Morgunblaðið - 19.01.2008, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 19. JANÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LISTASKÁLD TAFLSINS
Bobby Fischer var einn mesti af-reksmaður skáksögunnar.Hann stóð á tindi skákferils
síns í Reykjavík og allar götur síðan
hefur ljóminn af heimsmeistaratitli
hans lýst á Ísland. Og við bárum gæfu
til þess að bjarga honum í hús úr
hrakningum hans um heiminn. Í því
íslenzka skjólshúsi dvaldi hann síð-
ustu árin. En nú er hann farinn, þetta
sérstæða skáld skákborðsins, snill-
ingurinn með barnshjartað, sem með
tímanum höndlaði ekki sjálfan sig all-
an, heldur laut örlögum útlagans í
beisku andrúmi eigin hugar.
Íslenzki stórmeistarinn Robert
James Fischer fæddist í Bandaríkj-
unum 1943 og varð 64 ára. Sex ára
kynntist hann skákinni og strax ári
síðar vakti hann athygli fyrir tafl-
mennsku sína. Þrettán ára varð hann
unglingameistari Bandaríkjanna í
skák, sá yngsti í sögunni, og það ár
tefldi hann fræga skák við Donald
Byrne, skák sem kölluð var skák ald-
arinnar.
Fyrri hálfleikur í sókn Fischers
eftir heimsmeistaratitlinum í skák
hófst 1958; á millisvæðamóti í Port-
oroz, þar sem hann mætti yngsti
Bandaríkjameistari í skák. Í Port-
oroz lágu leiðir hans og Friðriks
Ólafssonar stórmeistara saman. En
heimsmeistaratitillinn var ekki innan
seilingar á þessum árum og 1963-68
tók Fischer sér hlé meðan hann leit-
aði svara við andlegum spurningum,
sem leituðu á hann. En 1969 hóf hann
seinni hálfleikinn í sókninni eftir
heimsmeistaratitlinum og eftir
skrykkjótt upphaf, þar sem hann
lenti upp á kant við mótshaldara út af
aðstæðum og verðlaunum, héldu hon-
um engin bönd. Spassky hefur lýst
stöðu heimsmeistarans á toppnum,
þar sem hann situr einn og sér kepp-
endurna um áskorandaréttinn stika
hærra og hærra upp eftir hlíðinni,
unz einn tekur sig út úr og fetar sig
að heimsmeistaraeinvíginu. Það hlýt-
ur að hafa farið um Spassky þegar
hann sá með hverjum ógnargangi
Fischer sótti að honum; með yfir-
burðasigri á millisvæðamóti á Mall-
orca og í einvígjunum um áskoranda-
réttinn vann hann fyrst Taimanov
6-0, síðan Larsen 6-0 og loks Petrosj-
an 6,5-2,5. Skákheimurinn hafði aldr-
ei séð annan eins kraft og kunnáttu.
Það var eins og stormsveipur færi um
taflborðið og gæfi andstæðingnum
engin grið, hvergi skjól, aðeins ósig-
urinn vísan.
Aðdragandi og upphaf einvígis
Fischer og Spassky í Reykjavík 1972
voru hlaðin spennu og ófyrirsjáanleg-
um atvikum. Fischer var kröfuharður
og setti allt á annan endann þegar
hann lét líta svo út sem hann myndi
ekki mæta, ef ýtrustu kröfum hans
yrði ekki mætt. Þegar menn velta
þessum hlutum fyrir sér verður að
taka það með í reikninginn að Fischer
var orðinn stjarna í heimalandi sínu
og hann vissi að stjörnur, hvort held-
ur í íþróttum eða listum, fengu vel
borgað fyrir sinn snúð. Það var fjarri
honum að meta sjálfan sig nokkru
minna. Svo er hitt að Fischer gíraði
sig greinilega upp með því að halda
umhverfi sínu á tánum og vera í eins
konar styrjaldarham gegn öllum og
öllu. Þetta hélt honum gangandi. En
þegar rykið var setzt runnu öll vötn
til Dýrafjarðar, þar sem Fischer
tefldi eins og sá sem valdið hefur og
vann heimsmeistaratitilinn. Hann
var snillingur!
Fischer talaði sjálfur fyrir því að
einvígið væri uppgjör hans og sov-
ézka skákskólans og heimspressan
tók því fagnandi að fjalla um einvígið
sem styrjöld stórveldanna. Það fór
ekkert á milli mála hver stóð með
pálmann í höndunum, þegar því stríði
lauk. En Akkilesarhællinn reyndist
Fischer erfiður og jafnsætur og sig-
urinn í Reykjavík var, var hann
Fischer líka örlagaríkur á þann veg
að heimsmeistarinn og snillingurinn
urðu viðskila með þeim afleiðingum
að sérvitringurinn tók öll völd.
