Morgunblaðið - 20.03.2008, Blaðsíða 18

18 FIMMTUDAGUR 20. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
TÓNLISTARMAÐURINN Jóhann
Jóhannsson benti nýlega á það hér í
Morgunblaðinu að langt háskólanám
er ekki nauðsynlegt til að teljast vera
tónskáld.
Sennilega er það alveg rétt hjá
honum. Vissulega eru fuglarnir ekki
háskólamenntaðir en franska tón-
skáldið Olivier Messiaen taldi þá
samt meðal fremstu músíkanta ver-
aldarinnar.
Messiaen, sem lést fyrir ekki svo
löngu síðan, hafði mikinn áhuga á
fuglasöng og hermdi eftir honum í
verkum sínum. Fuglarnir voru fyrir
honum heilagir og tákn fyrir þrá okk-
ar eftir ljósi, stjörnum, regnbogum og
gleðisöngvum.
Tónmál Messiaens er sérstætt,
seiðandi hljómar eru áberandi, tón-
skáldið myndaði þá m.a. með því að
raða saman hefðbundnum en óskyld-
um hljómum svo úr varð nokkurskon-
ar regnbogi ólíkra tóna og litbrigða.
Því miður er Messiaen ekkert sér-
staklega oft spilaður hér á landi,
a.m.k. ekki nógu oft! Því var það kær-
komin tilbreyting að heyra í Þjóð-
menningarhúsinu á laugardaginn
var; Kvartett um endalok tímans,
sem tónskáldið samdi í fangabúðum
nasista eins og fram hefur komið í
fjölmiðlum undanfarið.
Segja má að kvartettinn sé eins-
konar trúarjátning í tónum, þar sem
yrkisefnið er tíminn og endalok hans
þegar maðurinn rennur saman við
Krist og eilífðina. Kaflar verksins eru
átta og skýrir Messiaen það í formál-
anum sem hann skrifaði að kvart-
ettinum: „Sjö er heilög tala, sköpunin
tók sex daga og sá sjöundi var heil-
agur hvíldardagur; þessi sjöundi dag-
ur hvíldarinnar teygist út í eilífðina
og verður að áttunda degi eilífs ljóss
og friðar.“
Flytjendur voru Rúnar Óskarsson
klarinettuleikari, Zbigniew Dubik
fiðluleikari, Ástríður Alda Sigurð-
ardóttir píanóleikari og Hrafnkell
Orri Egilsson sellóleikari, hópur sem
ég man ekki eftir að heyrt í áður.
Kunnugt er að kammerhópar þurfa
að spila lengi saman áður en þeir ná
því að spila „eins og einn maður“.
Auðheyrt var að fjórmenningarnir í
Þjóðmenningarhúsinu höfðu enn ekki
náð þeim árangri, t.d. rímaði illa lát-
laus en dálítið varfærinn sellóleikur
Hrafnkels Orra í fimmta þætti og
nokkuð spenntur, nánast ástríðu-
fullur fiðluleikur Zbigniews í þeim
áttunda, þótt hljóðfæraleikararnir
hefðu yfirleitt ágætt vald á rullum
sínum hvor fyrir sig.
Ennfremur held ég að píanóleikur
Ástríðar Öldu hefði mátt vera sterk-
ari og hvassari í sjötta kafla sem ber
yfirskriftina Reiðidans fyrir lúðrana
sjö. Í yfirskrift kaflans talar Messia-
en um tónlist úr steini, purpuralitaða
reiðistólpa en hér var tónlistin of
kurteisisleg, líkt og hljóðfæraleik-
ararnir væru fyrst og fremst að
vanda sig, ekki miðla hrikalegri trú-
aropinberun til áheyrenda.
Margt annað var þó býsna gott, t.d.
var klarinettuleikur Rúnars í kafl-
anum Hyldýpi fuglanna unaðslega
fagur og píanóleikur Ástríðar var víða
meistaralega útfærður, í senn skýr og
þróttmikill. Og fyrir utan það sem tí-
undað var hér fyrir ofan var samspil
fjórmenninganna í heild vandað og
túlkunin oftast sannfærandi.
