Morgunblaðið - 10.02.2008, Page 39

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. FEBRÚAR 2008 39
má segja að sú þróun hafi hafist með Eysteini Jóns-
syni og Þorvaldi Garðari Kristjánssyni. Staða for-
seta Alþingis styrktist þegar hann fékk sama sess
og ráðherra, sem auðvitað var sjálfsagt, en völdin
sitja enn hjá ráðherrunum.
Gagnrýnt hefur verið að þingflokksformenn séu
hluti af ráðherraliðinu – talsmenn ráðherranna í
stað þess að tala máli þingflokksins alls. Eflaust
myndi það styrkja þingið ef skerpt yrði á hlutverki
formanna þingflokka og undirstrikað að þeir væru
foringjar löggjafarvaldsins en ekki tindátar fram-
kvæmdavaldsins.
Það hefur verið áberandi frá kosningum í vor að
nýjar áherslur fylgja nýrri kynslóð þingmanna, sem
liggja ekki á skoðunum sínum. Þeir vilja að löggjaf-
arvaldið verði sjálfstæðara í vinnubrögðum og þing-
ið fylgi ekki framkvæmdavaldinu í einu og öllu. Ill-
ugi Gunnarsson hefur til dæmis lagt til að
framkvæmdavaldinu verði gert að leggja fram end-
anlegt fjárlagafrumvarp í upphafi þingsins og að
breytingar á útgjöldum að frumkvæði ríkisstjórn-
arinnar verði undantekning en ekki regla, sem þurfi
að rökstyðja sérstaklega. Bjarni Benediktsson hef-
ur gagnrýnt að þingið sé nánast afskipt í Evrópu-
umræðunni.
Veikleiki þingsins er að of mikið er um að ráð-
herrar komi seint fram með mál, bæði fyrir jól og
eins á vorin, og síðan eru þau keyrð í gegn á síðustu
stundu. Þess vegna er spurning hvort nefndir eigi
ekki að vinna áfram að athugun mála, eftir að þing
kemur saman á haustin, í stað þess að nauðsynlegt
sé að leggja málið fyrir að nýju til 1. umræðu.
Talað er um að treysta þingið með því að auka
fjárveitingar til starfsemi þingflokka, eins og tíðk-
ast víða erlendis, til þess að þingflokkarnir hafi
meiri möguleika til þess að leggja fram stefnumark-
andi frumvörp í einstökum málum. Og má segja að
kannski sé rétt að ríkisendurskoðun hafi eftirlit
með því hvernig þessu fé sé varið, en síðan er annað
mál hvernig og hvort ríkið eigi að standa að fjárveit-
ingum til stjórnmálaflokka og þeirra starfsemi.
Frelsi til ágreinings
E
f þingflokkurinn er sterkur og sam-
hentur, þá vinna formenn nefnda
gjarnan náið með ráðherrum að
forgangsröðun og undirbúningi
mála. Raunar hafa sumir ráð-
herrar lagt sig eftir því að vinna
vel með þingflokki sínum, sem hefur sýnt styrkleika
þeirra og getu til að vera leiðandi í stjórnmálastarfi.
Vitaskuld er ráðherrum fullfrjálst að segja: „Mér
finnst …“ Enda gegna lýðræðislega kjörnir fulltrú-
ar embætti ráðherra hér á landi. En annað á við ef
því fylgir: „Ég ætlast til …“ Ráðherrar geta ekki
ætlast til neins af þinginu. Þeir starfa í umboði
þingsins, en þingið ekki í umboði þeirra. Að því leyti
er starf ráðherra í engu frábrugðið embætti borg-
arstjóra. Víst eru ráðherrar að bjóða hættunni heim
ef þeir koma með yfirlýsingar um einstök mál án
þess að tryggja baklandið fyrst í stjórnarflokkun-
um.
Nú er horft til orkufrumvarps Össurar Skarp-
héðinssonar, þar sem leggja á bann við því að fram-
selja náttúruauðlindir í eigu ríkisins og nær það líka
til sveitarfélaga. Össur hefur lýst frumvarpinu ít-
arlega á opinberum vettvangi, eins og hans var von
og vísa. Þó er afstaða þessara tveggja flokka til
eignaréttarins eitt viðkvæmasta deilumálið í sam-
starfi þeirra. Össur kemur því við kvikuna með um-
mælum sínum um stórpólitískt mál og veit að það er
viðkvæmt fyrir þingmönnum Sjálfstæðisflokksins.
