Morgunblaðið - 09.02.2008, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 9. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Stjórnmál eiga það til að verastöðug endurtekning. Samamálið er tekið upp aftur ogaftur og sömu rimmurnar
háðar. Víglínurnar eru oft fyrirsjáan-
legar og hafa jafnvel ekkert með
málið sjálft að gera. Þess vegna er
alltaf jafnskemmtilegt þegar víglín-
urnar hverfa og þingmenn taka sam-
an þvert á flokka og fyrri rifrildi.
Þannig var því háttað í umræðum
um fangabúðir Bandaríkjamanna við
Guantanamo-flóa á Kúbu í vikunni
en þingmenn allra flokka lýstu yfir
mikilli óánægju með þær fregnir að
vatnspyntingum hefði verið beitt við
yfirheyrslur. Margir höfðu þegar
tekið undir þingsályktunartillögu
Vinstri grænna um að Alþingi for-
dæmi mannréttindabrot og hvetji
bandarísk yfirvöld til að loka Guant-
anamo.
Stundum er því haldið fram að
rödd Íslands skipti engu í hinu stóra
samhengi en þegar kemur að eins
grófum mannréttindabrotum og um
ræðir eiga íslensk stjórnvöld að sjálf-
sögðu að spyrna við fótum. Það væri
jafnframt sómi að því að utanrík-
isráðherra færi að tillögu Árna Þórs
Sigurðssonar, þingmanns VG, og
kallaði sendiherra Bandaríkjanna á
sinn fund til að mótmæla þessu fram-
ferði.
Karlgerðar konur
Steinunn Valdís Óskarsdóttir virð-
ist ekki fá mikinn stuðning við þings-
ályktunartillögu sína um að fundið
verði nýtt og kynhlutlausara orð yfir
ráðherra. Málið var rætt á þingi í
vikunni og aðeins einn þingmaður
sem tók til máls, Steinunn Þóra
Árnadóttir, studdi tillöguna heils-
hugar.
Að sjálfsögðu má deila um það
hvort breyta eigi rótgrónum orðum í
tungumálinu. Helstu mótrökin eru
málfarsleg íhaldssemi, sem auðvitað
á fyllilega rétt á sér. Málfarsbreyt-
ingar mega ekki vera svo hraðar að
kynslóðir skilji illa hver aðra og ekki
er góður bragur á því að skipta orð-
um út af litlu tilefni. Breytingar á
starfsheitum eru þó langt frá því að
vera fordæmalausar á Íslandi. Fóstr-
ur urðu leikskólakennarar, hjúkr-
unarkonur hjúkrunarfræðingar og
skúringakonur urðu ræstitæknar.
Einhverra hluta vegna hefur þótt
sjálfsagðara að breyta starfsheitum
sem vísa til kvenna en karla og glittir
þar í gamalgróin viðhorf að það sé
miklu vandræðalegra að kvengera
karla en að karlgera konur.
Kynhlutleysi eða kynusli?
Bjarni Harðarson þingmaður hef-
ur borið því vitni og sagt frá því að
mörgum hafi svelgst á þegar hann
fór að kalla sig kaffidömu á bókakaffi
þeirra hjóna. Ég er hjartanlega sam-
mála Bjarna að það væri skemmti-
legast ef orðin fengju öll að standa
enda kynusli skemmtilegri en kyn-
hlutleysi. Ef almennt er talið að
starfsheiti eigi að endurspegla um-
rætt verksvið og fólkið sem sinnir
starfinu þá er orðið ráðherra einfald-
lega ekki nógu gott.
Í umræðu um þetta á þingi kvað
við gamalkunnan og heldur þreyttan
tón, þ.e. að þetta væri nú ekki brýn-
asta málið sem ætti að ræða hvað
varðar jafnrétti kynjanna.
Þessi röksemdafærsla tekur á sig
margar myndir en heyrist oft og iðu-
lega í umræðum um réttindabaráttu
ólíkra hópa. Sjálfskipaðir dómarar
segja þeim sem standa í eldlínunni
fyrir hverju eigi að berjast og hverju
ekki. Oftar en einu sinni hefur mér
t.a.m. verið bent á að beina sjónum
mínum að hræðilegum aðstæðum
kvenna í útlöndum þegar ég ræði of-
beldi gegn konum á Íslandi.