Er ekki möguleiki á að fá að heyra
meira eftir Messiaen í lifandi flutn-
ingi á næstunni?
Eilífð á
áttunda
degi
Jónas Sen
TÓNLIST
Þjóðmenningarhúsið
Messiaen: Kvartett um endalok tímans.
Flytjendur: Rúnar Óskarsson klarinettu-
leikari, Zbigniew Dubik fiðluleikari, Ást-
ríður Alda Sigurðardóttir píanóleikari og
Hrafnkell Orri Egilsson sellóleikari. Laug-
ardagur 15. mars.
Kristallinn – kammertónleikaröð Sinfóní-
unnarbbbnn
VIKA franskrar tungu er að hefj-
ast og verður hleypt af stokkunum
með Truffaut-helgi Fjalakattarins
í Tjarnarbíó. Þar verða fimm
myndir eftir hinn kunna leikstjóra
Francois Truffaut (1932-1984)
sýndar frá laugardegi til mánu-
dags. Á miðvikudag og fimmtudag
verða fyrirlestrar Julie Barlow,
kanadískrar blaðakonu og rithöf-
undar, og þá eru ónefndir tón-
leikar og námskeið í ljóða-
framsögn.
„Það er full ástæða til að undir-
strika hversu merkilegt og út-
breitt tungumál franskan er,“ seg-
ir Friðrik Rafnsson forseti
Alliance Francaise þegar hann er
spurður um tilganginn með
franskri viku. „Þá er það ágætt
tækifæri til að bjóða hingað ágæt-
um fyrirlesurum og efna til alls-
kyns skemmtilegheita.“
Friðrik segir að franska sé og
hafi verið merkilegt heimsmál sem
veitir fólki aðra sýn á heiminn en
við höfum alla jafna gegnum ensk-
una.
„Í franska málheiminum kynn-
umst við oft öðrum vinkli á hlutina
en við fáum gegnum enska og
bandaríska miðla.“
Ræðir bann við slæðum
Julie Barlow er kunn fyrir bæk-
urnar Sixty Million Frenchmen
Can’t be Wrong og The Story of
French, sem hún skrifaði með eig-
inmanni sínum. Í fyrri fyrirlestr-
inum fjallar hún um stöðu frönsk-
unnar á tímum alþjóðavæðingar
og í hinum síðari um deilumál í
Frakklandi, svo sem bann við
slæðum múslímskra kvenna í skól-
um.
Í ljóðaupplestrarkeppninni er
framhaldsskólanemum veitt þjálf-
un í að lesa og flytja ljóð eftir
skáldið Paul Verlaine, en þeir
voru valdir til þátttöku með for-
keppni í skólunum. Á föstudaginn
í næstu viku verða síðan tónleikar
með söngkonunni Catherine Dago-
is og píanóleikaranum Edgar Teu-
fel í Iðnó.
„Frönsku málsvæðin hafa upp á
svo margt að bjóða,“ segir Friðrik
og bætir við að eitt af því sé mat-
armenningin. „Stundum er sagt að
við hér í norðrinu borðum til að
lifa en í Suður-Evrópu lifir fólk til
að borða, rabba saman og njóta
lífsins í rólegheitum. Ég held að
við mættum gera meira af því að
tileinka okkur þann þátt franskrar
menningar.“
Undirstrikað hversu merkileg franskan er
Þrjú á hlaupum Úr kvikmynd Francois Truffaut, Jules et Jim.
TENGLAR
..............................................
www.af.is
Morgunblaðið/Sverrir
Önnur sýn Friðrik Rafnsson.
Á ALÞJÓÐLEGA kvennadaginn,
8.mars sl., var opnuð sýning á verk-
um Sigurðar Örlygssonar í Lista-
safni ASÍ sem ber titilinn Um
konu. Í Arinstofu leggur Sigurður
áherslu á endurtekið mótíf sem
sýnir gamaldags snyrtiborð konu
með spegli. Þrátt fyrir að mynd-
irnar beri titilinn Skrifborð konu
sem vísar til þess að listsköpun
kvenna fari fram í speglinum þá
þarf ekki að álykta að hér sé verið
að vísa til hégómagirndar kon-
unnar. Líklegra er að hér sé vísað
til sjálfsmyndarleitar konunnar en
skúlptúrinn sem stendur í miðju
rýminu sýnir líkan af húsi þar sem
ímynd af styttu Nínu Sæmunds-
dóttur Móðurást stendur á þakinu
en þar fyrir ofan trónir skrifborð
konunnar eins og einhvers konar
frelsistákn.
