Morgunblaðið - 02.07.2007, Page 12

12 MÁNUDAGUR 2. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ER KVÓTAKERFIÐ Í NÚVERANDI MYND KOMIÐ Í ÞROT?
vildi efla fyrirtækið með sameiningu
við annað sjávarútvegsfyrirtæki en
það vildu þau Björk, maður hennar
Þorsteinn og Kristinn bróðir hennar
ekki. Fyrir skömmu keyptu hjónin
Björk og Þorsteinn svo Kristin út úr
fyrirtækinu, líklega fyrir hátt í tvo
milljarða króna.
Samkvæmt upplýsingum sem aflað
var á Eskifirði var hér um svo skuld-
sett kaup að ræða hjá hjónunum að
þau sjá sig knúin til þess að brjóta
upp fyrirtækið og selja öðrum bol-
fiskveiðihlutann. Einhverjar við-
ræður áttu sér stað við Vísi en ekki
tókust samningar um sölu. Jafnframt
hafa átt sér stað viðræður við Skin-
ney-Þinganes á Höfn í Hornafirði en
viðmælendur á Eskifirði töldu þó
fremur ólíklegt að af samningum
gæti orðið.
Raunar telja kunnugir að til gæti
orðið mjög hagkvæm rekstrareining
ef bolfiskhluti Eskju og Skinney-
Þinganes sameinuðust. Benda þeir á
að samlegðaráhrifin gætu orðið mjög
mikil því veiðiheimildir fyrirtækjanna
falli mjög vel saman. Skinney-
Þinganes sé með mjög öfluga land-
vinnslu á Höfn í uppsjávarfiski en
Eskja sé ekki með neina landvinnslu í
uppsjávarfiski. Skinney-Þinganes sé
með mjög lélega aðstöðu til bræðslu
en þar hafi Eskja mjög góða aðstöðu
og sérþekkingu. Skinney-Þinganes
eigi á Reyðarfirði mun betra og full-
komnara frystihús en frystihús Eskju
á Eskifirði er, en frystihúsið á Reyð-
arfirði stendur autt og ónotað. Þar
mætti hugsa sér möguleika á öflugri
og hefðbundinni bolfiskvinnslu ef
samningar tækjust við Skinney-
Þinganes. Ákveðnir aðilar eru því
ekki tilbúnir að afskrifa möguleikana
á samningum við Skinney-Þinganes.
Fleiri eru sagðir hafa lýst áhuga á
kaupum á bolfiskhluta Eskju, aðilar
eins og FISK á Sauðárkróki og Brim,
fyrirtæki Guðmundar Kristjánssonar,
en ekki fengust nákvæmar upplýs-
ingar um hvar á vegi málið er statt.
Eins og gefur að skilja fylgir mikil
óvissa slíkum umbrotum í litlu sam-
félagi eins og Eskifirði þar sem um 40
manns vinna í frystihúsi Eskju. Því er
haldið fram að eigendurnir, þau
Björk og Þorsteinn, muni leggja höf-
uðkapp á að bolfiskurinn verði áfram
unninn á Eskifirði þótt bolfiskhlutinn
verði seldur út úr Eskju.
Viðmælendur á Austurlandi segja
að kvótaráðgjöfin frá Hafró setji auð-
vitað stórt strik í reikninginn fyrir
alla sem séu í bolfiskveiðum og
-vinnslu og raunar hafi orðið tíma-
bundið stopp í viðræðum um sölu á
bolfiskhluta Eskju sem varir líklega
þangað til sjávarútvegsráðherra hef-
ur gefið út hverjar verða veiðiheim-
ildirnar á næsta fiskveiðiári. Menn
vilji einfaldlega endurmeta stöðuna
þegar sú ákvörðun liggur fyrir.
Hefur hagræðingin skilað sér?
Eitt af því sem menn hafa löngum
deilt um er hvort sú stórkostlega hag-
ræðing hafi átt sér stað í sjávarútvegi
sem helstu talsmenn óbreytts kvóta-
kerfis hafa oft hreykt sér af.
Gagnrýnendur kvótakerfisins
segja oft að aldrei hafi fleiri fiskiskip
sótt jafnlítinn afla á Íslandsmiðum og
einmitt um þessar mundir og að hag-
ræðingin sé því alls ekki sú sem tals-
menn kvótakerfisins halda fram.
Haukur Björnsson hjá Eskju og
raunar ýmsir fleiri segja þetta rangt.