Fischer varði ekki heimsmeistara-
titil sinn og tefldi ekki opinberlega
aftur fyrr en 1992 þegar þeir Spassky
settust aftur að tafli í fyrrum Júgó-
slavíu. Bandarísk stjórnvöld höfðu
bannað Fischer að tefla þar, það væri
brot á viðskiptabanni Sameinuðu
þjóðanna og forsetatilskipun George
Bush, en Fischer hló bara og hrækti
opinberlega á bannbréfið. Fischer
vann einvígið og sagðist áfram vera
hinn eini sanni heimsmeistari í skák.
Meðan Fischer sat að tafli má segja
að snillingurinn í honum hafi hlotið
uppreist æru, þótt lotinn væri og
langt frá sínu bezta 1972. En menn
sáu hann í 20 ára gömlum ljóma og á
meðan varð sérvitringurinn að sitja á
sér.
En ekki var einvígið fyrr afstaðið,
Fischer dvaldi í Ungverjalandi um
tíma og síðan á Filippseyjum, en
Fischer var óþreytandi við að koma
fram í útvarpi og bölva bæði Banda-
ríkjunum og gyðingum. Ummæli
hans eftir 11. september urðu m.a. til
þess að hann var rekinn úr banda-
ríska skáksambandinu og bandarísk
stjórnvöld hertu róðurinn til þess að
fá hann framseldan.
Þótt Fischer tefldi ekki opinber-
lega var skákin samt alltaf hans ær
og kýr og hann kom m.a. fram með
nýja tegund af skákklukku og skák.
Fischer var handtekinn á Narita-
flugvelli í Japan 2004 á leið til Fil-
ippseyja og gefið að sök að framvísa
útrunnu vegabréfi. Upphófst nú mik-
ill diplómatískur hráskinnsleikur;
Fischer sat í fangelsi í eina níu mán-
uði, þar til Alþingi Íslendinga tók af
skarið og veitti honum íslenzkan rík-
isborgararétt. Þá gat Fischer komið
til Íslands og fann hér loksins þann
frið, sem heimsmeistara á efri árum
sæmdi. Engum stóð það nær en okk-
ur að færa honum þann frið. Hann er
okkar skáldalaun fyrir taflmennsk-
una í Laugardalshöllinni forðum.
Bobby Fischer hafði ómæld áhrif á
skákheiminn. Einvígið í Reykjavík
gat af sér skákbylgju um allan heim
og í Sovétríkjunum gátu menn ekki
varizt aðdáun um leið og þeir sleiktu
sárin.
Örninn er setztur. En arnsúginn
megum við enn greina í þeim stór-
kostlega skáldskap sem Bobby
Fischer skilur eftir sig á skákborð-
inu.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Eftir Helga Ólafsson
Bobby Fischer varð skákmeistariBandaríkjanna 14 ára gamall ogyngsti stórmeistari heims nokkrummánuðum síðar. Eftir ótrúlegustu
sigurgöngu skáksögunnar var hann krýndur
heimsmeistari í Reykjavík hinn 10. september
1972. Hinn 22. september 1972 afhenti borg-
arstjórinn í New York, John Lindsay, honum
lykil að borginni og kvað upp úr að þessi dagur
yrði dagur Bobbys Fischers í New York.
Hann sneri frá Íslandi sem bandarísk þjóð-
hetja og kom hingað aftur seint um kvöld 23.
mars 2005 eftirlýstur í öllum ríkjum Bandaríkj-
anna. Þá hafði hann setið í fangelsi í Japan í níu
mánuði. Á sama tíma og hann flaug hingað með
íslenskt vegabréf í fórum sínum höfðu banda-
rísk stjórnvöld samband við utanríkisráðuneyti
Íslands og sögðu að koma Fischers til Íslands
breytti engu, hann yrði handtekinn yfirgæfi
hann landið.
Goðsögn í lifanda lífi
Knattspyrnuhetjan Pelé segir á einum stað í
ævisögu sinni að á einhverjum punkti á ferli
sínum hafi nafn hans farið að lifa sjálfstæðu lífi.
Það sama má segja um Bobby Fischer. Nafn
hans gnæfði yfir alla aðra meistara skákarinnar
löngu eftir einvígið 1972. Hann gerbreytti
ímynd skákarinnar á alheimsvísu og ruddi
braut nýjum tækifærum fyrir flesta aðra en
sjálfan sig.
Fischer virðist hafa hreyft við ímyndunarafli
fjölmargra listamanna. Hann kemur við sögu í
kvikmyndum, t.d. Searching for Bobby Fischer
og Fresh með Samuel Jackson í aðalhlutverki,
söngleikurinn Chess hefði aldrei verið skrifaður
nema vegna sögu Fischers.
Um ástæður þess hvers vegna hann hafnaði
öllum þeim ótal tilboðum sem honum buðust
eftir einvígið 1972 skal ekkert fullyrt hér, en að
hann skyldi afsala sér heimsmeistaratitlinum
árið 1975 þó að Filippseyingar hefðu boðið fram
5 milljóna dollara verðlaunafé fyrir einvígi hans
við áskorandann Anatoly Karpov, var mörgum
erfiður biti að kyngja.