Í Gryfju má sjá tvær ljósmyndir
af þessari sömu styttu með sölu-
turn í baksýn þar sem konur sjást á
auglýsingaspjöldum drekka kók
ásamt tréskúlptúr af turninum
sjálfum á miðju gólfi. Í þessari inn-
setningu teflir Sigurður saman
tveimur staðalímyndum af konum
ásamt fallustákni turnsins. Sig-
urður segir í viðtali sem liggur
frammi á sýningunni að hún fjalli
um þroskaskeið í lífi konu og tekur
m.a. mið af líffræðilegum stað-
reyndum hennar, meðgöngu og
dauða.
Þótt erfitt sé að ímynda sér að
það eitt sé sérkvenleg reynsla þá
má sjá í Ásmundarsal sjö stór og
þykkt máluð olíumálverk sem túlka
nokkurs konar táknmyndir þessa
ferlis. Í málverkunum er blandað
saman geómetrísku myndmáli og fí-
gúratífu sem gefur myndunum
bæði súrrealískt yfirbragð og goð-
sögulega vídd. Þetta táknmál vísar
stundum til þekktra mýta um kven-
eðlið eins og í verkunum í Arinstofu
og Gryfju. Þó fer ekki síður mikið
fyrir heimatilbúnu táknmáli eða
stafrófi í anda sýningar Sigurðar í
Listhúsi Ófeigs árið 2006 sem gefur
myndunum forvitnilegra inntak.
Ein þeirra mynda sem eru áleitn-
ar og eftirminnilegar ber titilinn
Bláa töngin og sýnir stúlkubarn
mæla út eitthvað, kannski alheim-
inn, með laufgaðri grein. Á meðan
verkfærið sem vísað er til fær
óverulegt vægi í myndheildinni gef-
ur titillinn til kynna mikilvægi þess
og jafnvel ógnun.
Þroski
kvenna
Þóra Þórisdóttir
MYNDLIST
Listasafn ASÍ, Freyjugötu 7
Sýningin stendur til 30. mars.
Opið alla daga nema mánudaga
frá kl. 13-17. Aðgangur ókeypis
Sigurður Örlygsson –
Málverk, ljósmyndir, skúlptúrar
bbbnn
Morgunblaðið/Valdís Thor
Um konu Í verkunum er blandað saman geometrísku myndmáli og fígúra-
tívu sem gefur myndunum bæði súrrealískt yfirbragð og goðsögulega vídd.
Á PÁSKATÓNLEIKUM Sinfóní-
unnar sl. fimmtudag var hin viðeig-
andi þýska sálumessa eftir Johannes
Brahms á dagskrá. Samkvæmt tón-
leikaskrá hafði Sinfónían ekki tekið
þátt í fullri uppfærslu verksins síðan
1996 og því tímabært að leyfa aðdá-
endum og nýjum kynslóðum að njóta
verksins á ný.
Tónleikarnir hófust á hrífandi
„Minnisvarða um Lidice“ eftir Bo-
huslav Martinu. Verkið var samið eft-
ir hrottafengna innrás nasista í þorp-
ið Lidice í Tékklandi eina júnínótt
árið 1942, þar sem allir karlmenn
eldri en 16 ára voru myrtir og aðrir
fluttir í þrælabúðir. Að morgni næsta
dags var þorpið ein rjúkandi rúst en
þetta var gert til að hefna morðsins á
þýskum stríðshöfðingja. Tónlistin
sem Martinu samdi til minningar um
þennan atburð er mjög áhrifamikil
sökum einlægni hennar umfram hug-
myndaauðgi. Stjórnandinn Johannes
Fritzsch virtist ná að framkalla það
besta úr hljómsveitinni, því afrakst-
urinn var eldmóður, sprengikraftur
og samstillt hlýja í lokin.
