Morgunblaðið - 02.03.2007, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 2. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ALVARLEGAR fréttir heyrast
nú af svifryksmengun í Reykjavík
og Akureyri sem farið hefur yfir
hættumörk. Meng-
unin virðist vera farin
að nálgast það sem
þekkist í erlendum
iðnaðarborgum. Ekki
er þó iðnaðarmengun
fyrir að fara og er því
næsta víst að meng-
unin í Reykjavík og á
Akureyri stafar nær
eingöngu af bílaum-
ferð. Umferðin spænir
upp malbiksslitlög
gatnanna og skilar
rykinu upp í loftið
sem við öndum að
okkur.
Gagnvart þessum
vanda virðast yfirvöld
standa ráðþrota þó að
ýmis ráð hafi verið
nefnd eins og að
draga úr notkun
nagladekkja. Tveir
þættir sem að gagni
mættu koma hafa þó
lítið verið nefndir.
Annar er notkun á
sterkara slitlagsefni
en malbiki, hinn er
áhrif hraðans á slit
gatnayfirborðsins.
Áhrif hraðans eru
meiri en margir halda,
t.d. er tvöfalt meira slit við 100 km/
klst en 50 km/klst. Þessu atriði hef-
ur ekki verið nægur gaumur gefinn.
Slitlög gatna eru venjulega ann-
aðhvort úr malbiki eins og algeng-
ast er hér á landi eða úr stein-
steypu. Kostir steypunnar fram yfir
malbikið eru að hún er slitsterkari,
þ.e. slitnar helmingi hægar en mal-
bikið, og jafnvel meir ef hágæða-
steypa er notuð. Augljóst dæmi um
þetta er hluti hringvegarins frá
Mosfellsbæ upp í Kollafjörð sem
lagður var með steyptu slitlagi árið
1972 eða fyrir 35 árum. Engar end-
urbætur hafa farið fram á þessum
vegkafla frá lagningu hans til þessa
dags og er hann enn í góðu ásig-
komulagi.
Aðalástæðan fyrir
því að ríki og sveita-
félög kjósa að leggja
fremur malbik en
steypu á götur og vegi
er að stofnkostnaður
við steyptu slitlögin er
meiri. Ástæða þess er
sú að leggja þarf
steypt slitlög í fullri
þykkt í byrjun en mal-
bik má leggja í áföng-
um. Eins og kunnugt
er er fjármagnið dýrt
og peningar til sífellt
aukinnar gatnagerðar
oftast af skornum
skammti og skýrir það
valið á slitlagsefninu.
Nær öll bæjarfélög
hafa því kosið að leggja
malbik á götur sínar.
Þó eru þar tvær und-
antekningar, Akranes
og Kópavogur. Akra-
nes stendur þar upp úr
þar sem flestar aðal-
götur bæjarins eru
steyptar en gatnas-
teypa hófst þar um
1960. Á Akranesi er
sama reynsla og af
steypta kaflanum út
frá Mosfellsbæ, fyrst nýlega hefur
þurft að leggja nýtt yfirlag á elstu
göturnar eftir 40 ára notkun. Sú
staðreynd að steypan hefur tvöfalt
slitþol á við malbik þýðir svo að
svifryk frá steyptu slitlagi er helm-
ingi minna. Það væri ástæða fyrir
umhverfissvið Reykjavíkurborgar
að mæla svifryk við aðalgöturnar á
Akranesi til samanburðar við mæl-
ingar í Reykjavík. Hvort helmings
minnkun á svifryki má reikna til
peninga og setja inn í hag-
kvæmniútreikninga í samanburð-
inum milli steyptra og malbikaðra
slitlaga er áhugavert mál og ástæða
fyrir gatnadeild Reykjavíkurborgar
að skoða það.
Það hvað steypan er stökk gerir
það að verkum að leggja verður
hana í fullri þykkt strax til þess að
hún brotni ekki undan álagi um-
ferðarinnar. Verður steypulagið þá
gjarnan að vera um 20 cm á þykkt.
Mikið hefur verið leitað að lausnum
til að gera steypulagið þynnra og
um leið samkeppnishæfara. Hafa
Bandaríkin verið í fararbroddi hvað
þetta varðar og árið 1991 hófu þeir
tilraunir með örþunn steypuslitlög
(ultra thin white topping) sem þeir
lögðu ofan á fræst gamalt malbik.
Þykkt steypulagsins var 5–10 cm en
steypugerðin sterk trefjasteypa,
trefjarnar stál-, gler-, eða plasttre-
fjar. Gert er ráð fyrir að gamla
malbiksundirlagið sé stöðug, helst
ekki þynnra en 10 cm eftir fræs-
ingu. Hafa á síðustu 10 árum farið í
gang hundruð tilrauna og rann-
sóknaverkefna með þessa tækni í
Bandaríkjunum og virðast góðir
möguleikar á að hún ryðji sér til
rúms þar.