Og árin liðu. Fischer var í „sjálfvalinni út-
legð,“ sögðu blöðin en annað veifið bárust frétt-
ir um möguleg einvígi. Ég hitti Borís Spasskí
1987 og hann var þá nýkominn af fundi Fisch-
ers í Pasadena. Þeir ræddu um mögulegt ein-
vígi en mér fannst þetta orðin fremur þreytt
tugga og lagði varla við hlustir. En svo kom ein-
vígið við Borís Spasskí í Sveti Stefan og Bel-
grad 1992.
„Mesta endurkoma sögunnar síðan Napóleon
ýtti einmöstrungi sínum úr vör frá eyjunni Elbu
á
k
v
v
t
k
f
v
f
V
N
i
h
a
m
m
á
Í
G
a
B
s
r
s
l
B
r
Helgi Ólafsson minnist einmana snillings sem Íslending
Fischer ruddi braut
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Ein frægasta og umdeild-asta goðsögn skáksög-unnar er látin í Reykja-vík. Bobby Fischer var 64
ára þegar hann lést og þótt hann
tefldi ekkert opinberlega frá 1972, ef
undanskilið er einvígið við Spasskí í
Júgóslavíu 1992, er ferillinn stór-
brotinn. Hann batt í „Einvígi ald-
arinnar“ enda á nær þriggja áratuga
einokun Sovétmanna á heimsmeist-
aratigninni og fullyrti að hann hefði
sannfært heiminn um að Banda-
ríkjamenn ættu ekki síður gáfu-
menn en aðrar þjóðir en þeir ekki
þakkað sér á viðeigandi hátt.
En andúð hans á samlöndum sín-
um snerist smám saman upp í hatur,
einkum þegar hann var sakaður um
að brjóta gegn samskiptabanni SÞ
gegn Júgóslavíu með einvíginu við
Spasskí 1992. Það sem Bandaríkja-
menn áttu erfiðast með að fyrirgefa
honum voru alræmd ummæli 11.
september 2001 þegar fréttir höfðu
borist af árásunum á New York og
Washington þar sem um 3.000
manns létu lífið. Fischer hringdi þá í
útvarpsþátt á Filippseyjum og sagði
þetta vera „dásamlegar fréttir“.
Hann sagðist vona að Banda-
ríkjaher tæki völdin og „loki öllum
sýnagógum, handtaki alla gyðinga
og hundruð þúsunda samsæris-
manna úr röðum gyðinga“.
„Gott að sjá þá engjast“
Þótt Fischer verði að sjálfsögðu
aðallega minnst í framtíðinni fyrir
snilld sína við taflborðið var hann
síðustu árin alræmdur fyrir haturs-
fullar yfirlýsingar af þessu tagi.
Hann sýndi oft á ferlinum merki um
vænisýki á háu stigi. Og sumt sem
hann sagði um andstæðinga við
skákborðið var ekki beinlínis mann-
úðlegt. „Mér finnst gott að sjá þá
engjast,“ sagði hann. Aðrir geta sagt
að Fischer hafi bara verið hrein-
skilnari og minni diplómat en aðrir
skákmenn, þeir hafi kunnað betur
listina að þegja.
Fischer bar ekki gæfu til að fylgja
sigrinum á Spasskí eftir heldur
hætti að keppa opinberlega næstu
20 árin. Alþjóðaskáksambandið
svipti hann heimsmeistaratitlinum
1975 enda sumar kröfur Fischers
vegna fyrirhugaðs einvígis við Anat-
olí Karpov í reynd óaðgengilegar.
Lengi eftir 1975 var lítið vitað um
Fischer, hvar hann var og hvað hann
hafði fyrir stafni. Vitað er að hann
lét mikinn hluta af verðlaunafénu úr
einvíginu við Spasskí renna til sér-
trúarsafnaðar er boðaði endurkomu
Krists, Worldwide Church of God,
sem hann tengdist lengi en sleit síð-
ar tengslin við. Hann var handtek-
inn í Kaliforníu snemma á níunda
áratugnum vegna þess að lögreglan
taldi hann hafa átt aðild að banka-
ráni. Var Fischer þá fúlskeggjaður
og eins og umrenningur til fara.
Hann harðneitaði að segja til nafns
og varð því að dúsa í fangelsinu
þangað til borin voru kenns
Ljóst er að Fischer var
snilldargáfu á afmörkuðu
fullyrt er að greindarvísit
hafi verið 181, hærri en hjá
mönnum eins og Albert
Fölsk hógværð þjakaði han
hann var eitt sinn spurður h
fremstur skákmanna og
„Það er fallegt að vera hó
það væri asnalegt ef ég s
sannleikann. Það er Fische
En hann var maður sem
iðar kröfur til samfer
sinna. „Herra Fischer er ek
sem auðvelt er að fást vi
Goðsögn skákma
Átök Frá einvígi aldarinnar 1972, Bobby Fischer og Borís Spassk
Sæll! Guðmundur G. Þórarinsson reynir að heilsa Fischer. Á my
má einnig sjá Geir Jón Þórisson yfirlögregluþjón og Einar S. Ein
Árvaku
Ferill skáksnillingsins Bobbys Fischers minnir á harml
í harmleik og beina spjótunum meira gegn sjálfum sér e