Strax að loknum Minnisvarðanum
hóf sveitin leik á Þýsku sálumessunni
með uppörvandi inngangshljómum
sínum. Söngsveitin Fílharmónía söng
af innblæstri og reisn strax frá fyrsta
kaflanum og hélt góðum samhljómi til
loka. Í tenór– og sópranröddum örl-
aði aðeins á nokkrum erfiðleikum en
altin var einkar örugg og áferð-
arfögur. Hin kynngimagnaða lotning
gagnvart æðri máttarvöldum í öðrum
kaflanum kom vel út undir öruggri
stjórn Fritzsch.
Terje Stensvold barýtónsöngvari
söng af mikilli fagmennsku og auð-
mýkt í þriðja kaflanum, „Herr, lehre
doch mich“, og barst hljómfögur
röddin hans um allan salinn. Aðra
sögu var að segja um sópransöngkon-
una Dorothee Jansen en söngur
hennar var síðri en ætla mætti af
lestri tónleikaskrár. Þrátt fyrir nokk-
ur falleg augnablik var inntónun
hennar oft lág, víbratóið ofþrungið og
áferð helst til flöt. Huggunarorðin í
„Ihr habt nur Traurigkeit“ fóru því
nokkuð afvega í túlkun hennar. Þetta
var þó aukaatriði því kór og hljóm-
sveit skiluðu frá sér mjög ánægju-
legum flutningi þegar á heildina er
litið.
Eldmóður, hlýleiki og reisn
Alexandra Kjeld
TÓNLIST
Háskólabíó
Páskatónleikar. Minnisvarði um Lidice
(Památnik Lidicím) eftir Bohuslav
Martinu og Þýsk sálumessa (Ein deutsc-
hes Requiem) eftir Johannes Brahms.
Einsöngvarar: Dorthee Jansen og
Terje Stensvold. Flytjendur: Sinfón-
íuhljómsveit Íslands og Söngsveitin
Fílharmónía. Kórstjóri: Magnús Ragn-
arsson. Hljómsveitarstjóri: Johannes
Fritzsch. Fimmtudaginn 13. mars kl.
19:30.
Sinfóníutónleikarbbbnn
HAFNARFJÖRÐUR heldur nú
upp á 100 ára kaupstaðarafmæli
og af því tilefni hefur Hafnarborg,
menningar– og listastofnun bæj-
arins, blásið til afmælissýningar
þar sem 50 hafnfirskir myndlist-
armenn eru samankomnir með
verk sín undir einu þaki.
Staðið var að framkvæmdinni
þannig að listamönnum var boðið
að sýna verk að eigin vali og list-
ráð og forstöðumaður sáu svo um
að koma þeim upp.
Það er óneitanlega smábæjar-
bragur á slíku þema, að hafa uppi
á listamönnum sem eru ýmist
fæddir í bænum, aðfluttir eða
fæddir í útlöndum af hafnfirsku
foreldri og eins og gefur að skilja
er afraksturinn kaótískur og
ómarkviss. Þarna má sjá allt á
milli himins og jarðar, frá listmun-
um til listaverka, frá landslags-
málverkum eftir listamenn sem
hafa ekki starfað í áratugi til ljós-
myndaseríu eftir Ólaf Elíasson.
Inn á milli má sjá mörg ágætis
listaverk og er sýningin á margan
hátt upplífgandi og eitthvað krútt-
legt við þetta allt saman. En sem
innlegg í flóru myndlistar eða
myndlistarumræðu er úr litlu að
moða. Hins vegar gefur svona
sýning vafalaust ljósglætu inn í
bæinn, ekki síst ættfræðilega,
enda hanga þarna verk eftir mis-
fræg skyldmenni í nálægð við
hvert annað.
Krúttlegt
en
kaótískt
Jón B. K. Ransu
MYNDLIST
Hafnarborg
Opið alla daga nema þriðjudaga kl.
11:00 – 17:00 og fimmtudaga
til 21:00. Sýningu lýkur 21. apríl.
Fimmtíu hafnfirskir myndlistarmenn
bbnnn
Hafnfirskt Verk Sigríðar Erlu
Guðmundsdóttur á sýningunni.