Steinvegur ehf. þróunarfyrirtæki
fyrir vegsteypu var stofnað árið
1997 af fimm aðilum sem hagsmuni
eiga af notkun steinsteypu á vegi.
Þetta voru Björgun ehf., Íslenskir
aðalverktakar hf., Sementsverk-
smiðjan hf., Steypustöðin ehf. og
Steypustöð B.M. Vallá ehf. Keypti
fyrirtækið til landsins niðurlagning-
arvél fyrir steypt slitlög og lagði
steypu á götur á Akranesi og í
Kópavogi. Steinvegur ehf. hafði
mikinn áhuga á að gera tilraun í
Reykjavík með örþunn slitlög. Var
þess farið á leit við gatnamálastjóra
Reykjavíkurborgar að fá götuspotta
undir tilraunina en var því miður
synjað um það. Annars væri hugs-
anlega komin fram viss reynsla á
hvort þessi bandaríska hugmynd
gæti nýst hér á landi. En þá var
svifryksvandinn ekki sá sem hann
er í dag og væri því ekki rétt að
hugsa málið upp á nýtt?
Steinsteypt slitlög
– minna svifryk
Guðmundur Guðmundsson
fjallar um notkun steypu í stað
malbiks á umferðargötur
Guðmundur
Guðmundsson
» Í umræðunnium svifryk
hefur alveg
gleymst að
minnast á önnur
slitlagsefni en
malbik. Þó er
slitstyrkur
steyptra slitlaga
tvöfalt meiri en
malbikaðra.
Höfundur er fyrrverandi fram-
kvæmdastjóri tæknimála hjá Sem-
entsverksmiðju ríkisins.
B
ækur. Bækur. Og bæk-
ur. Þrátt fyrir alla
samkeppni hvikar
bókin aldrei úr huga
mínum, heldur leitar
hún stöðugt á. Reyndar finnst mér
bókin aldrei hafa staðið sterkari en
einmitt nú. Og hún er fjarri því að
vera bara hún sjálf, heldur leikur
hún æ stærra hlutverk í sjálfri sér,
er sjálf vaxandi söguefni; bók í
bókinni.
Í fljótu bragði má benda á Flat-
eyjargátuna eftir Viktor Arnar
Ingólfsson og nú síðast Konungs-
bók Arnaldar Indriðasonar sem ís-
lenzk dæmi þessa.
Hér er meiningin að minnast á
tvær sögur, sem lýsa á heillandi
hátt þeim töfrum sem bókin býr
yfir og þeirri eilífu voröld sem ríkir
í heimi bókanna. Þetta eru Í
skugga vindsins eftir Carlos Ruiz
Zafón og Þrettánda sagan eftir
Diane Setterfield. Báðar hafa kom-
ið út á íslenzku í þýðingum Tóm-
asar R. Einarssonar og Magnesu
J. Matthíasdóttur.
Í báðum þessum bókum elzt
sögumaðurinn að mestu leyti upp í
bókabúð; Daniel Sempere hjá föð-
ur sínum, fornbókasalanum í
Barcelona, og Margaret Leu er
líka barn bóksala.
Leiðir þeirra, þegar bókabúðinni
sleppir, eru þó með ólíkum hætti.
Þegar Daniel er að verða ellefu
ára, kynnir faðir hans honum
„Kirkjugarð gleymdu bókanna.“ Í
grein í Lesbók Morgunblaðsins í
maí 2005 benti Árni Matthíasson á
að þótt cementerio í heiti safnsins;
El Cementerio de los Libros Ol-
vidados sé notað yfir grafreit í dag,
þá sé uppruna orðisns að leita í
grísku orði yfir svefnhýsi og því
megi segja að bækurnar séu ekki
dánar heldur blundi bara. Þar með
eru þær á bekk með Þyrnirós og
bíða þess að prinsinn komi og veki
þær af dásvefninum.
Pabbi Daníels segir: „Sérhver
bók, sérhvert rit sem þú sérð, býr
yfir sál. Sálu þess sem skrifaði
hana og sálu þeirra sem lásu hana
og lifðu og dreymdi með henni. Í
hvert skipti sem bók skiptir um
hendur, í hvert skipti sem einhver
rennir augunum yfir síður hennar,
vex andi henni og styrkist.“ Og
þarna í svefnhofi bókanna velja
menn sér bækur, taka þær að sér
og sjá til þess að þær hverfa aldrei
og lifi um alla framtíð. Daníel leitar
uppi sína bók „á valdi hins göldrum
slungna andrúmslofts þessa staðar.