Með þessum rökum mætti kveða
niður stóran hluta af íslenskri þjóð-
félagsumræðu. Eða á nokkuð að
bæta aðbúnað fanga á Íslandi því að
allt er verra í Guantanamo? Og er
ekki alveg út í hött að eyða orku í
mögulegar breytingar á íslenska
fiskveiðistjórnunarkerfinu meðan
fiskveiðistjórnunarkerfi annarra
þjóða eru miklu verri?
Eins og Steinunn Valdís benti á í
umræðunum þá útilokar eitt ekki
annað. Það er nefnilega allt í lagi að
þrífa skrifborðið í vinnunni þótt allt
sé í drasli á heimilinu.
„Óafbakað“ þingsjónvarp
Athyglisverð hugmynd var reifuð í
vikunni þegar rætt var um þings-
ályktunartillögu frá fulltrúum allra
flokka um að þingfundum verði út-
varpað á sérstakri útvarpsrás. Þetta
er auðvitað hin besta tillaga því þó að
fundir Alþingis séu á netinu, og í
sjónvarpi eftir tilvikum, þá myndu
útvarpsútsendingar auka enn á að-
gengi fólks að fundum þingsins.
Árni Johnsen fór þó út í dálítið
aðra sálma þegar hann lagði til að Al-
þingi kæmi á fót sjónvarpsgerð sem
myndi fjalla um nánast öll þingmál.
Þessu fylgdu útlistanir á afbökuðum
málflutningi fjölmiðla frá Alþingi
sem væri háður „geðþótta-
uppsetningu ýmissa fjölmiðla-
manna“. Árni sagði Alþingi ekki geta
setið undir því til lengdar „að láta
misvitra túlkunarmenn velja og
hafna því sem kjörnir þingmenn
þjóðarinnar eru að fjalla um“. Lág-
stemmt orðaval það.
Ég veit ekki betur en almennt hafi
þingmenn ágætan aðgang að fjöl-
miðlum. Það sem ekki ratar í fréttir
má skrifa um í aðsendri grein auk
þess sem margir fá tækifæri til að tjá
sig í hinum ólíkustu spjallþáttum.
Tilraun á borð við þessa gæti engu
að síður verið mjög skemmtileg. Sér-
staklega yrði gaman að fylgjast með
þingmönnum ná samstöðu um rit-
stjórn og efnistök. Áhorfstölur og
kostnaður myndu vekja athygli
þeirra sem áhuga hafa á fjölmiðlum
og síðast en ekki síst væri spennandi
að sjá hvernig flokksfélagar Árna,
sem almennt vilja sem minnst rík-
isumsvif, brygðust við sérstakri sjón-
varpsþáttagerð Alþingis.
Eða getur verið að Árni sé einn
um að vilja fara þessa leið?
Herra frú ráðherra og sjónvarp frá Alþingi
ÞINGBRÉF
Halla Gunnarsdóttir
NIÐURSTAÐA Hæstaréttar sem
dæmt hefur olíufélögin þrjú, Ker,
Skeljung og Olís, til að greiða
Reykjavíkurborg 73 milljónir kr. í
bætur vegna tjóns af ólögmætu sam-
ráði félaganna, getur verið fordæm-
isgefandi í öðrum málum, að mati
Vilhjálms H. Vilhjálmssonar hrl.
sem fór með málið fyrir hönd
Reykjavíkurborgar.
Hafa ber vara á of víðtækum
ályktunum um fordæmisgildi ein-
stakra dóma Hæstaréttar en fleiri
lögmenn sem rætt var við eru þeirr-
ar skoðunar að dómurinn sé athygl-
isverður og gefi sterka vísbendingu í
öðrum stórum samkeppnismálum.
Það skiptir miklu í þessu dómsmáli
að olíufélögin viðurkenndu í mála-
tilbúnaði sínum að þau hefðu með
samráði við útboð brotið gegn 10. gr.
þágildandi samkeppnislaga. Þau
báru á hinn bóginn fyrir sig að
ósannað væri að borgin hefði orðið
fyrir tjóni vegna þessa. Félögin hafa
viðurkennt samráð í fleiri tilvikum
en halda því fram að þau hafi ekki
haft neinn ávinning af því. Orðalagið
í niðurstöðu Hæstaréttar í fyrradag
er hins vegar talið gefa ástæðu til að
ætla, að erfitt verði fyrir olíufélögin
að halda því fram að þau hafi ekki
haft hag af samráðinu og ekki valdið
öðrum tjóni.