Hagræðing í sjávarútvegi sé þegar
orðin mikil og hann telur að hún eigi
eftir að verða enn meiri.
„Það er staðreynd að við gætum
leikandi létt veitt allan þann kvóta
sem við megum veiða með miklu
færri skipum. Það á bæði við um tog-
ara og smábáta. Togurum hefur
fækkað og á enn eftir að fækka. Það
er svo bara ákvörðun stjórnvalda að
fiskiskipum fækkar ekki örar en raun
ber vitni, því ákveðinn hluti af afla-
heimildum er settur inn í smábáta-
kerfið, sem væri alveg hægt að kom-
ast af án. Togararnir, miklu öflugri
veiðiskip, gætu léttilega veitt allan
okkar fisk en það er ekki á döfinni að
breyta því eða hvað, enda mikið álita-
mál hvort menn vilja hafa kerfið
þannig,“ segir Haukur.
Smábátakerfið kallar auðvitað á
fullt af bátum sem eru margir í litlum
rekstri og margir þeirra einungis
hluta úr ári en á móti kemur að afli
þeirra, hvort sem er þorskur, ýsa,
steinbítur eða raunar hvaða línu-
fiskur sem er, er mjög eftirsótt hrá-
efni vegna mikilla gæða.
Frá trilluköllunum heyrast hins
vegar gagnrýniraddir í þá veru að
stóru kvótaeigendurnir, sægreifarnir,
hafi lokað hringnum, engir nýliðar
komist inn í útgerð á Íslandi því ungir
og áhugasamir sjómenn sem vilji
gera út hafi einfaldlega ekki bolmagn
til þess að kaupa kvóta þar sem
þorskígildiskílóið kosti þrjú þúsund
krónur. Það sé því hinn lokaði sæ-
greifaklúbbur Íslandsmiða sem komi
í veg fyrir að nokkur endurnýjun í út-
gerð eigi sér stað. Þessi þróun sé
ákveðinn dragbítur á sjávarútveg á
Íslandi og dragi úr frumkvæði og
metnaði í greininni.
Allt of margar bræðslur
Sama spurning er einnig uppi um
hagræðingu í bræðsluiðnaðinum á Ís-
landi. Fullyrt er að á milli fjórar og
fimm verksmiðjur gætu annað öllum
sjávarfeng sem kemur til bræðslu,
þ.e. kolmunna, loðnu og síld, en á milli
15 og 20 verksmiðjur séu í rekstri.
Bræðslum í rekstri hefur farið fækk-
andi og flestir virðast telja að þeim
eigi enn eftir að fækka.
Útgerðarmenn benda á að mikil
hagræðing hafi átt sér stað í fisk-
vinnsluhúsunum þar sem ein til tvær
tegundir séu unnar í hverju húsi og
hvert hús nái þannig ákveðinni sér-
hæfingu. Menn séu sammála um að
fara að þessari stefnu og því selji út-
gerðarmenn eða leigi frá sér veiði-
heimildir á tegundum sem ekki eru
unnar í þeirra fiskverkunarhúsum og
kaupi þá eða leigi í þeim tegundum
sem eru unnar í þeirra húsum. Þetta
sé einnig hluti af hagræðingunni og
viðmælendur í útgerð benda á að það
sé einn af meginkostum kvótakerf-
isins að geta verið með þær tilfærslur
sem henta hverju sinni.
Hún er víða Flateyrin
Hún er víða Flateyrin var viðkvæði
sem ég heyrði á ferð minni um Aust-
firði. Það var ákveðinn grunntónn í
viðmælendum mínum, sem flestir ef
ekki allir töldu að það væri fráleitt
hægt að reka fiskvinnslu og útgerð án
þess að hafa yfir veiðiheimildum að
ráða eða „kvótaeign“ eins og flestir
orða það. Það væri engin glóra í því
að byggja útgerð eingöngu á kvóta-
leigu þegar þorskkílóið sé leigt á 200
krónur. Raunar þeir einu sem geti
keypt fiskveiðiheimildir séu þeir sem
eigi umtalsverðar veiðiheimildir fyrir
og reki öflugar fiskvinnslur.
Vitanlega ræða menn á Austfjörðum
eins og annars staðar um verð á kvóta-
leigu og verð á „varanlegum veiðiheim-
ildum“. Verð á varanlegu þorskígild-
iskílói hefur hækkað óskaplega. Var
fyrir einhverjum árum um 700 krónur
en er nú um 3.000 krónur. „Þetta verð-
ur alltaf fáránlegra og fáránlegra og ég
er löngu hættur að spá um kvótaverð.