Hann lýsir því, hvernig hann „reik-
aði í á að giska hálftíma um kráku-
stíga þessa völdunarhúss sem lykt-
aði af gömlum pappír, ryki og
galdri.“ Hann fór um ganga og sali
sem geymdu ókjör af bókum og fór
höndum um hvern kjölinn á fætur
öðrum. Það er ólýsanleg upplifun
að flakka um bókabúðir að ég tali
ekki um bókasöfn, lesa á kilina og
láta andrúm bókanna leika um sig;
ímynda sér innihaldið, dreyma
nýja sögu í sérhvert sinn. Og sum-
ar bækur ganga nær manni en aðr-
ar og einstaka taka sér bólfesti í
sálinni og berast með manni og
þannig koll af kolli til eilífs lífs.
Sú bók, sem Daníel velur í svefn-
hofinu, verður örlagavaldur lífs
hans. Hann gengst svo upp í henni,
að hún yfirskyggir líf hans meðan
Bókin sem Daníel lætur bregða
blundi heitir Skuggi vindsins eftir
Julián nokkurn Carax. Hann verð-
ur heltekinn af efni hennar og höf-
undi, sem leiða hann inn í liðinn
heim, grimman heim átaka og ástr-
íðna, sem þrátt fyrir allt á líka sína
daga vonar. Og þegar fram líður
fléttast tímar Daníels og Carax
saman í Skugga vindsins; skáld-
skapurinn verður veruleiki – veru-
leikinn skáldskapur.
Hver hefur ekki einhvern tím-
ann upplifað þetta, að bókin taki
völdin og verði raunverulegur
veruleiki? Hver hefur ekki í hug-
anum sett sig í spor söguhetj-
unnar? Þessi heillandi hlutverka-
leikur er einn þáttur þess að njóta
bókar út í æsar.
Margét Leu fæst við ævisögu
Vidu Winters, þekktustu skáld-
konu heims. Hún hefur fram að því
sagt eitt í dag og annað á morgun
um ævi sína, en virðist nú tilbúin
til þess að segja sannleikann. Sú
saga hefur mikil áhrif á Leu og
verður á sinn hátt hluti af hennar
eigin lífi.
Skuggi vindsins er fyrsta full-
orðinsskáldsaga Carlos Ruiz og
það á líka við um Þrettándu sögu
Diane Setterfield. Carlos Ruiz Za-
fón ólst upp í Barselóna og eftir að
hafa náð frægð og frama fyrir
barnabækur, flutti hann til Los
Angelses, þar sem hann hefur
skrifað kvikmyndahandrit.
Diane Setterfield er fimmtug
kennslukona, bókmenntamenntuð
og býr nú í Bretlandi eftir að hafa
búið í Frakklandi og skrifað fræði-
bækur um franskar bókmenntir.
Söguhetja hennar;
Margaret Lea, segist hafa lært
stafrófið í bókabúð föður síns.
Hann pabbi gekk með hana í fang-
inu um búðina og útskýrði fyrir
henni stafrófsröð um leið og hann
kenndi mér að stafa. Hún lærði
líka að skrifa í búðinni. Bókabúðin
var í senn heimili hennar og starfs-
vettvangur og betri skóli, en þeir
venjulegu skólar, sem hún gekk í.
Hún segir að faðir hennar hafi
aldrei bannað henni að lesa bók,
heldur fékk hún að „valsa um og
vera á beit“. Það fer því ekki hjá
því, að slík alæta á bækur kynnist
einu og öðru, sem veigur er í. Það
hefur stundum flogið að mér
hvernig það yrði, ef mér tækist að
lesa mig eftir einni hillunni af ann-
arri í Þjóðarbókhlöðunni allt til
þess að ég stend uppi með síðustu
bókina í síðustu hillunni.
Í bókabúðinni las Margaret Lea
„bækur með myndum og án
mynda; bækur á ensku, bækur á
frönsku, bækur á tungumálum sem
ég skildi ekki en skáldaði þá sögur
í huganum byggðar á fáeinum ág-
iskuðum orðum. Bækur. Bækur.