Ótvíræð niðurstaða
„Þetta er mjög ítarlegur dómur og
það sem mér finnst […] athyglisvert
er að Hæstiréttur kemst ótvírætt að
þeirri niðurstöðu að þetta samráð
hafi falið í sér fjártjón fyrir Reykja-
víkurborg. Því er alveg slegið föstu,“
segir Vilhjálmur.
Hæstiréttur segir í niðurstöðu
sinni: „Aðaláfrýjendur [olíufélögin]
hafa ekkert fært fram í málinu, sem
staðið getur í vegi fyrir þeirri álykt-
un að tilgangur þessa alls hafi verið
að halda viðskiptum gagnáfrýjanda
[Reykjavíkurborg] hjá aðaláfrýjand-
anum Skeljungi hf. gegn verði, sem
ekki hefði staðist boð annarra aðal-
áfrýjenda ef reglur samkeppnislaga
hefðu verið virtar í skiptum þeirra,
en gegn því að njóta þessa hafi aðal-
áfrýjandinn Skeljungur hf. greitt
hinum tveimur hluta af þeim ágóða,
sem vænst var að þessi háttsemi
leiddi af sér. Aðaláfrýjendur hafa
heldur ekkert fært fram til stuðn-
ings því að slíkur ágóði hafi ekki
hlotist af þessu í reynd. Sá ágóði
varð ekki sóttur hér úr hendi ann-
arra en gagnáfrýjanda, enda hefur
því hvorki verið hnekkt, sem hann
heldur fram, að vélamiðstöð hans
hafi ekki selt öðrum þjónustu né að
verulegu tapi um árabil af rekstri
Strætisvagna Reykjavíkur hafi verið
mætt með beinum fjárframlögum
hans, en ekki því einu að hækka þar
fargjöld. Eins og málið liggur fyrir
verður því að leggja til grundvallar
að með þessu hafi verið leiddar næg-
ar líkur að því að gagnáfrýjandi hafi
orðið fyrir tjóni, sem aðaláfrýjendur
hafi bakað honum svo að skaðabóta-
skyldu þeirra varði.“
Vilhjálmur segir niðurstöðuna
mjög afdráttarlausa hvað þetta
varðar, „og þannig gæti þessi dómur
verið fordæmisgefandi í þeim málum
þar sem samráð í útboði er sann-
að.“,,Það er létt á þeim gífurlega
ströngu sönnunarkröfum sem olíu-
félögin héldu fram að þyrftu að vera
fyrir hendi þannig að sá sem fyrir
tjóninu verður þyrfti að sýna upp á
krónu hvert tjón hans hefur verið,“
segir Vilhjálmur.
Óljósara er hvort dómur Hæsta-
réttar gæti haft víðtækari afleiðing-
ar. Athygli hefur vakið að Hæsti-
réttur fellst á þær reikniaðferðir
sem notaðar voru til að leggja mat á
tjón vegna samráðsins í útboðum á
olíuvörum 1996 og 2001. Í dómnum
segir um þetta: „Þessa leið til að
reikna tjónið verður út af fyrir sig að
telja færa, enda verður ekki ætlast
til af gagnáfrýjanda að hann reisi út-
reikning sinn á öðrum upplýsingum
en þeim, sem honum eru tiltækar.
Verður þá að hvíla á aðaláfrýjendum
[olíufélögunum] að hnekkja líkind-
um fyrir að gagnáfrýjandi hefði mátt
vænta samsvarandi niðurstöðu í
báðum útboðum ef samráð hefði
ekki verið um tilboð í fyrra tilvik-
inu.“
Bjartsýnni á niðurstöðuna í
máli Sigurðar Hreinssonar
Nokkur dómsmál eru í undirbún-
ingi eða eru þegar komin til með-
ferðar í dómskerfinu, þar sem kraf-
ist er bóta vegna meints tjóns af
ólögmætu samráði olíufélaganna.
Alcan á Íslandi krefst 190 milljóna
kr. á hendur félögunum en fyrirtæk-
ið telur sig hafa þurft að greiða elds-
neyti of dýru verði vegna kaupa til
álversins í Straumsvík. Var málið
tekið fyrir í Héraðsdómi Reykjavík-
ur 21. desember sl.
Ríkisstjórnin ákvað 7. febrúar
2006 að höfða skyldi mál af hálfu rík-
isins gegn olíufélögunum vegna
ólöglegs verðsamráðs þeirra og
tjóns sem af því hafi orðið m.a. í elds-
neytisútboði Landhelgisgæslunnar.
