfundur er efnaverkfræðingur.