Og bækur.“
Að bók
skaltu aftur
verða
» Bækur eru nú æ oftar bókarefni eins ogKonungsbók Arnaldar Indriðasonar er
nýjasta dæmi íslenzkt um. Hér fer þó meira
fyrir tveimur þýddum bókum sem eru ljúfsárir
lyklar að bókaheiminum.
freysteinn@mbl.is
VIÐHORF
Freysteinn Jóhannsson
SÁ ÁGÆTI formaður umhverf-
isnefndar Alþingis, Guðlaugur Þór
Þórðarson, fer nokkuð geyst í
Morgunblaðinu 1. mars og gefur
grein sinni heitið
„Sovésk stór-
iðjustefna vinstri-
flokkanna“. Guð-
laugur er í hópi
þeirra sjálfstæð-
ismanna sem títt eru
nefndir í sömu andrá
og rætt er um að
Sjálfstæðisflokkurinn
eigi innanborðs
nokkra áhugamenn
um umhverfismál. Nú
sýnist mér að vísu að
áhugi Guðlaugs Þórs
á umhverfismálum
tengist einkum Orkuveitu Reykja-
víkur, ekki síst eftir að hann tók
þar við stjórnarformennsku um
mitt sl. ár. Má í þessu efni rifja
upp að hann var í borgarstjórn-
arflokki sjálfstæðismanna þegar
flokkurinn studdi að Reykjavík-
urborg gengist í ábyrgð fyrir
Kárahnjúkavirkjun, með öllum
þeim náttúruspjöllum sem sú
framkvæmd hefur í för með sér.
En allt um það – að sinni.
Nauðsynlegt er að taka fram,
því auðvelt er að misskilja Guð-
laug Þór að þessu leyti, að Vinstri-
hreyfingin – grænt framboð lagð-
ist gegn orkusölusamningi við
Alcan vegna stækkunar álbræðsl-
unnar í Straumsvík. Það var m.a.
gert á fundi borgarstjórnar hinn 6.
júní sl. þegar ég greiddi atkvæði
gegn samningnum með eftirfar-
andi bókun:
„Vinstrihreyfingin – grænt
framboð leggur áherslu á að nú-
tímasamfélag byggist á mannauði,
þeirri auðlind sem er mikilvægari
öllum öðrum auðlindum.
Áform stjórnvalda
um stækkun og fjölg-
un álvera einkennist
af vantrú á hug-
myndaauðgi og anda
íbúa þessa lands og
ótta við að án álvers
fari allt á versta veg.
Þau áform sem nú
eru til umræðu munu
að því er best verður
séð sprengja kvóta
Kyoto-bókunarinnar
og setja skuldbind-
ingu Íslands í hættu.
Stækkun álversins í
Straumsvík úr 180 þús. í 460 þús.
tonn hefur neikvæðar afleiðingar
fyrir umhverfi og náttúru, sam-
félag og efnahag. Ég greiði því at-
kvæði gegn framlögðum orkusölu-
samningi.“
Hvað varðar stækkun Norðuráls
í Hvalfirði er rétt að rifja upp að á
þeim tíma voru tveir kostir í boði,
annars vegar að ryðjast inn í
Þjórsárver með Norðlingaöldu-
veitu á vegum Landsvirkjunar, eða
að Orkuveita Reykjavíkur tæki
þátt í að afhenda orkuna í stækk-
un Norðuráls sem þá þegar hafði
verið undirbúin. Við í VG tókum
augljóslega þann kostinn að berj-
ast fyrir verndun Þjórsárvera í
fullu samræmi við það sem við
höfðum ávallt sagt að við myndum
gera. Þá er það og rangt í grein
Guðlaugs að Vinstri græn hafi í
stjórn OR staðið að því að sækja
um rannsóknaleyfi s.s. í Kerling-
arfjöllum og Brennisteinsfjöllum.
Hið rétta er að forstjóri OR sendi
þær umsóknir inn án samráðs við
stjórnina og VG hefur lagt til að
þær rannsóknaleyfisumsóknir
verði dregnar til baka.
Um sumarhúsabyggðina við
Úlfljótsvatn þarf ekki mikið að
fjölyrða. Rangt er þó að það mál
hafi byrjað „undir forystu Sam-
fylkingar og Vinstri grænna“ eins
og hann segir í grein sinni, for-
ystan í Orkuveitu Reykjavíkur
var á hendi Framsóknarflokks
sem nú starfar í meirihluta með
félögum Guðlaugs Þórs í Sjálf-
stæðisflokknum. Það liggur fyrir
að ég flutti tillögu um það mál
fyrir hönd Vinstri grænna á fundi
borgarstjórnar í júní sl. Í því máli
áttum við Guðlaugur Þór ágætt
samstarf og vorum algerlega sam-
mála eins og hann mun kannast
við.
Lítil grein til Guðlaugs Þórs
Árni Þór Sigurðsson svarar
grein Guðlaugs Þórs Þórð-
arsonar
»Nauðsynlegt er aðtaka fram að
Vinstrihreyfingin
–grænt framboð lagðist
gegn orkusölusamningi
við Alcan vegna stækk-
unar álbræðslunnar í
Straumsvík.
Árni Þór Sigurðsson
Höfundur skipar 2. sæti VG
í Reykjavíkurkjördæmi norður.