Við erum margir sem skiljum hvorki
upp né niður í því hvað er á bak við
þetta,“ segir útgerðarmaður á Aust-
fjörðum.
Hann telur að það sé undir gengi
sjávarútvegs komið hvort þetta háa
kvótaverð verður varanlegt. Segja
megi að vel hafi gengið að selja fisk-
afurðir Íslendinga á erlendum mörk-
uðum. Öll ytri skilyrði, að undanskil-
inni sterkri stöðu íslensku
krónunnar, séu mjög hagstæð í sjáv-
arútvegi um þessar mundir. Ef hér
kæmi eitthvert bakslag og það yrði
birgðasöfnun á Íslandi þá telur hann
að slíkt myndi strax sýna sig í lækkun
á kvótaverði.
Langstærstur hluti bolfiskkvóta
Austfirðinga er veiddur af togurum,
bæði ísfisktogurum og frystitogurum.
Nokkur smábátaútgerð er þó frá
nokkrum stöðum, eins og Djúpavogi,
Stöðvarfirði, Borgarfirði eystra og
Bakkafirði, Seyðisfirði, Eskifirði og
Neskaupstað.
Stór hluti allra fiskstofna er fyrir
utan Austfirði. Megnið af uppsjáv-
arfiskinum er þar, togarar sækja
mikið á þorskmiðin út af Austfjörðum
og línubátar koma einnig langt að á
þau mið á ákveðnum árstímum.
Því telja margir Austfirðingar að
sjávarútvegur verði um langa framtíð
burðaratvinnuvegur á Austurlandi
þótt vissulega sé fjölbreyttara at-
vinnulífi tekið fagnandi.
G
unnþór Ingvason er
nýtekinn við sem for-
stjóri Síldarvinnslunnar
í Neskaupstað. Hann
segir gríðarlega upp-
byggingu hafa farið
fram í Neskaupstað á vegum Síld-
arvinnslunnar og frekari uppbygg-
ing sé framundan.
„Verksmiðjum hefur verið að
fækka og þær hafa verið að stækka.
Við hjá Síldarvinnslunni höfum tek-
ið forystu á þessu sviði og erum því
bjartsýn á framhaldið,“ segir Gunn-
þór þegar blaðamaður hittir hann í
morgunsárið á skrifstofu hans í
Neskaupstað.
Gunnþór segir að auk öflugrar
uppbyggingar á bræðslusviðinu hafi
Síldarvinnslan í Neskaupstað byggt
mjög öfluga frystigeymslu til þess
að þjónusta frystiskip og eins til að
taka eigin afurðir inn. Á sama tíma
hafi að sama skapi verið dregið úr
bolfiskvinnslu.
Síldarvinnslan ræður yfir um
2.000 tonna þorskkvóta sem veiddur
er og unninn í samvinnu við Sam-
herja sem á ráðandi hlut í Síld-
arvinnslunni. Megnið af þorskafla
Síldarvinnslunnar hefur verið unnið
í frystihúsi Samherja á Dalvík. Á
móti hefur Síldarvinnslan fengið
meiri þorskveiðiheimildir auk þess
sem frystihús hennar í Neskaupstað
hefur fengið ufsa frá Samherja til
vinnslu.
„Við höfum dregið mjög úr
vinnslu á bolfiski hér í Neskaupstað
en það er alveg ljóst að ef farið
verður eftir ráðgjöf Hafró og þorsk-
veiðiheimildir skornar niður um allt
að 30% kemur það auðvitað mjög
hart niður á okkur eins og öðrum.
30% af 2000 tonnum eru 600 tonn og
það sjá allir að mikið atvinnu- og
tekjutap væri samfara slíkum nið-
urskurði. Við gerum út tvo togara
SJÁVARÚTVEGUR
ÁFRAM MIKILVÆGASTUR
K
ári Borgar Ásgríms-
son, trillukarl á Borg-
arfirði eystra, hefur
gert út eigin trillu allt
frá unglingsárum.