Hann skerpir á ágreiningi.
Hætt er við að þingmönnum Sjálfstæðisflokksins
finnist sem þeim sé stillt upp við vegg. Enn á eftir
að koma í ljós hver niðurstaðan verður. Ef ráð-
herrann gefur eftir grípur stjórnarandstaðan auð-
vitað tækifærið og talar um að hann hafi verið
beygður í málinu.
En þetta er frelsi sem menn hafa.
Eftir því var tekið að Þorgerður Katrín Gunn-
arsdóttir menntamálaráðherra lýsti því yfir á fundi
að hækka ætti laun kennara, enda hefðu þeir dreg-
ist aftur úr. Steingrímur J. Sigfússon formaður
Vinstri grænna, sá sér leik á borði og óskaði eftir
viðbrögðum fjármálaráðherra. Það varð til þess að
Árni M. Mathiesen steig í pontu og sagði það hlut-
verk fjármálaráðherra, en ekki menntamálaráð-
herra, að sinna kjaraviðræðum fyrir hönd ríkisins.
Er það ekki hlutverk menntamálaráðherra að tjá
sig um stöðu kennara? Og talar þingmaðurinn Þor-
gerður Katrín ekki frjálst um pólitík? Þannig er
frelsið – það er frelsi til ágreinings. Oft fer betur á
því að slíkur ágreiningur sé leystur innan þing-
flokka. En þá verður sú umræða að fara fram.
Það er merki um heilbrigði ef ólíkar raddir fá að
heyrast – ólík sjónarmið að koma fram. Ef umræð-
ur eru hreinskiptnar í þingflokkum, þá bera menn
traust hver til annars. Ekki er annað að heyra en
umræður séu líflegar í Sjálfstæðisflokknum og
varla liggja þingmenn Samfylkingar á skoðunum
sínum á þingflokksfundum, frekar en á öðrum vett-
vangi. Talað er um að Samfylkingin eigi eftir að
venjast því að vera í ríkisstjórn, þá dragi úr yfirlýs-
ingagleðinni, en kannski eru það sjálfstæðismenn
sem þurfa að venjast nýrri sambúð.
Og það á ekki að þegja um allt.
Það er óneitanlega kómískt að lesa eftirfarandi í
REI-skýrslunni: „Öll verkefni og viðfangsefni borg-
arstjórnar eiga að þola opna og gagnrýna umræðu
og einkennast af lýðræðislegum vinnubrögðum.“
Þetta er stýrihópurinn sem starfaði með leynd í
rúma þrjá mánuði, lét ekkert uppi um starf hópsins
og pukraðist með „sáttatillögu“ sem kom aðeins
fyrir sjónir almennings af því að fjölmiðlar komust í
málið.
Þingmönnum stillt upp við vegg
R
aunar eru til sorgleg dæmi um að
þingmönnum hafi verið stillt upp
við vegg. Öll stjórnarfrumvörp eru
unnin í ráðuneytum, kynnt af ráð-
herrum í ríkisstjórn og ef þau eru
samþykkt þar koma þau loks fyrir
þingflokkana. Þetta fyrirkomulag veitir fram-
kvæmdavaldinu meiri völd og heljartök á fram-
vindu mála en ef þingflokkurinn kæmi að málum á
fyrri stigum. Þarna er ójafnvægi, sem felst í því að
ráðherrar kynna ekki mál sín í stjórnarflokkunum
fyrr en búið er að samþykkja þau í ríkisstjórn.
Ef þingmenn hafa eitthvað við það að athuga
heyrist gjarnan: „Það er búið að samþykkja þetta í
ríkisstjórn. Ekki ætlarðu að grafa undan forystu
flokksins og setja samstarfið í uppnám? Við getum
gert smávægilegar breytingar, en prinsippin munu
ekkert breytast.“ Og þetta gerir það að verkum að
þingmenn láta yfir sig ganga.
Eða hvað?
» Vitaskuld er ráðherrum fullfrjálst að segja: „Mér finnst …“Enda gegna lýðræðislega kjörnir fulltrúar embætti ráð-
herra hér á landi. En annað á við ef því fylgir: „Ég ætlast til …“
Ráðherrar geta ekki ætlast til neins af þinginu. Þeir starfa í um-
boði þingsins, en þingið ekki í umboði þeirra. Að því leyti er
starf ráðherra í engu frábrugðið embætti borgarstjóra.
rbréf
Árvakur/RAX