Á síðasta ári féll dómur í Héraðs-
dómi Reykjavíkur í máli Sigurðar
Hreinssonar gegn Keri og var félag-
inu gert að greiða Sigurði 15 þúsund
kr. í skaðabætur. Neytendasamtök-
in tóku að sér málið fyrir Sigurð sem
prófmál fyrir fleiri neytendur.
Dómnum var áfrýjað og er málið nú
rekið fyrir Hæstarétti.
Jóhannes Gunnarsson, formaður
Neytendasamtakanna, segir dóms-
niðurstöðu Hæstaréttar í fyrradag
sýna að samráð olíufélaganna hafi
leitt af sér tjón fyrir viðskiptavin.
,,Ég er ekki löglærður, en ég fæ ekki
betur séð en það styrki það prófmál
sem við erum með í gangi vegna þess
að það er alveg ljóst að þessi nið-
urstaða Hæstaréttar segir okkur að
olíufélögin voru með samráði sínu að
valda tjóni úti í samfélaginu. Ég er
bjartsýnni en áður á að dómur falli
okkar umbjóðanda í vil og vonandi
verða bæturnar einnig hærri en hon-
um voru dæmdar í héraðsdómi,“
segir hann.
Eitt útgerðarfélag, Dala-Rafn í
Vestmannaeyjum, höfðaði skaða-
bótamál gegn olíufélögunum og er
það nú til meðferðar í Héraðsdómi
Reykjavíkur. Dala-Rafn taldi að ol-
íufélögin þrjú bæru ábyrgð á tjóni
sem útgerðin hefði orðið fyrir á ár-
unum 1996-2001 vegna missis hagn-
aðar. Aðalbótakrafa Dala-Rafns er
upp á tæplega 8,4 milljónir kr. og er
byggð á samanburði við olíumark-
aðinn í Færeyjum.
Vestmannaeyjabær fól
lögfræðingi að höfða mál í gær
Vestmannaeyjabær fól í gær lög-
manni bæjarins að birta olíufélögun-
um stefnu þar sem krafist er allt að
30 milljóna kr. bóta vegna tjóns sem
bærinn telur sig hafa orðið fyrir
vegna samráðs félaganna. Elliði
Vignisson bæjarstjóri staðfesti þetta
í gær. „Mér sýnist á öllu að þetta séu
mjög sambærileg mál. Ef eitthvað er
þá er brotið í okkar máli ennþá skýr-
ara og brotaviljinn ekki síður ein-
beittur,“ segir hann um samanburð-
inn við dóm Hæstaréttar í máli
Reykjavíkurborgar og olíufélag-
anna.
Elliði fjallar einnig um þetta á
bloggsíðu sinni og segir m.a.:
„[…]teljum við hjá Vestmannaey-
jabæ einsýnt að olíufélögin hafi með
samráði valdið sveitarfélaginu veru-
legum fjárskaða með ólögmætu
samráði við gerð tilboða vegna út-
boðs okkar hinn 14. apríl 1997 vegna
eldsneytiskaupa Bæjarveitna,
Áhaldahúss og Hafnarsjóðs.
Við þetta bætist að verðsamráðið
hefur valdið íbúum bæjarins og fyr-
irtækjum, einkum sjávarútvegsfyr-
irtækjum verulegu tjóni.
Búast má við því að krafa Vest-
mannaeyjabæjar á hendur olíufélög-
unum nemi allt að 30 milljónum
króna sem er sá afsláttur sem reikna
má með að Vestmannaeyjabær hefði
fengið af keyptu eldsneyti frá maí
1997 til loka árs 2001 ef ekki hefði
verið um samráð að ræða.
Stefna okkar byggist á því að í
gildi hafi verið samkomulag milli ol-
íufélaganna um að skipta á milli sín
framlegð vegna viðskipta Vest-
mannaeyjabæjar og eins af olíufé-
lögunum. Gögn benda til að sam-
komulagið hafi verið í gildi frá 1997
til 2001.“
Dómur Hæstaréttar talinn geta gefið
fordæmi í öðrum skaðabótamálum
Árvakur/Kristinn
Bætur Hæstiréttur dæmdi olíufélögin til að greiða Reykjavíkurborg bætur.
Dómsmálum
gegn olíufélögun-
um fer fjölgandi