Hann gerir út Glett-
ing, 15 tonna bát, á línu og aðra
litla trillu á handfæri. Kári Borgar
er sinn eigin herra í orðsins fyllstu
merkingu. Hann ræður yfir um 100
þorskígildistonnum, rær einn til
fiskjar yfir veturinn en dóttir hans
Steinunn, sem er einungis 16 ára,
verður 17 ára í haust, er háseti hjá
honum á sumrin. Steinunn rær nú
með föður sínum til fiskjar sjötta
sumarið í röð þannig að hnátan var
einungis 11 ára þegar hún gerðist
háseti hjá pabba.
Blaðamaður fékk að fara í róður
með þeim feðginum Kára Borgari
og Steinunni þegar hann hafði við-
komu á ægifögrum Borgarfirði
eystra.
Kári Borgar segir að svona 10 til
12 bátar séu gerðir út frá Borg-
arfirði eystra og heildarveiðiheim-
ildir plássins séu í kringum 800
þorskígildistonn.
„Ég veiði svona 200 tonn úr sjó á
ári því ég leigi smávegis af heim-
ildum og svo bætast við línuívilnun,
munurinn á slægðu og óslægðu og
einhver byggðakvóti. Þetta er
ágætt en þetta verður alveg djöf-
ullegt ef þorskkvótinn verður skor-
inn niður í 130 þúsund tonn og ég
trúi því ekki fyrr en ég tek á því að
sú verði niðurstaðan,“ segir Kári
Borgar á útstíminu.
Hann segir að um 80% af veiði-
heimildum þeirra á Borgarfirði
eystra séu einmitt í þorski þannig
að það yrði gríðarlegt högg fyrir
byggðarlagið ef trillukarlarnir
þyrftu að sætta sig við 30% nið-
urskurð í þorskveiðiheimildum.
Kári Borgar segir að sá stærsti í
útgerðinni á Borgarfirði eystra sé
Karl Sveinsson. Hann sé með þrjá
línubáta og reki auk þess fisk-
verkun.
„Ég sel stærri þorkinn í salt-
fiskverkun hér á staðnum en hitt
fer á markað. Smáýsan fer svo í
harðfiskverkun hjá mér.“
Við stímum um fimm mílur beint
í austur af Borgarfirði eystra og
þar leggja þau feðgin línu úr 22
bölum.
Kári Borgar segist vera þokka-
lega sáttur ef hann fær um 100 kíló
á bala.
„Ég er nú ekkert að stressa mig
mikið á þessu,“ segir Kári Borgar,
„ég ræ þegar mér sýnist og þá
helst í í rjómalogni og blíðu. Ég
held ég hafi einu sinni farið í róður
á sunnudegi í vetur, það var nú allt
og sumt. Tek mér yfirleitt frí um
helgar og ræ ekki alla daga þar
fyrir utan.
Það er langt síðan ég áttaði mig
á því að það eru bara sjö fet á
mann að lokum og því finnst mér
það óttalega vitlaust þetta lífs-
gæðakapphlaup.
Ég veit vel að ég gæti haft meira
upp úr krafsinu ef ég stæði í öllum
sölumálum sjálfur en ég hreinlega
nenni því ekki, því ég hef enga
ánægju af slíkri skriffinnsku. Ég
geri sennilega bara það sem ég hef
ánægju af,“ segir Kári Borgar og
glottir við tönn.
Við höfðum lagt í róðurinn fyrir
sex að morgni. Upp úr hádegi er
svo komið að því að vitja lagnanna
og viti menn; sá guli og reyndar
fullt af ýsu og steinbíti höfðu bitið
á og nú hefst handagangur í öskj-
unni hjá feðgininum. Kári Borgar
er á rúllunni og Steinunn gerir að.
Örugg og snör handtök hjá báðum,
sem kunna augljóslega vel til verka
og vinna saman eins og einn mað-
ur.
Síðdegis er stímt í land og dags-
fengurinn reynist vera nálægt
tveimur og hálfu tonni. Kári Borg-
ar og Steinunn eru ágætlega sátt
við dagsverkið þegar blaðamaður
þakkar fyrir sig og kveður, þakk-
látastur fyrir það að hverfa ekki á
braut með nafngiftina fiskifæla.
Feðginin Steinunn og Kári Borgar, faðir hennar, eru samhentir sjómenn. Þetta er sjötta sumarið sem Steinunn er
háseti hjá pabba sínum. Í rjómalogni og blíðu draga þau 2,5 tonn úr sjó, hann goggar og hún gerir að.
RÆ BARA Í
RJÓMALOGNI OG BLÍÐU
Trillukarl Kári Borgar Ásgrímsson.